Hazirlayanlar

406

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

rın, halka neyi telkin ettiği zamanla ortaya çıkmıştır. Bir yeri kendileri için 

kutsal hale getirmek için bizim azizlerden Sen Pol’ün arasıra indiğine ina-

nırız

109

 demeleri yeterliydi. Manastır kurma ve okul açma yanında burada 

yetişenlerin gittikleri yerde halka telkin ettikleri düşünceler önemlidir.

Mektep ve medresedeki dersler, burada hocaların işlediği konular 

bilgimiz dışındadır. Müslümanlarda ise bu hususlar tüm açıklığı ile orta-

dadır. Patriklerin yaptığı telkinler, kehanetler, idealler zamanla meyvesini 

vermiştir. Haliyle mensubu bulunduğu Hıristiyanlığ’ın Ortadoksluk mez-

hebinin yararına çalışmalar yürütmüştür. Burada sorun Osmanlı hakimi-

yetine son vermek için din kullanılarak tahriklerin yapılması ile ilgilidir. 

Gayrimüslimler Osmanlı döneminde öncekinden çok daha rahat ve mutlu 

yaşamışlardır. Buna rağmen onlar içinden bir kesit Osmanlıyı zayıfl atma 

ve çökertmeyi hedefl emiştir.

Ülkeyi içten yıkma çalışması yapılmış, dıştan gelen düşmana destek 

verilmiş, bunlar da mezhep birliği adına yapılmıştır. Bunlar Müslümanla-

rın tüm değerleri aleyhine olan faaliyetlerdi. Kimsenin şuur altını okuma 

durumunda değiliz. Fakat Rusya güneye inme fi krinde kendine müttefi k ve 

ileri düzeyde yardımcı olarak gayrimüslimlerle olan inanç bağından azami 

derecede yararlanmıştır. Karşılıklı yardım vaatleri zaman için de gerçek 

olmuştur. Aralarındaki iş birliği sürekli Müslümanların aleyhine gelişmiş-

tir

110

. 

Bu arada şu tespitler de söz konusudur. XIX. yüzyılın ikinci yarısına 

kadar Ermeniler Osmanlı idaresi altında kayda değer ölçüde uyumlu dav-

ranmışlardır

111

. Fransızlar Ermeni müttefi kleriyle kötü deneyimler edindi-

ler. Antep’in alınmasından (9 Şubat 1921) sonra açıktan açığa Türk dost-

luğunu aradılar

112

.

Osmanlıların son döneminde başa gelenlerde Ermenilerle Rusların 

birlik halinde Doğu Anadolu’yu işgali planlarının rolü vardır. Aynı oyun 

tekrarlanmış Ruslarla Ermeniler birlik halinde Azerbeycan’ın bir bölümü-

nü işgal etmiştir. Değişen şey sadece tarihtir. Seneryo ise aynıdır. Siyasî 

109 Süleyman Kocabaş, Tarihte ve Günümüzde Türk Yunan Mücadelesi, Bayrak Yayını, İstan-

bul 1984, s.31.

110 Bkz. Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, C. VII, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1977, 

s.21.

111 Matthew Smith Anderson, Doğu Sorunu 1774-1923, Çeviren  İdil Eser, YKY Yayınları, 

İstanbul 2001, s.264.

112 İngiliz Devlet Arşivi Gizli Belgeler, Türkiye’nin Parçalanması ve İngiliz Politikası 1900-

1920, Özgün Yayını, İstanbul 2005, s.367.

---

407

Doç. Dr. İsa YÜCEER

entrikalar ve sömürü planları yürüse de dinin saf makamında durması ge-

rekir. Aksi takdirde güven duyulan din kurumunun güven yitirmesi insan-

lığın büyük kaybı olacaktır. O özel konumda Osmanlı döneminde saklı 

tutulmuş, değerli bir kurum olarak muhafaza edilmiştir. Onun bu özelliği 

sürekli korunmalıdır.

Sonuç

Dileğimiz iki taraf arasındaki konuların ön yargısız olarak ele alınma-

sıdır. Bize göre düşmanlıklar sonradan ortaya çıkmış, daha doğrusu çıka-

rılmıştır. Geçmişte bu kesimler hasımlıktan arınmış dönemler yaşamıştır. 

Bu uygulamalar ilişkilerin iyi yönde gelişmesi yönünde örnek alınabilir. 

Bu iki millet ve iki dinin mensupları geçmişte yeterince birbirlerini ta-

nımışlardır. Problemlere kulak kapatmak veya görmezden gelmek çözüm 

değildir. İki kesim kendilerinin iyiliği ve güzel gelecekleri uğrunda müsait 

ortamı oluşturabilirler. İnançlarındaki farklılık ve ayrı dine mensup olma-

ları geçmişte onların güzel münasebet kurmalarına engel olmamıştır. 

Tarihî olay içinde, herkesin üzerinde ittifak etmediği hadiseler olabi-

lir. Aynı coğrafyayı paylaşan insanlar bazı konuları mütehassıslarına bı-

rakmak durumundadırlar. Yararsız olduğu ve zararlılığı bilinen bir takım 

anlayışların yerini gelecek nesillere faydalı olacak işler alabilir. Aşırılıklar 

hiçbir zaman yarar sağlamamıştır. Menfaatlerin ortak olduğu pek çok hu-

sus bulunmaktadır. Bunlar üzerinde durulabilir. Kalpten ve içten olmak, 

samimiyet ve iyi niyet pek çok soruna çözüm bulma imkânı oluşturur. Ar-

tık kimsenin bir başkasını kabus olarak görmeye hakkı, zamanı ve yetkisi 

bulunmamaktadır. 

Müslümanı algılayan Hıristiyanın doğru algılaması ve tanıması, sağ-

lam bilgilerden hareket etmesi gerekmektedir. İyi gelecek için neler yapıla-

bileceğinin planları sağlıklı olarak ortaya konurken, ayrılıkları sürekli göz 

önünde bulundurmak gerekmemektedir. Ermenilerle temel sorun tarihte 

de günümüzde de onların Müslümanlara güven vermeyişleridir. Güven or-

tamının sağlanması temel beklentidir. Şahıslar ve devletler muhataplarına 

güvenmek isterler. Güven telkin etmeyen, sürekli güvensizlik görünümü 

veren muhataplarla sağlıklı bir gelecek kurulamayacaktır. Dost olmayı 

sağlayacak ortam bulunabilir. Fakat insanlar hasmane düşüncelerden kur-

tulmadıkları müddetçe güvensizlik ortamı devam edecektir. Din ve inanç 

ise insanlara güven telkininde bulunmaktadır.

---

---

ŞERİYE SİCİLLERİNE GÖRE

BALIKESİR ERMENİLERİNİN SOSYAL YAŞANTISI

VE İHTİDA EDEN ERMENİLER

Yrd. Doç. Dr. İsmail Hakkı MERCAN

Balıkesir Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü

E-mail: [e-mail]; Tel: [phone]

---