Haci fuad iZZƏt oğlu nurullayev şeyxüLİslamliq ziRVƏSİ: haci allahşÜKÜr paşazadə
Yüklə 3,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.3. Azərbaycan şeyxülislamları
36 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI: Məqalə sahibi bu istirham və binagüzarlıq rədd olunmamış Axund Molla Məhəmməd Pişnamazzadə həzrətlərinin şeyxülis- lam təyin olunmağı barəsində əfsus edir idi. Bu məqaləni görmüş zəvati-kiram sahibi-məqalənin həqqa- niy yət üzrə müsəlman camaatının qeydkeşi olmağında şübhə et məz, zənnindəyəm. Lakin hər nə səbəbə mübni isə tazə müəl- lim lərimizdən və ədiblərimizdən Ə.Məhəmmədzadə həzrətləri “Tə rəqqe”nin 152-ci nömrəsində sahibi-məqalənin bu xüsusda- kı sui-zənlərini guya təshihə qalxışıb buyurur ki: - Əvvala bu zat (Pişnamazzadə) ümum qafqaslıların intixab edəcəkləri üç namizədin birisidir. Afərin, böylə təshihə nə demişəm. Məhəmmədzadə həz rət- ləri istiqbaldan xəbər veriyor. Bu vaxta kibi müsəlmanların şeyxülislamlığa namizəd təyin et mədiklərini və gələcəkdə edəcəklərini söyləyir. Məhəmmədzadə həzrətləri elmi-sərfdə alim olduğu halda, feli- ma zi (etdikləri) bir bəndə feli-müzare edəcəkləri söy lə məyinə cə- hə ti-aləmi-qeyb və yaxud müxbiri-qeyb ləqəbi almağa səzavardır. Məhəmmədzadə həzrətləri təshihə davam edib buyuruyor: - Saniyən bu dəfə şeyxülislamlıq məqamına əsalətən deyil, və kalətən təyin olunur. Cənab Məhəmmədzadə həzrətlərinin keçmişdəki əqideyi- in saniyyət piristanəsinə və indiki təəssübi-milliyyəsinə etimad edib, şeyxülislamlıq, yəni Pişnamazzadənin təyinatı xüsusunda rəs mi dairələrdən və mövsuq mənbələrdən hasil etdiyim mə lu- mat gələcək nömrələrdə yazmağı vəd edib”… Postskriptumda “İdarədən” əlavə edilir: “Seçmə və təyin mə sələlərinə qalırsa, əhalini xəbərdar ediyoruz ki, əgər bu yolda tək rar hökumətə müraciət olunmasa, seçki məsələsi unudulub iş yenə hökumətin səlahiyyətinə qalacaqdır”. 22 “Tərəqqe” qəzetinin digər bir nömrəsində isə belə bir xəbər oxu yuruq: “Gəncə. Xüsusi müxbirimizdən. Pişnamazzadə həz- rət ləri qəti surətdə şeyxülislamlığa təyin olundu. Məhəm məd za- də” (58, №165, 2). 22 “Tərəqqe” qəzeti, №158, 2. ŞEYXÜLISLAM ALLAHŞÜKÜR PAŞAZADƏ 37 Nəhayət, qəzetin sonrakı nömrəsində Gəncədən xəbər ve- rilir: “Əvvəlcə xəbər vermiş olduğum vəch ilə Pişnamazzadə həz rətlərinin idareyi-ruhaniyyənin üçüncü əzalığına isalət, ma- və rayi-Qafqas şeyxülislamlığına dəxi vəkalət təyin edildikləri bu gün, təmmuz (iyul) 1909 teleqraf ilə xüsusi surətdə xəbər verildi. Pişnamazzadə həzrətləri kəndiləri şəhərdə deyildilər. Gəncə dağlarındakı türk köylərini, şenliklerini dolaşaraq əha liyi maarifə təşviq etməkdədirlər. Bu xeyir xəbəri daha kəndiləri bilməyirlər. Pişnamazzadə həzrətlərinin yeni məmuriyyətlərini təbrik ilə qafqaslılar üçün faydalı olmasını təmənna edərəm”. 23 Beləliklə də müsəlmanların şeyxülislamlıq vəzifəsinə seçki keçirilməsi ilə əlaqədar istək və arzuları yenə də nəzərə alınmadı. Lakin həm Axund Molla Məhəmməd Pişnamazzadənin xalq arasındakı nüfuzu, həm onun alim və ziyalı olması, həm də yeni dövrdə xalq arasında coşqun fəaliyyət göstərməsi çar üsul-idarəsinin düzgün seçim etdiyini göstərdi. Buna görə də bu tə yinat müsəlmanlar arasında etiraz doğurmadı. Arada Axund Məhəmmədhəsən Mövlazadə Şəkəvinin şey- xül islamlıq vəzifəsini icra etməsi isə yəqin ki, ancaq rəsmi sə- nəd lərlə təsdiqlənə bilər. Dövrün mətbuatı bu barədə susmuşdur. 24 Şeyxülislam Məhəmmədhəsən Mövlazadə Şəkəvinin istefa- sından sonra bu məqama Axund Məhəmmədəli Fərəculla oğlu Pişnamazzadə, Axund Ağa Cavad oğlu Əlizadə, Axund Mirmöh- sün Şeyx Əli oğlu Həkimzadə, Axund Əliağa Süleyman oğlu Süleymanzadə, Axund Mirqəzənfər İbrahimov və Şeyxülis lam Allahşükür Paşazadə çatmışdır ki, onlar haqqında irəlidə ətraflı məlumat veriləcəkdir. 23 “ Tərəqqe” qəzeti, №166, 3. 24 Şahlar Şərifov. Şeyxülislam Məhəmmədhəsən Mövlazadə Şəkəvi və onun “Kita- bul-bəyan fi təfsiril-Quran” əsəri, nam. dis. işi, səh. 10-24. 38 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI: 1.3. Azərbaycan şeyxülislamları Qafqazın Rusiya tərəfindən istila edilməsindən sonra İslam öz tarixində ikinci dəfə regionda hakim din ola bilmədi. Lakin bu dəfə vəziyyət tamamilə başqa idi: əgər XIII əsrdə monqol- lar tərəfindən istila edildikdən sonra yerli müsəlman ruhaniliyi- nin bütpərəst işğalçıları İslama gətirmək imkanı var idisə, XIX əsrdə əksinə oldu, müsəlmanlar xristianlığın rəsmi din olduğu dövlətin təbəələri oldular. Bu səbəbdən ruhanilər Rusiyanın re- giondakı siyasətinə mənfi münasibət bəsləyirdilər. Bunu Rusiyanın hakimiyyət orqanları da gözəl başa düşür- dü. O dövrün sənədlərində rus məmurları dəfələrlə göstərirdilər ki, yalnız müsəlman ruhanilərini ciddi nəzarət altına aldıqdan sonra bölgənin xristianlaşdırılması prosesinə başlamaq olar. Bu pro sesə isə Rusiyanın hakimiyyət dairələri İran və Osmanlı im- periyası ilə müharibələr qurtardıqdan sonra başlaya bilərdilər. İşğal edilmiş regionda məskunlaşmanın tərkib hissəsi kimi xris- tianlaşdırma və ruslaşdırma prosesi məqsədyönlü xarakter daşı- yır və bir neçə istiqamətdə gedirdi. Rusiya hakimiyyət orqanları xristianlığı yaymaq məqsədilə regionda kilsələrin sayının artı- rılmasına, bəzən də məscidlərin kilsələrə çevrilməsinə çalışır- dılar. İrəvanın ələ keçirilməsini əbədiləşdirmək üçün 1582-ci ildə osmanlılar tərəfindən tikilmiş Cümə məscidi İ.F.Paskeviçin əmri ilə pravoslav kilsəsinə çevrilmişdi. Qafqazda baş verən hadisələri dəqiqliklə incələyən çar Ru- siyası müsəlmanları nəzarətdə saxlamaq üçün 1823-cü ildə şiə müsəlmanlarına başçı kimi şeyxülislamı, 1832-ci ildə isə sünni müsəlmanlarına başçı kimi müfti vəzifələrini təyin etdi. 1823-cü ildən etibarən Qafqazdakı şeyxülislamlıq təsisatı sadəcə şəriət məhkəmələrinin ehtiva çərçivəsindən çıxaraq ge- niş funksiyalı, fəal idarəçilik qurumuna çevrilmişdir. Bu qu- rumun əsas qayəsi Allaha, Vətənə və xalqa xidmət olmuşdur. Ti Ru siya yeni təsis edilən şeyxülislamlığın iqamətgahını burada Yüklə 3,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|