Hazirlayanlar

394

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

Fransız İhtilâli Osmanlı içindeki unsurları özellikle de Ortodoks Kili-

sesi yetkililerini kullanmıştır

61

. Tüm gelişmeler ırkçı düşünceleri destekler 

mahiyette ilerlemiştir

62

. Gerçek şu ki Fransız İhtilâli sonrasında ulus devlet 

kurma girişimlerinin hızlandığı dönemin yansımalarını gerçek yönüyle ta-

nımak gerekmektedir

63

.

3.7. Dine Hizmet Görünümlü Faaliyetler 

3.7.1. Eğitim Öğretim Faaliyetleri 

Okullarında Müslüman Osmanlıların aleyhine kışkırtmalar yaptıkları 

bilinmektedir.  Böylece Türkler pek çok kesimin ortak düşmanı olarak gö-

rülmüş ve ortak çıkarlar göz önünde bulundurulmuştur. Kışkırtmalar bura-

da temel problemdir. Sonunda iyi geçinen insanlar içinden, gayrimüslimler 

dışardan himayeye ihtiyaç bulunmadığı bir zamanda himaye adı altında 

entrika ve propagandalara alet olmuş, ilişkiler bozulmuş, emperyal güçle-

rin kışkırtmasıyla geçimsiz ortam oluşmuştur

64

. Okul ve kolej faaliyetle-

ri ve bu yolla hedefl erine ulaşma çabaları bilinmektedir

65

. Hukuka riayet; 

Müslümanların kendileriyle beraber yaşayan gayrimüslimlere karşı riayet 

etmeleri gereken hukuk vardır. Onlar bu hakları gözetmekle yükümlüdür-

ler

66

. Şüphesiz Osmanlının her yönetim gibi haklı olarak istediği şey istik-

rardı. Bu yörede bunu bozucu ne türden hareket olmuşsa devlet varlığını 

devam ettirebilmek için bunun üzerine gitmek durumundaydı

67

.

dullah el-Abbud, Fikretu’l-kavmiyyeti’l-Arabiyye ala dav’i-İslâm, Daru’t-Tayyibe, Riyad 

1401, s.14 vd.

61  Ali Hassun, El-Osmaniyyun Ve’l-Balkan, s.177.

62  Ali Hassun, El-Osmaniyyun Ve’l-Balkan, s.264.

63  Ferid Bey, El-Osmaniyyun Ve’l-Balkan, s.725. 

64  Olaylarla ilgili kapsamlı bilgi ve çete faaliyetleri için bkz. Mayevski a.g.e., s.20, 54.   

65  Ömer Avde el-Hatip, Lemehat Fi’s-Sekafeti’l-İslâmiye, Müessesetu’r-Risale, Beyrut 1984, 

s.178-179, 180-181. Sömürgenin konuyla ilgili katkı ve teşvik eden faaliyetleri için bkz. 

Enver el-Cündî, el-Yakazatu’l-İslâmiye  fi  Muvaceheti’l-İslâm, Daru’l-itisam, Kahire trs, 

s.20, 277.

66 Arif Halil Ebu İyd, el-Alâkatu’l-Hariciye fi  Devleti’l-Hilâfe, Daru’l-Erkam, Kuveyt 

1983/1404, s.41-42. 

67 Farklı kültürlerden insanları memnun etmenin kolay olmadığı örnekleri için bkz. Muham-

med Abdullatif el-Bahravî, Fethu’l-Osmanıyyin Aden Ve’n-Tikalut Tevazunu’d-Devlî 

Mine’l-Berrî Ile’l-Bahrî, Daru’t-turas, Kahire 1979/1399, s.203. Yemen Zeydîlerini himaye 

için verilen çabalar, s.204-205.

---

395

Doç. Dr. İsa YÜCEER

3.7.2. Misyonerlik Faaliyetleri

Misyonerlir faaliyetlerinin yansımaları büyük olmuştur

68

. Misyoner 

okulları yoluyla Hıristiyanları meziyetleri olan, dil bilen kimseler olarak 

yetiştirme yanında çok boyutlu faaliyetlerinin olduğu bilinmektedir

69

.

4. Ermeni Meselesinde Din Faktörü

4.1. Farklı Din Mensuplarının Ortamı 

Diğer din mensupları içerisinde Hıristiyan ve Yahudilerle ilgili olarak 

Kur’an’da çok sayıda dinî metin gelmiş ve ilişkilere açıklık getirmiştir. 

Her şeyden önce inanç esası olarak tarafl ar aynı ilaha iman etmektedir. İs-

lâm inanç esaslarını belirlerken kitaplara iman çerçevesinde tüm kitaplara 

inanılması esasını getirmiştir

70

. Peygamberler hakkında da Allah’ın kulu 

ve peygamberi oldukları temel ilkesinden hareket edilmektedir.

Kur’an’ın konuya bakışı yönüyle değerlendirme yaptığımızda ilâhî ki-

taplar ve peygamberler arasında bir ayrım yapılmaksızın inanılması esası-

nı getirmiş ve üstün değerlere önem vermiştir. Hz. İsa’nın annesi Meryem 

Kur’an’da bir surenin adı

71

, ailesi ise Al-i İmran/İmran Ailesi, Kur’an’ın 

en uzun ikinci suresinin adıdır. Hz. Musa’nın kurbanlığı Kur’an’ın en uzun 

68 Irkcılık hareketlerini körükleyerek ve teşvik ederek hedefl erine ulaşma çabaları için bkz. 

Muhammed Behiy, El-Fikru’l-İslâmiyyi’l-Hadis ve Sılatuhu Bi’l-Istimaru’l-Garbî, Mekte-

betu Faysaliye, Mekke 1972, s.517. Etkinlikleri için s.563-579. Irkçı faaliyetler için bkz. 

Abdulkerim Meşhedanî, el-İlmaniyye ve Asaruha ale’l-Evdai’l-İslâmiyye, Mektebetu’t-

Devliye, Riyad 1983/1403, s.134.

69 Ahmet Abdulvahhab, Hakikatu’t-Tebşir Beyne’l-Madi ve’l-Hâdır, Mektebetu Vehbe, Ka-

hire 1981, s.1-221; Mustafa Halidî ve Ömer Ferruh, Et-Tebşir Ve’l-Istimar Fi’l-Biladi’l-

Arabiyye, Menşurat Mektebetu’l-Asriye, Beyrut 1983, s.1-257. 

70 Burada şu eklemenin yapılması gerekmektedir. Bu kitapların Allah’ın gönderdiği asıl şek-

lini kabul etmek esastır. Geçen zaman içinde aslın korunamadığı ve bunlara insan müdaha-

lesinin yapıldığı, asılda olmayan bir takım işlerin olduğu bilinmektedir.

71  Meryem Kur’an’da otuz dört defa geçmektedir. Kur’an-ı Kerim, Bakara  2/87, 253; Al-i 

İmran  3/36-7, 42-3, 45, 64; Nisa  4/156-7, 171; Maide  5/17, 46, 72, 75, 86, 110, 112, 114, 

116; Tevbe  9/31; Meryem  19/16, 27, 34; Müminun  23/50; Ahzab  33/7; Zuhruf  43/57; 

Hadid  57/27; Saf  61/6, 14; Tahrim  66/12. Bunlardan bir kısmı Hz. İsa’yı tanıtırken Mer-

yem oğlu İsa şeklinde geçmektedir. Muhtemelen bu vurguda Hıristiyanların İsa’ya Allah’ın 

oğlu demelerine karşı onu gerçek kimliği olan Meryem’in oğlu olma vasfıyla tanıtma ve bu 

özelliğine vurgu bulunmaktadır. Bakara  2/78, 253; Al-i İmran  3/4; Nisa  4/157, 171; Maide  

5/17, 46, 72, 75, 78, 110, 112, 114, 116; Meryem  19/34; Müminun  23/50; Ahzab  33/7; 

Zuhruf  43/57; Hadid  57/27; Saf  61/4, 14. Bunun yanında Meryem’e ilahlık isnadının 

asılsız olduğunu ispat için onu İmran’ın kızı olarak tanıtır. Tahrim  66/12. Bazı ayetlerde 

ey Meryem şeklinde ona olan hitap dile getirilmiştir. Al-i İmran  3/37, 42-3, 45; Meryem  

19/27. 

---