Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

Haç ve  H i lal Altı nda Ortaçağda Yahudi ler 2 1 1 
neğinin Latinceye girişinde önemli rol oynayan metinler- İbrani­
ce çevirilerinden de uzak durdular. 
Zimmi'ler,  egemen kültürün entelektüel  çevrelerine girdikle­
rinde önemli kabul gördüler -onuncu yüzyıl kozmopolitan Bağ­
dat'taki  "İslam Rönesansı" bakımından Joel L. Kraemer'in aydın­
lahcı  ayrınhsında  ömeklenen.34  Arap  alimlerin  kültürel  dünya­
sında Yahudi yoğunluğunun bu ve diğer tezahürleri, İslami men­
talite 
incelemesinde  Louis  ardet'in  "hiçbir  etnik  ayrımcılık"  gös­
termeyen ortaçağ İslam toplumunun klasik dönemindeki  "ente­
lektüel hoşgörü"sü dediği şeyin doğal sonucuydu.35 
Arap  toplumunda,  genel  nüfus  içindeki  Yahudi  varlığıyla 
oranhsız  sayıda  Yahudi  doktora rastlanırdı;  hp eğitimlerini,  ço­
ğunlukla Müslümanlarla ve Hıristiyanlarla birlikte devam edilen 
standart Helenistik-Arap eğitim  progr
amının 
bir parçası olarak 
alıyorlardı. Devlet hastanelerinde çalışan ve Müslüman sarayları 
süsleyen  doktorlar  tayfasının  bir  parçasını  oluşturuyorlardı. 
Arapça  biyografi  sözlükleri  Yahudi  hp  adaml
arına 
Müslüman 
hayranlığıyla  doludur.  Örneğin, İbn Abi Uşay-bia'nın doktorlar 
sözlüğü; Meymun ve oğlu İbrahim de dahil  hp mesleğinin çok 
sayıda  Yahudi  (ve  Hıristiyan)  temsilcisini  sayar; yazarın, Kahi­
re'deki  devlet  hastanesinde  doktor  olarak  birlikte  çalışhğı  İbra­
him'le  kişisel  tanışıklığı da vardı.36 Yahudi doktorların, hem sa­
ray  çevrelerinden hem  sıradan  halktan  ve  Müslüman  olan  özel 
hastalan  vardı.37  En  azından  klasik  dönemde,  Yahudi­
Müslüman sosyalliğine epeyce olanak sağlayan bu buluşmalara, 
geç antik Hıristiyanlıkta kökleri bulunan ve ortaçağ A vrupa'sın­
da  genelleşen  Yahudi  doktorlarin düşmanca niyetleri kuşkusu 
eşlik ehnemiş görünüyor.38 
İslam'daki  Yahudi-Yahudi  olmayan  sosyalliğinin,  Yahudi­
Hıristiyan dünyasında karşılığı yok gibi görünen bir yanı da, or­
tak  popüler.  dini  pratikler  dünyasıdır.  Modem  zamanlardaki 
Yahudi-Müslüman  ilişkilerinin Antropolojik  incelenmesi,  bu  il­
ginç durumun, özellikle ortak azizlere duanın varlığını ve çapını 

---

2 1  2  Mark R. Cohen 
ortaya  çıkarır.  Burada inançlar  arası  dinselliğin,  Kuran\n kutsal 
kitap şahsiyetlerini peygamber sayması olgusunda temeli vardır. 
Bu  şahsiyetlerin  türbelerini,  hem  Müslümanlar  hem  Yahudiler 
ziyaret  ederdi.  Başka bir örnek de, Fas Yahudilerinin şimdi ünlü 
olan  Fısıh  Bayramı·  sonrası  kutlamalardır;  bu  kutlamalarda 
Müslümanlar,  ilk  11maya11yı  Yahudilere  sunma  ilginç  rolünü  -
Yahudilerin pazar yerine dönmesiyle 11rahatlayan11 Müslüman'ın 
bir  gösterimi- oynuyorlardı.39  Gayri-Müslim  dini  bayramlara 
Müslüman  katılımı  görüngüsü,  modem zamanlarda başlamadı. 
Ortaçağda,  Mısır'daki  Müslümanlar,  zimmi  dini  bayramlardan 
uzak  durmak  bir  yana,  Hıristiyan  ve  Yahudi  dini  kutlamalara 
coşkulu bir şekilde kahlıyorlardı.40 
On ikinci yüzyılın, iki ünlü Avrupalı Yahudi seyyahı, Tudela­
li  Benjamin  ve  Resensburg'lu  Petahiah,  geldikleri  Hıristiyan 
dünyasında  (sırasıyla  Hıristiyan  İspanya  ve  Almanya)  hiç  rast­
l
anma
yan bu görüngüyü şaşkınlıkla belirtmişler. Benjamin, Babil 
Sürgünü peygamber Ezekiel'in türbesinde ve onun adıyla anılan, 
Müslüman  ve  Yahudi  bekçilerin  koruduğu  sinagogda  Yahudi­
lerle  Müslümanların birlikte  saygılarını  sunduklarına,  tanık  ol­
muş. 
Yıl başından Tevbe  Günü'ne kadar insanlar uzaklardan  bu­
raya  dua  etmek için gelirler.  Yahudiler bundan büyük bir mem­
nuniyet duyarlar. Bağdat'tan Diaspora'nın Reisi ile Akademilerin 
Reisleri de buraya gelir. Kampları yaklaşık iki millik alam kapsar 
ve  Arap  tüccarlar  da buraya gelirler ... Peygamber Ezekiel'e sev­
gileri  o kadar büyüktür ki,  saygın  Müslümanlar  da  dua  etmek 
için buraya gelirler.4ı 
Yahudiler,  Ezra'nın  kabrinde  bir  sinagoga bakıyorlardı.  "Bu­
nun yanı başında da Müslümanlar, ona duydukları büyük sevgi 
· Yahudilerin Mısır'dan çıkışlarını anmak-amacıyla her yıl 
14 
Nisan'da 
7 
gün 
süreyle kutlanan bahar bayramı -çv. 

---

Haç 
ve 
Hi lal Altı nda Ortaçağda Yah udiler 2 1 3 
ve saygıyla bir mescit inşa ettiler ve bu nedenle Yahudileri sevi­
yorlar."42 
Seyahatine  Benjamin'den kısa süre sonra başlayan Petahiah, 
Bağdat'taki yeşiva·· başkanından, Yahudilere Yahudi bilginlerin 
ye  uluların  türbelerini  gezdirmelerini  emreden bir  belge  almış; 
İlk ziyaret ettiği yer Ezekiel'in' türbesiydi. Petahiah anlahr: "Suk­
kot*  kutlamalarında,  bütün  -memleketlerden  ...  Müslümanlara 
ek olarak yaklaşık 60-70 bin Yahudi buraya gelir." Peygamberin 
türbesinin avlusuna barakalar 
(sukkot) 
inşa edilir ve insanlar, şe­
faat alma umuduyla dua edip  bağışta bulunurlarmış. Petahiah, 
kısır kısrağının doğurması  durumunda  tayı Ezekiel'e bağışlaya­
cağına  yemin  eden  Müslüman  bir- soylu  (ser)ile  ilgili  bir öykü 
duymuş. 
Muhammed'in  kabrine  giden  [yani,  Mekke  ve  Medine'ye 
hacca giden] her Müslüman, Ezekiel'e bir hediye ve bağışta bu­
lunup  "Hazreti  Ezekiel,  geri dönersem  sana  şunu  şunu  bağışla­
yacağım"  diye dua ve  yemin  ettiği Ezekiel'in türbesine uğraya­
rak yoluna devam eder.43 
Müslümanlar, Mushnaik bilge Rabbi Meir'in türbesini bile zi­
yaret edip dua ederlerdi ve Fakih Ezra'nın mezarı başında dua 
ederken eğilirlerdi.44 
On beşinci yüzyıl sonunda İtalyan Yahudi seyyah Volterra'lı 
Meshullam,  Yahudi-Müslüman  popüler dini görüngüsüne  şaş­
kınlıkla bakmış.45 
On 
ikinci yüzyıldaki öncelleri gibi Meshullam 
da,  Yahudilerin  ve Hıristiyanların birbirlerinin  dinini  karşılıklı 
kötüledikleri  Hıristiyan  bir  ortamdan  geliyordu.  Meshullam, 
•• Talmud incelemeleri için kurulan Musevi okullarına verilen ad  -çv. 
• 
'15 
Tişri  (Yahudi  takviminde sivil -yılın birinci 
ayı, 
ya da ecclesiastik 
yılın yedinci ayına verilen ad)  günü başlayan ve çölde dolaşırken Ya­
hudilerin geçici olarak barındıkları kulübeler anısına kutlanan Yahudi 
hasat bayramına verilen ad 
-çv. 

---