250
Kontraktual razılıq bir neçə yola əsaslanaraq bağlanır. Hansı
formada olur olsun, kontraktual razılıq aşağıdakı hallarda
istifadə edilir.
Fəaliyyət, müştərək müəssisənin yazılı öhdəçiliyi və
müddəti;
Direktorlar şurasının yığıncağı və ya ona bərabər
müştərək müəssisəni idarə edən orqan və iştirakçıların
səs hüquqları;
Iştirakçılar tərəfindən kapital qoyuluşları;
Gəlirin, məhsulun və xərclərin əməkdaşlar tərəfindən
bölgüsü və ya müştərək müəssisənin nəticələri.
Kontraktual razılıq əməkdaşın birini müştərək müəssisənin
operatoru və ya meneceri təyin edə bilər.
Birgə
müəssisələr
nəzər
yetirərək
onun
potensial
iştirakçılarının vəziyyətini öyrənmək vacibdir. Məsələn: maliyyə
mənbəyi əldə etmək istəyən müəssisə əksər hallarda kiçik müəssisə
olur. O böyük maliyyə və əməliyyat imkanlarına malik olan iri
firma
ilə
əməkdaşlıq
edir.
Öz
fəaliyyətinin
həcmini
genişləndərməyə can atan kiçik firma (əməkdaş) üçün əməliyyat
imkanları hərdən puldan da vacib rol oynayır. Müştərək
sahibkarlıqda iri firma (əməkdaş) isə nə qədər pulda
maraqlıdırsa, bir o qədər əməkdaşı (kiçik firma) tərəfindən
istehsal edilən konkret hər hansı bir əmtəənin bazar seqmentində
olan payında maraqlıdır. Buna görə də o öz kapitalını adi səhm
paketinə deyil, müştərək sahibkarlıqa qoyur.
Ayrıca təsərrüfat fəaliyyətini həyata keçirmək üçün yeni
yaradılan müəssisədən (firmadan) fərqli olaraq, müştərək
sahibkarlıqda hər iki partnyor müəssisənin məsələlərinin həllində
aktiv iştirak edirlər.
Avropa İqtisadi Komissiyası müştərək müəssisələr üçün
aşağıdakı öhdəçilikləri qeyd edir.
1.
tərəfdaşlar arasında ümümi uzunmüddətli sahibkarlıq
fəaliyyəti üçün razılığın mövcudluğunu
2.
uzun müddətli məqsədlərə çatmaq üçün-maliiyə vəsaitləri,
əsas fonlar, idarəetmə üsulları, intellektual mülkiyyət və
digər vəsaitlər formasında iştirakçıların aktivlərinin
birləşdirilməsini
251
3.
birləşdirilmiş aktivlərin (qiymətlilərin) tərəflərin kapital
qoyuluşu kimi qiymətləndirilməsi və baxılması
4.
fəaliyyəti birgə məqsədləri həyata keçirməyə yönəldilən
müstəqil idarəetmə orqanın yaradılması
5.
tərəflərin razılaşdırılmış məqsədlərə çatmasından və
bunlarla bağlı risklərdən, hər bir partnyorun birgə kapital
qoyuluşunda təyin edilmiş faizlə iştirakından asılı olaraq
mənfəətdə (bölüşdürülməsində) iştirakı
Buna görə yuxarıda deyilənə uyğun olaraq, xarici investor
torpağın, təbii ehtiyatların keyfiyyətinə, kadrların professional
hazırlıq dərəcələrinə, texniki və texnoloji parametrlərə, daxili
bazara, həmçinin müştərək istehsal olunan məhsulların üçüncü
ölkələrə ixrac imkanlarına, infrastrukturun inkişaf səviyyəsinə və
mənfəətin həcminə təsir edən digər amilləri nəzərə alırlar. Buna
misal olaraq biz Spenser və Brender tərəfindən təqdim edilən
‚R&D” rəqabət modelini göstərə bilərik. Bu modeldə iki firma,
bu iki ölkələrin hərəsində biri olmaqla, 3-cü ölkədə ixrac bazarını
təmin edirlər.
Bir çox xarici alimlər müştərək sahibkarlığın fərqləndirici
xüsusiyyətlərinə onun nisbətən qeyri sabitliyini aid edirlər. Bunu
əsasən aşağıdakılarla xarakterizə edirlər.
Müştərək sahibkarlıq razılığında danışıqlar punktunun
çətinlikləri və mümkünlükləri.
Müştərək sahibkarlığın necə tənzimlənə bilməsi.
Müştərək sahibkarlıq zamanı razılığın pozulması.
Müştərək sahibkarlıq yaradarkən heç də nəzərdə tutulmur ki,
tərəfdaşlardan biri (bir neçəsi) mütləq xarici partnyor olmalıdır.
Müştərək sahibkarlığın formasına həmçinin “qarışıq müəssisələr”
də aid edilir. Qarışıq müəssisələr formasında yaradılan müştərək
sahibkarlığa eyni ölkənin iki və ya artıq hüquqi şəxsin nizamnamə
fondu formalaşan hüqüqi şəxslər aid edilir. Müştərək sahibkarlıq
yaradılandan sonra ümumi prinsiplərə riayət etmək zəruridir.
Bunlar aşağıdakılardır.
Qarşılıqlı inam”müştərək əməkdaşlığın müvəffəqiyyətlə
aparılmasında qarşılıqlı inamın özünə məxsus yeri vardır. Hansı
leqal quruluşundan asılı olmayaraq hər bir tərəf tərəflər arasında
252
bağlanan müqavilənin uzunluğuna deyil, ən çox qarşılıqlı inam və
əməkdaşlığın səviyyəsinə diqqət yetirirlər.
Komunikasiya-tərəflər arasında kommunikasiya həlledici rol
oynayır. Bu xüsusi olaraq beynəlxalq səviyyəli müştərək
sahibkarlıqda ümumi başadüşülən biznes dilinə malik olması
mühüm praktiki amil kimi qiymətləndirilmişdir.
Mənfəət motivasiyası: müştərək sahibkarlığın xüsusi özəlliklər
yolu ilə və ya sinerji mənfəəti yolu ilə mənfəət motivasiyasına
(məs: birləşdirilmiş ‚know-how‛, intellektual mülkiyyət
hüquqları və s.) malik olmağa ehtiyacı var və bu da onu eyni
tabeçilikdə olan başqa tərəflərin biznesindən fərqləndirir.
Qərar qəbul etmə: müştərək sahibkarlıq fəaliyyətində qərar
qəbul edən tərəflərin hərəsinin öz fikirləri üstündə durmağı
idarəetmə işlərini pozulmasına gətirib çıxara bilər.
Potensial investisiyanın tədqiqi və ya auditi (due-diligence):
bu və digər tədqiqatlar qanuni yolla öhdələrinə qoyulmuş tərəflər
tərəfindən razılığa daxil olmasına uyğun olaraq birgə
əməkdaşların biznesinə təsir göstərəcək müqavilədən qabaq bütün
sənədlərin tam yoxlanılması zamanı üzə çıxan xoşagəlməz
şübhələri aradan qaldırmaq üçün aparılır. Tədqiqatlar digər
biznes tərəflərinin də bütün maliyyə və leqal aspektlərini əhatə
etməlidir. Keçmiş hesablar, mühasibat siyasətləri, tərəflərin
müştərək sahibkarlıqda paylarının qiymətləndirilməsi və digər
maliyyə işləri diqqətlə tədqiq edilməlidir. Qanuni due-diligence
bütün cari və həll edilməyən məhkəmə prosesini, tərəflərin
intellektual mülkiyyət hüquqlarını, real əmlak qiymətlilərini və
mühüm müqavilələrin hissəciklərini (təfsilatına kimi) əhatə
etməlidir.
Anlaşılmanın memorandumu:
Məqsəd:
müştərək
sahibkarlığı
yaradarkən
mühüm
preliminar fazalardan biri anlaşılmanın memorandimudur. Bu bir
neçə mühüm funksiyanı yerinə yetirir. Birincisi bu tərəflərin
yaratmaq üçün qərar qəbul elədikləri və ya yaradılmasını
boyunlarına götürdükləri müştərək sahibkarlığın istənilən ictimai
elanı üçün razılaşdırılmış mətnin əsasını təşkil edir. Bu həmçinin
müştərək fəaliyyətin şəffaflığı üçün tənzimləyici orqanlara ilkin
Dostları ilə paylaş: |