Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
42 Daxil olama və ödəmələr həyata keçirilmə müddətindın asılı olmayaraq aid olduqları dövrlər arasında bölüşdürülürlər. Hesablamalarda zaman aspekti bir çox səbəblərdən vacibdir: 1. Birinci səbəb, gələcəyin qeyri müəyyən olmasından ibarətir. Gələn il müəyyən məbləğin hesaba keçirilməsi müəyyən ədəd ola bilər. Çünki hal-hazırda müəyyən səbəblər üzündən bu əməliyyatlar yerinə yetirilə bilmir. 2. İnsan bəzi vaxtlar bugünki istehlaka, sonrakından daha çox önəm verir. Zamanla qazanc artır və istehlaka çəkilən xərclərin faydalılıq artımı azalırsa bu davranışı rasional etməyə imkan verir. 3. Nəhayət bu gün əldə olan nəğd pul gələcəkdə əldə ola biləcək puldan daha dəyərlidir, çünki onu faizlə dövriyyəyə buraxmaq olar. Məsələn əlimizdə olan bir dollar dövr ərzində 10 faiz artaraq 1,10 olur. Yenidən kapital qoyulmanın mümkünküyü baxımından bu gün əldə etdiyimiz bir dollar, növbəti dövrdə alacağımız 1,10 dollara bərabərdir. Daha sonrakı dövrlər üçün eyni mexanizm. Əgər bu pulu (1,10) növbəti dövrdə 10%-la qoysaq, o zaman ikinci dövrdən sonra 0,11%-lə barabər 1,21% əldə edirlər. Ona görə də bu gün əldə olan bir dollar 10%-la qoyulma imkanında iki dövr sonra alınacaq 1,21 dollara bərabərdir.Bu metodla mürəkkəb faizləri diskont emək, yəni çıxmaq olar. Məsələ belə qoyulur: növbəti dövrdə 1 dollara sahib olmaq üçün birinci dövrdə nə qədər dollara sahib olmaq (faiz dərəcəsi 10%) sualına cavab vermək lazımdır. Bu sualın cavabını təxminən aşağıdaki formada həll etmək olar. 0,9091 dollar 10% dərəcəsi ilə 1 dollara çevrilir. Beləliklə bu günkü 0,9091 miqdarında dollar növbəti dövrdə alınacaq 1 dollarla eyni dəyərdədir. Iki dövr arası olan qoyuluşlarda da eyni cür müqayisə aparılır. 0,82645 dollar birinci dövr ərzində 10% dərəcəsi ilə 0,909095-ə qədər artır. Bu məbləği yenə 10%-la ikinci dövrdə qoysaq artım 0,0909095 olacaqdır. Artmış dəyər indi bir dollar təşkil edəcəkdir. Beləliklə, bu gün əldə olan 0,82645 dollar iki dövrdən sonra alınacaq 1 marka dəyərindədir. Deyilənləri cəmləyərək n dövrdə, İ faiz dərəcəsi ilə bugünkü daxilolmanın mürəkkəb faiz əmsalı aşağıdakı kimi olacaqdır: CF=(1+İ)QÜVVƏT 43 Yəni n-ci dövrdə daxilolmaların diskontlaşdırılmasını müəyyən edən diskont əmsalı aşağıdakı kimi hesablanır. DF= 1/(1+İ)QÜVVƏT Formuladan göründüyü kimi diskont əmsalı artım əmsalının tərsini təşkil edir. Əgər dövrun ödənişləri sona aiddirlərsə, diskontlaşdırma ilə birinci dövrün bütün ödəmələri bir dövrun(n=1) faiz dərəcəsinə uyğun azaldılır, ikinci dövrdəkı bütün ödəmələr isə iki dövrun faiz dərəcələrinə uyğun olaraq azaldılır. Əgər ödəmələr dövrun ortasına aiddirlərsə, o zaman birinci dövrün ödəmələri bir qayda olaraq diskont etdirilmir, ikinci dövrün ödəmələri isə birinci dövrün faiz dərəcəsinə uyğun diskont etdirilir və s. Lahiyyənin pozitiv və ya neqativ olmasına n-nin sayı təsir etmir, çünki nəticə ancaq bir dövrə transformasiya olur. Yadda saxlamaq lazımdır ki, bir dəfə istifadə olunmuş metod, gələcəkdə də saxlanılmalıdır. Bəs onda dönərlilik, maliyyə məqsədlərinə çatmaq üçün əlavə şərt kimi necə müəyyənləşir? Beynəlxalq biznesdə istənilən investisiya layihəsinin əvvəlində yaranan ödəmələri və gələcəkdə yarana biləcək xərcləri qarşılamaq üçün vəsaiti olmadığı təqdirdə ən uğurlu investisiya imkanı öz əhəmiyyətini itirir. Bu vəsaitlərin mənbəyi kimi, investorun özəl kapitalı, kreditlər istifadə oluna bilər, həm də başqa maraqlı şəxslərin iştirakı da mümkündür. Beynəlxalq biznesdə maliyyə vəsaitlərinə olan ehtiyacı müəyyən etmək üçün real transaksiyaların daxilolma və ödəmələrinin strukturunu mümkün qədər dəqiq öyrənmək lazımdır. Real transaksiya ödəmələri dedikdə, torpaq, maşın, avadanlıq alınması zamanı ödəmələrə, vəkil, konsaltinq, notarial xidmətlərin ödənilməsi, xammal, əsas və köməkçi materialların alınması, əməyin ödənilməsi xərcləri başa düşülür. Real transaksiyalardan daxilolmalar əsasən malın satışından əldə olunan gəlir və avadanlığın qalıq dəyərindən ibarətdir. Real sferadan olan bu ödəmələr və daxilolmalara qarşı onlara uyğun olan maliyyə mühitinin ödəmə axını qoyulur. Hansı ki, öz növbəsində istənilən vaxt layihənin likvidliyini, yəni ödəmə qabiliyyətini təmin edir. Bu o zaman baş verir ki, ayrı-ayrı dövrlərdə alınmış netto-axınlar mənfi deyil. 44 Növbəti misalda birinci iki dövrdə real transaksiyalar üçün neto-ödəmə axını 2000 təşkil edir, beşinci dövrdə isə 10000 həcmində netto-daxil olma vardır. Investorlar hərəsi birinci iki dövrdə 1000 vahid həcmində dönərli vəsait yatıra bilərlər. İllik 10% olmaqla kredit götürmək imkanı vardır. Faizlərin kredit qaytarılan zaman, yəni beşinci dövrdə ödənilməsi imkanı vardır.Bu faktorları əsas götürərək aşağıdakı maliyyə planını alırıq: Dövrlər 1 2 3 4 5 Real transaksiyalar -2000 -2000 10000 Özəl kapital 1000 1000 Kredit Daxilolmalar 1000 1000 Faizlər -795 Ödənilmə -2000 Likvidliyin netto pozisiyası 0 0 7205 Bu planda maliyyə daxilolmaları (kredit alınması) və danışılmış ödəmələr (kreditin qaytarılması və faizlərin ödənməsi) nəzərə alınır. Belə maliyyələşdirmə yuxarıda nəzəri formada əks olunmuşdur. İndi isə qarşımıza belə bir sual çıxır.İqtisadi səmərəliliyin hesablanması üçün göstəriciləri necə hazırlayaq? Beynəlxalq biznesdə layihənin texniki və iqtisadi çərçivəsi dönərliliyin planlaşdırılması, iqtisadi səmərəliliyin hesablanması zamanı yığılmış formada ödəmələrin netto-axını kimi ifadə olunur. Lakin planlaşdırmanın bu iki mərhələsində onlar müxtəlif cür araşdırılır. Dönərliliyin planlaşdırılması zamanı ödəmələr axını firma və ya şirkətin kassasından irəli gələrək araşdırılırdı. Bu nöqteyi nəzərdən özəl kapitalın artması, cəlb olunmuş kapitaldan istifadə, faizlərin və dividentlərin ödənilməsi əhəmiyyət daşımır. Iqtisadi qiymətləndirmə üçün isə əksinə, lahiyyə təşkilatçısının qərarı əsasdır. Ona görə də şəxsi vəsaitin ödənilməsi neqativ ödəmə, dividentlərin alınması isə pozotiv qiymətləndirilən daxilolma hesab olunur. Iqtisadi səmərəliliyini qiymətləndirən pul axınlarını göstərən cədvəllərdə hansı vəsaitlərin sahibkarın vəsaitindən lahiyyəyə, hansı vəsaitlərin də lahiyyədən sahibkarın vəsaitlərinə daxil olması Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|