Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
415 Yrd. Doç. Dr. İsmail Hakkı MERCAN hacir ifadesi kullanılmaya başlanmıştır. Onun için, Ermenilerin Balıkesir’e yerleşmelerini ve çok az sayıdaki bu nüfusun nereden hangi sebeplerle geldiklerini yeniden incelemek gerekmektedir. Gerçi bazı yazarlarımız bu konuda çeşitli düşünceler ileri sürmüşler ve bunu bazı olaylara dayandır- mışlardır. Bu yazarlarımıza göre, Balıkesir’e gelen Ermenilerin veya baş- ka bir ifadeyle Hıristiyan nüfusun burada bulunma sebeplerinden birisini Rumeli fetihleri sırasında orada bulunan bir takım Hıristiyan unsurun bir nevi emniyet düşüncesiyle buralara yerleştirildikleri ve bunlar arasında da az miktarda Ermeninin buluna bileceği belirtilmektedir 11 . Mücteba İlgürel, kaleme DİA’da yazmış olduğu Balıkesir maddesinde, XIX yüzyıl sonla- rındaki Balıkesir nüfusunun 87 000 civarında olduğunu ve bunlar arsında 1 200 Rum nüfus yanında 2 500 Ermeni nüfusun bulunduğunu kaydet- mektedir. İlgürel aynı madde içerisinde Batılı yazarların görüşlerine de yer vermiş ve onlardan Vital Cuinet’ye göre de XIX. yüzyıl sonlarında şehrin nüfusunun 13 118 olduğunu, bunlardan 1 266 sının Rum ve 1 941’nin Er- meni olduğunu belirtmiştir. Ayrıca, bölgede bulunan gayrimüslim nüfusun bulunmasını da daha çok ticarî faaliyetlerin yaygınlaştırılmasına bağlamış- lardır 12
Gerçi Sayın İlgürel, başka bir makalesinde de Balıkesir’e gelen Er- menilerin geliş nedenlerini Celâlî isyanlarına bağlamakta ve bahse konu isyanlar sırasında zarar gören halkın yer ve yurtlarını terk etmeleri üzerine devletin onları daha güvenli yerlere yerleştirme ihtiyacını duyması ve bu maksatla da Orta Anadolu’da bulunan Ermenilerin bir kısmının Balıkesir’e yerleştirildiği görüşünü belirtmektedir 13 .
bir miktar Ermeni nüfusu yeni başkente getirerek Samatya’ya yerleştirmiş ve 1461’de Yovakim’i de Anadolu ve Yunanistan’daki Ermenilere Patrik tayin etmiştir. XVI. yüzyılda, bu göç ve yerleşmelerin neticesi olarak çoğu doğuda olmak üzere Anadolu’nun muhtelif şehirlerinde az veya çok sayıda Ermeni nüfusun varlığı tapu tahrir defterlerinden de anlaşılmaktadır. 1530 ve daha sonraki tarihlere ait bu kayıtlara göre Ermeni nüfusun bulunduğu başlıca şehirler şunlardır: Amid (Diyarbakır), Arapkir, Bayburt, Çemişge- zek, Çüngüş, Çermik, Divriği, Harput, Hısn-ı Keyfâ (Hasankeyf), İspir, 11 Mücteba İlgürel, “Balıkesir”, İA, C. V, TDV Yayını, İstanbul 1992, s.12-14. 12 İlgürel, “Balıkesir”, s.12-14. 13 İlgürel, “Celâlî İsyanları”, İA, C. VII, İstanbul 1993, s.252-257.
416 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER Kayseri, Kütahya, Maraş, Mardin, Nusaybin, Urfa, Siirt, Sis (Kozan), Si- vas, Tokat ve Trabzon 14 .
yıda Ermeni nüfus bulunmasına karşılık 15 Karesi sancağının merkezi Balı- kesir kazasında hiçbir Hıristiyan olmayıp, sadece elli-altmış kişilik bir Ya- hudi topluluğunun bulunduğu 16 , kaydedilmektedir. Daha önce bu bölgenin yerli halkı olmalarına rağmen şehirde hiçbir Hıristiyan nüfusun olmaması, zaman zaman meydana gelen göçlere bağlanabileceği gibi; şehrin eski ye- rinin şimdiki yerinden 25 km. uzakta, Kepsut civarında olması ve bugünkü Balıkesir’in Karesi Beyliği zamanında Türkler tarafından kurulmuş olma- sıyla da 17 ilgili olabilir. Ermenilerin XVII. yüzyıl başında Balıkesir’e gelişleri, buradaki diğer nüfusla ve devlet idaresiyle olan ilişkileri, ticarî hayatları, dinî yaşantıları vb. gibi konularla ilgili bazı bilgileri Balıkesir şer’iye sicillerinden tespit etmek ve izlemek mümkündür 18 :
edilmeye başlandıkları, bu yüzyıla ait bir belgeden anlaşılmaktadır 19 . Bel- gede sadece zımmî tabiri geçmekte olup, doğrudan Ermenilerden bahse- dilmemektedir. Ancak, bu tarihte Balıkesir’de başka Hıristiyan nüfusun bulunmaması ve müteakip belgelerde ise Ermeni taifesi tabirinin kullanıl- masından bunların, Ermeni göçmenler olduğu anlaşılmaktadır. 14 Nejat Göyünç, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler”, Türkler, C. X, Ankara 2002, s.237-238. 15 Sezai Sevim, “Güney Marmara Bölgesindeki Ermeniler’in Nufus, İdarî ve Malî Durumla- rı”, Ermeni Sorunu ve Bursa Ermenileri, Editör Saime Yüceer, Bursa 2000, s.47. 16 Sezai Sevim, XVI. Yüzyılda Karesi Sancağı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniver- sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1993, s.207. 17 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Karesi Vilâyeti Tarihçesi, İstanbul 1341, s.50. 18 Abdülmecit Mutaf, “Balıkesir’de İskân Edilen Ermenilerin Yönetim ve Müslüman Halk- la İlişkileri”, Celal Bayar Üniyersitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (2003), Manisa 2003, C.I, Sayı 1, s.71-80. 19 “Zeyd ve Amr ve Bekir müslimîn zımmî taifesinden bazı kimesneleri avluları dahilinde iskân idüb ekser evkâtte kendüleri huzûr ve gayblarında mezkûrûn zımmîler bazı havâyic îsâl etmek namına mezbûrînin zevcatı üzerlerine dâhil olup muttali’ olmaları meşrû’an caiz olur mu beyan buyrulup... El-cevap: Olmaz, münkirât-ı müteşenni’adan olup men’i lâzımdır. Allahü a’lem. Balıkesir Şer’iye Sicilleri (BSŞ), Defter No: 693, s.1, Belge No: 1. Bu belge bir fetvadır. Ancak, bunun öncesinde kadıya ait karar ihtiva eden bir i’lam olması gerekirken, bu sayfa muhte- melen kaybolduğu için burada yer almamaktadır. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|