Hazirlayanlar

389

Doç. Dr. İsa YÜCEER

ğu üzerinde görüş birliği bulunmaktadır

23

. Rusların Slav birliğini sağlama 

hayalleri yanında özellikle Anadolu’daki Hıristiyanlara destek verme ve 

onlardan yararlanma girişimleri tespit edilmiştir

24

. Ruslar 1917 sonrasında 

Batı üzerinde ve kendi iç işlerinde yoğunlaşmış, bu nedenle doğudan ay-

rılmışlardır

25

.

Bu gelişmeler olmakla beraber Ortodoksların himayesi her dönemde 

sürdürülen bir projedir. Batılılar Katolikler’i Rusya da Ortodokslar’ı hi-

maye adı altında Osmanlıya müdahale yolunu seçmiştir. Mezhep birliği 

ve aynı mezhebe sahip olma vasıtasıyla siyasetini yayma Osmanlı Devleti 

raiyesi arasında bu mezhep aracılığıyla nüfuzunu hâkim kılma yolunu iz-

lemiştir. Maksadını istediği gibi revaçta tutması için onları alet yerinde 

tutmuş, geçmişte sürekli Ortodokslar lehine imtiyazlar almıştır

26

.

Rusların hedefl eri sıcak denizlere inmek, İstanbul’u Müslümanların 

elinden almak, orayı tekrar Hıristiyanların merkezi haline getirmek ve 

Ortodoksluğ’u bölgede hâkim kılmaktır. Bunun gerçekleşmesi için Os-

manlı birliğinin parçalanması ve kendilerinin güneye açılması gerekiyor-

du

27

.

 

Bu yolda Osmanlı içinde kendilerine yardımcı olacak kesimler bul-

muş ve onları kendi çıkarları uğrunda kullanmışlardır.

3.3. Hıristiyanlarca Kutsal Mekânların Himayesi ve Ele Geçiril-

mesi Planları

Müslümanlar diğer din mensuplarının kutsal değerlerine zarar ver-

mezler. Bu düşünce şahsiyetleri, mekân, değer ve her türlü kutsalı kapsar. 

Bu nedenle Müslümanların hâkim olduğu yerlerde başkalarına ait değerler 

özellikle korunmuştur. Rusya mukaddes yerlere ulaşma ve Osmanlı için-

deki Ortodoks raiye arasında nüfuzunu yayma girişimini her fırsatta sür-

dürmüştür

28

. Rusya’nın müdahaleleri ve bölge ile ilgili girişimleri aralıksız 

sürmüş

29

, Kutsal Yerler konusu sürekli gündemde kalmıştır. Hıristiyanla-

rın Osmanlıların iç işlerine müdahale etmek için Kutsal Yerler Meselesi’ni 

23  Muhammed Ali Ebu Derre, Avrupa Fi’l-Karni’t-Tasi’aşara Ve’l-Işrin (1789-1950), Mües-

sesetu Sicilli’l-Arap, Kahire 1978; Grant ve Temprerly’nin “Evrope in the Nineteenth and 

Twentieth Centuries” adlı eserinin Arapça çevirisi, II, s.11.

24  Ebu Dere, a.g.e., II, s.12, 20, 30-31.

25  Ebu Dere, a.g.e., s.306-307.

26  Ferid Bey, a.g.e., s.491. 

27  Ali Hassun, El-Osmaniyyun Ve’r-Rus, El-Mektebu’l-İslâmî, Beyrut 1982/1402, s.45.  

28  Ferid Bey, a.g.e., s.493.

29 Geniş bilgi için bkz. Ferid Bey, a.g.e., s.80, 141, 183, 202, 246, 263, 277, 299-300, 308-9, 

310, 317, 321, 325, 329, 341-2, 359-60, 370, 375, 387-9, 392, 400-1, 411, 423, 426. 

---

390

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

gündemde tutmuş ve bu yerlerde Batı hâkimiyetini kurma girişimlerini sür-

dürmüştür

30

.

3.4. Zahirde Korumacı Tavırların Art Niyetli Perde Arkası

Ruslarla sorunlar Osmanlıların zayıfl ama döneminde yaşanmış ve 

Ruslar o bölgede yayılma sürecine girerken mevcut Hıristiyan potansiyel-

den yararlanmıştır

31

. İsyan sorunu sadece bir kesimle ilgili olmayıp Müs-

lüman kesimde dahi ayrılma ve Hıristiyanlarla birlikte hareket etme giri-

şimleri görülmüştür

32

. Rusların arkalarına başkalarını da alarak Osmanlıya 

Ermeniler konusunda baskı yaptığı bilinmektedir

33

. 

Şark Meselesi Osmanlıların zayıfl aması, içteki Hıristiyan ulusal ha-

reketlerinin hızlanması, dıştan güçlü devletlerin müdahalesinin özünü 

oluşturur. Osmanlıların Ermeni meselesinde konumu dıştan yapılan mü-

dahalelerle belirlenmiştir. Osmanlı Devleti Ermeni reayanın hepsine halk 

olarak hukukuna riayeti ve müsamahalı davranışıyla biliniyordu. Dininde 

hür Osmanlı raiyesi olarak hiç bir zaman onların işlerine müdahale etmi-

yordu. Ermenilerin durumunun iyileştirilmesi konusu Osmanlılar üzerinde 

sürekli baskı unsuru olmuştur

34

. Ermeniler iddia ettikleri mağduriyet konu-

sunda mübalağa etmişlerdir. Devletin düşmanlarıyla antlaşmalar yapan, 

Müslümanlara karşı düşmanlıkta bulunan, Hıristiyanlık şiarı taşıyan müs-

takil devlet kurmayı kararlaştıran isyancı ve Osmanlı  Devletine vurmak 

için dıştan destek alan kesime devlet nasıl çözüm bulabilecekti ki! Osmanlı 

Devleti’nin buna seyirci kalması makul mudur?

35

  sorusunu müellif haklı 

olarak sormaktadır. 

30  Ali Hassun, El-Osmaniyyun Ve’r-Rus, s.107.

31  Zakir, a.g.e., s.369.

32  Yemen gibi başka yerlerin ayrılış faaliyetleri için bkz. Faruk Osman Abaza, El-Hükmü’l-

Osmanî Fi’l-Yemen, El-Mektebetu’l-Arabiyye, Kahire 1986, s.183. Valilerin eleştirisi, 

s.427-523. Konunun edebî tasviri için bkz. Abdu’r-reşit Abdulaziz Salim, Devletu’l-Hilâfe 

ve  Şi’ru’l-Vataniyyun, Vekalatu’l-Matbuat, Kuveyt 1982/1403. Destek veren şiirler için  

s.161, eleştirel yaklaşım için s.185. 

33 Bkz.  eş-Şenavî, Ed-Devletu’l-Osmaniye Devletün İslâmiyyetün Müftera Aleyh, 

Mektebetu’l-Enculî El-Mısriyye II, Kahire 1980, s.1071. Osmanlıların bölgede Azerbay-

can çevresindeki faaliyetleri ve düşmana karşı konumları için bkz. Ahmet el-Karamanî, 

Tarih-i Salatin-i Al-i Osman, Daru’l-Besair, Dımışk 1985/1405, s.9.

34  Muhammed Kurban Niyaz Molla, Es-Sultan Abdülhamit Es-Sani, ve Eseruhu Fi Neşri’d-

Daveti’l-İslâmiye, Mektebetu’l-Menara, Beyrut 1988/1408, s.69-70; Baha Fethi, Avrupa 

Fi’l-Karni’s-Sani Aşara Ve’l-Işrin (1789-1950), Müessesetu Sicilli’l-Arap I, Kahire 1967, 

s.327. 

35  Niyaz Molla, a.g..e., s.71.

---