Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
402 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER Dıştan alınan destek sadece siyasî düzeyde olmayıp silâh yardımı gibi bir- çok konuyu kapsamaktadır. Belki de Patrikhane kurulurken bu kuruma geniş imkânların sağlanmış olması onların kendilerini tam yetkili konumda görmelerine sebep olmuş- tur. Patriğin siyasî faaliyetlerin içinde olamayacağı, Padişahın ona verdiği fermanın muhtevasında dinî sorumluluğun bulunduğu siyasî açıdan Padi- şaha bağlı olduğu hatırlatılmamış olabilir. Müslümanların dinî temsilcisi olan Şeyhulislâm’la karşılaştırıldığında Patrik çok yönlü ve çok boyutlu siyasî faaliyetlerin içinde olmuş, organize onun ve çevresinin girişimleri ile yürütülmüştür. Ermenilerin silâhlandığı ve silâhlarını çeşitli yerlerde sakladıkları bi- linmektedir. Bir resmin altında şunları bulmaktayız. Samsun Ermeni Kili- sesi zemininde toprakta yapılan kazı sonucu çıkarılan 20 adet el bombası, kapsül ve bomba eczası (Büyük sandık üzerine Ermenice ‘Samsun Ermeni Piskoposluğuna’ yazılmış ve Ermeni piskoposu vasıtasıyla dışardan so- kulmuştur). Bir başka resimde İzmit’e bağlı Ermeşe nahiyesindeki Ermeni Rahipler Okulu’nda bulunan silâhları ve büyük çapta fi tilli bombalarla dişli ve yüksek tahrip gücü olan bombalar bulunmuştur. Urfa’da çatışma- ların şiddetlendiği sırada kilise üzerinde çekilmiş ‘Ateş Dursun Muhabere Var’ yazısından sonra görüşmek için gelen askere ateş açılmıştır. Suikast düzenlemek için anlaşıp yemin eden komitacılar tespit edilmiştir. Organize piskoposluk tarafından yürütülmüştür 92 .
rak satılmış ve elde edilen gelirler teşkilâtlanmaya harcanmıştır 93 . Din ve inanç motifi harekette önemli bir faktördür. Ermenilerin çıkardıkları anma pullarının üzerindeki fotoğrafl ar asker, din adamı, yazar ve şâir gibi ileri gelen kişilere aittir 94 . Kiliselere mazgallar kazdıkları ve şehirlerin hâkim tepelerinde mevziler oluşturdukları resmî kayıtlarda ortaya çıkmıştır 95 . Ermeni piskoposların etkinlikleri ve bu hususlarda yönlendirici oldukları görülmüştür 96 .
93 Faiz Demiroplu, Van’da Ermeni Mezalimi 1895–1920, s.15. 94 A. Alper Gazigiray, Osmanlılardan Günümüze Kadar Vesikalarla Ermeni Terörünün Kay- nakları, Gözen Kitabevi, İstanbul 1982, ek s.8. 95 Aydın Taneri, Türkler-Bizanslılar-Ermeniler, s.277. 96 Bkz. Hüseyin Çelik, Van’da Ermeni Mezalimi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, Ankara trs., s.11 vd. 403 Doç. Dr. İsa YÜCEER Ermeni Meselesi’nin çıkışından itibaren papazlar büyük rol oynamış- lardır. Ermeni kiliseleri ve Ermeni ruhban okullarında kin telkin edilmiştir. Planları yüksek seviyede din adamları yapmıştır. Dışardan göründüğün- de bir ibadethane görünümü olan yerler, dinî merkez görünümlü yerlerde din eğitimi değil, başta komite faaliyetleri yürütüldüğü tespit edilmiştir 97 . Kudüs’teki ruhban okulunda Türklere karşı düşmanlık telkin edildiği be- lirlenmiştir 98 . Burada dinî kisve altında sürdürülen faaliyetlerin tüm içeriği bilinmese de, tespitler büyük Ermenistan telkini ve bunun gerçekleşmesi yolunda verilecek faaliyetlere yöneliktir. Haliyle bu insanlar din görevlisi olarak gittikleri yerlerde aldıkları bilgileri sunacaklardır. Müslüman hal- ka reva görülen kötülüklerin binlerce vesikası bulunmaktadır 99 . Bunlar bir din mensubunun bir başkasına reva göremeyeceği katliam, cana kıyma, namusu kirletme ve malı telef etme örnekleridir. Kilislerde yapılan âyinde Padişahın iyiliği için dua ettiği, böylece güven verdiği sadakatı kazanma çabasına girerek Padişahın çıkardığı aftan tüm Ermenilerin yararlanmasını sağladıkları dönem 1908’lerde kalmıştır 100
. Kiliseye bağlı olarak kurulan hayırsever cemiyeti bir hayır cemiyeti görünümünde olsa da, üyelerinin gizli isyan konularına karıştığı görülmüştür 101
. Kiliselerde yürütülen çalışmalar cemaatin ruhanî idaresinin ötesinde- dir. Dinî işlere dışardan müdahale olmuştur. Patriklerden bağımsızlık hare- keti içinde yer alanlar olmuş, bu kuruma Rum Patrikhanesi’nden de destek geldiği belirlenmiştir. Reform isteklerinin yerine gelmesi antlaşmalarla kararlaştırılmıştır. Bunlar Osmanlı Hıristiyanlarının arzuları doğrultusun- da yapılması ve doğudaki Ermenilerin durumlarının iyileştirilmesi, bunun Rusya’nın denetimi altında olması, her türlü tedbirin alınması şeklinde- ki önerilerdir. Bunlar bir ülkenin bağımsızlığıyla bağdaşmayan hususlar- dır
102 . Artık Patrikhane sürekli devrededir. Ermenler için lütuf ve bağış dile- mektedir. Talepler Hıristiyanların durumlarının iyileştirilmesi adı altında 97 Gazigiray, a.g.e., s.617. 98 Gazigiray, a.g.e., s.619-620. 99 Halil Kemal Türközü, Osmanlı ve Sovyet Belgeleriyle Ermeni Mezalimi, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1982, s.533–590. 100 Erdal İlter, Ermeni Kilisesi ve Törer, Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, Ankara 1996, s.54. 101 Cevdet Küçük, Osmanlı Diplamasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı 1878-1897, İs- tanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1984, s.100. 102 Recep Şahin, Tarih Boyunca Türk İdarelerinin Ermeni Politikaları, Ötüken Yayını, İstanbul 1988, s.180.
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|