Hazirlayanlar

391

Doç. Dr. İsa YÜCEER

İçteki Hıristiyan unsurların himayecisi konumunu Rusya her vesile ile 

teyit etmiş ve bu himaye fi kri  aralıksız sürdürülmüştür. Bunun yanında 

güneye ve dolayısıyla sıcak denizlere inme planını gerçekleştirmek için 

dinin bir araç olabileceği düşünülmüş, Osmanlı içindeki farklı ulusları ve 

Hıristiyanları devlet aleyhine kışkırtmak onları hedefe götürecek araç ola-

rak alınmıştır

36

. İçteki Hıristiyan gruplar ırkçı ve kültürel çalışmayı millî 

ruh düşüncesiyle yürütmüştür. Bu dinî gruplarla Hıristiyanlar kastedilmiş, 

bunların hukukunun korunması adı altında dıştan yapılan müdahaleler ve 

uyarılar hiçbir zaman son bulmamıştır

37

.

 

Bu süreç Rusya’da Komünist ih-

tilâle kadar (1917/1336) devam etmiştir

38

. Bu müdahale başta ıslahat/du-

rumlarının düzeltilmesi adı altında olmuşsa da, sonu bağımsızlık olacaktır. 

Bu gelişmeler Rusya’nın güdümünde olduğu için sonuç da onun lehine 

gelişecekti. 

Şark Meselesi’nin temel sorunlarından birisi de Mukaddes Mekânlar 

Meselesi’dir. Bunun da temelinde Kudüs bulunmaktadır. Beyt-i Lahm’daki 

Hıristiyanlar tarafından önemli olan Kutsal Kilise’dir. Hz. İsa’nın doğumu 

ile alâkalı en önemli mekân olarak görülmektedir. Realitede Osmanlılar bu 

mekânların ve farklı din mensuplarının himayesine azami önem vermişler-

dir. Fakat çeşitli iddialar ortaya atılarak bir taraftan Rum Katolikler, diğer 

taraftan Ermeni Ortodokslar ve bunların arkasındaki Ruslar ve Batılılar her 

fırsatta bahaneler bularak Osmanlı üzerinde baskı kurmuşlardır

39

.

Her konu inançla ilişkilendirilip kendi mezheplerinden olanların hi-

mayecisi oldukları rollerini dile getirmişlerdir. Biz bu yöneticilerin çok 

dindar oldukları için bu savunuyu yaptıklarını sanmıyoruz. Şüphesiz din-

darlık kişi ile Allah arasındadır. Fakat burada din alet olarak kullanılmış, 

çıkarlar ve ilerde sömürmeyi hedefl edikleri yerlerle ilgili gizli niyetlerini 

saklı tutmuşlar ve dinî öne sürmüşlerdir. Osmanlıda istikrarsızlığın olması 

ve içteki Hıristiyanların devlet aleyhine kışkırtılması onların işine gelmiş-

tir.

Sonuçta Osmanlıdan alabildiklerini alarak işgal edebildiklerini ele 

geçirmişler, bu yolda kullanılabilecek tüm kesimleri kullanmışlardır

40

. 

Rusların nüfuzunu genişletmesi ve Hıristiyan ahalinin yanında olduğunu 

36  Fethi, a.g.e., I, s.328.

37  Fethi, a.g.e., I, s.358.

38  Zakir, a.g.e., I, s.370.

39  Fethi, a.g.e., I, s.346-347.

40  Fethi, a.g.e., s.232.

---

392

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

her vesile ile tekrarlaması, üzerinde kaynakların birleştiği bir husustur

41

. 

Osmanlıyı istila planlarını yaparken sadece kendi gücüyle yetinmemiş, 

içte ve dışta birliktelik yapabileceği kesimler bulmuştur

42

.  İçteki Hıris-

tiyanların bağımsızlığını elde etmesi büyük plandı

43

.

 

Sürekli tekrarlanan 

iddia ise özellikle Ermeniler olmak üzere Hıristiyan tebaanın durumunun 

düzeltilmesi olmuştur

44

. Bu yolla içteki Hıristiyanlar dıştan vasi/himayeci 

bulmuş ve bu güç Hıristiyanları himaye adı altında Osmanlının iç işlerine 

karışmıştır

45

.

3.5. Can Güvenliğini Sarsan Faaliyetler 

Ermenilerin aleyhte faaliyetlerinin en belirgini Sultan II Abdülhamit’e 

karşı 1905’te düzenledikleri suikast olayıdır

46

. İçte Sultan’ın muhalifl eri de 

bunu teyit etmişlerdir. Osmanlı içinde bağımsızlık hareketlerinin gerçek-

leşmesi için isyana teşvik etmesi faaliyeti yürütmüşlerdir. Bunlar istiklâl-

lerini aldıktan sonra da Rusya onları yutacaktı

47

. Talat Paşa’yı Berlin’de 

ve daha başkalarını İttihat ve Terakki yetkililerini Ermeniler kendi başları-

na gelen işten sorumlu tuttukları için öldürmüşlerdir

48

.

3.6. Sömürge Planları

Tüm bu girişimlerle Osmanlının birliğini koruma girişimi bağdaşmı-

yordu

49

. Konu Osmanlı da ıslahat hareketleri ile de ilişkilendirilmiştir

50

. Bu 

da temelde Müslümanların birliği düşüncesi (Camiatu’l-İslâmiyye) ile de 

alâkalıdır

51

. Ermeni faaliyetleri Rusların niyetleri arasında olan Osmanlı 

topraklarını işgal etme hedefi ne hizmet eder mahiyettedir

52

. İçteki Hıris-

41  Ali Hassun, Tarihu’d-Devleti’l-Osmaniye, El-Mektebu’l-İslâmî, Beyrut, 1983/1403, s.172-

173. 

42  Ali Hassun, Tarihu’d-Devleti’l-Osmaniye, s.174. 

43  Ali Hassun, Tarihu’d-Devleti’l-Osmaniye, s.175-176.

44  Ali Hassun, Tarihu’d-Devleti’l-Osmaniye, s.178.

45  Ali Hassun, Tarihu’d-Devleti’l-Osmaniye, s.178.

46  Muhammed Harp, El-Osmaniyyun Fi’t-Tarih Ve’l-Hadara, Daru’l-Kalem, Şam 1989/1409, 

s.36.

47  Harp, a.g.e., s.282.

48  Ferid Bey, a.g.e., s.725.

49  Muvaffak Benu’l-Merce, Sahvetu’r-Raculü’l-Merid Ev Es-Sultan Abdulhamid Es-Sani 

Ve’l-Hilâfeti’l-İslâmiye I, Kuveyt-el-Enba 1984, s.100.

50  Benu’l-Merce, a.g.e.,  s.69.

51  Benu’l-Merce, a.g.e., s.126.

52 Ali Hassun, El-Osmaniyyun Ve’l-Balkan, El-Mektebetu’l-İslâmî, Beyrut 1986/1409, 

s.165.

---

393

Doç. Dr. İsa YÜCEER

tiyanları devletin aleyhine kışkırtması ve kendi vesayetinde olmalarıdır

53

. 

Kendi himayesinde Ortodoks birliğini kurmak istiyordu. Bunların Osman-

lı, Macar ve Polonya topraklarında olmaları fark etmiyordu. Osmanlı yur-

dunda bunlar eliyle fi tne çıkarmak ve başkalarını Osmanlı aleyhine savaşa 

kışkırtmak belirgin işleriydi. İçte karışıklığın çıkması onun işine yaraya-

cak ve hedefi ne ulaşmak için fırsat bulmuş olacaktı. İleriye dönük büyük 

projelerini gerçekleştirmesinin önünde Osmanlıyı engel olarak görüyordu. 

Bu konuda batıyla da Osmanlıyı taksim etme antlaşmaları yürütmüştür

54

. 

Osmanlı içinde mahallî hareketler, isyan teşvikçiliği, bağımsızlık girişim-

lerini destekleme aralıksız sürdürülmüştür

55

. İçtekiler ise dıştan destekli bu 

faaliyetleri yürütmüşlerdir. 

Ruslar kendi hakimiyetleri altındaki milletlere akıl almaz zulümler ya-

parken, Osmanlı topraklarında ki Ortodokslar’ın haklarını savunma ve  din 

kardeşinin hakkını koruma adı altında sorunlar çıkarma yolunu izlemişler-

dir. Tüm proje hasta adam dedikleri Osmanlıyı bitirmeye yönelikti

56

. Bu 

arada Batı haçlı ruhunu korumayı büyük oranda başarmıştır

57

. Bunu yapar-

ken Müslümanları birbirine düşürmesi ve dağıtması gerekiyordu. Bu da 

gerçekleştirilmiştir. Bunun yapılabilmesi için mevcut yönetim Osmanlıyı 

eleştiren kesimin görüşleri sürekli gündemde tutulmuş ve yapılan iyilikler 

göz ardı edilmiştir

58

.  Doğuda Osmanlıların zarar görmesinin diğer yerlere 

olumsuz etkileri olmuş, başka yerlerde yaşayan Müslümanlar himayesiz 

kalmış, sömürgenin eline bırakılmıştır

59

. Tüm olup bitenlere rağmen Müs-

lümanların sorumluluğunun idrakinde olması ve haksızlık edemeyeceği 

onlara dinlerinin kesin emridir

60

.

53  Ali Hassun, El-Osmaniyyun Ve’l-Balkan, s.166. 

54  Ali Hassun, El-Osmaniyyun Ve’l-Balkan, s.168.

55  Ali Hassun, El-Osmaniyyun Ve’l-Balkan, s.170.

56  Ali Hassun, El-Osmaniyyun Ve’l-Balkan, s.171-172.

57 Köşk, a.g.e., s.191-198. İslâm birliği konusu için s.209; Arap ırkçılığı teması Münir Mu-

hammed Necip, El-Hareketu’l-Kavmiyyetu’l-Hadise  Fi Mizani’l-İslâm, Mektebetu’l-Me-

nar, Ürdün-Zerka 1983/1403, s.33, 115, 173.

58  Muhammed Celal Köşk, El-Kavmiyyetu Ve’l-Gazvu’l-Fikrî, Daru’l-Irşad, Beyrut 1967, 

s.185.

59  Bkz. Muhammed el-Hayr Abdulkadir, Nekbetu’l-Ümmeti’l-Arabiyye Bi Sukuti’l-Hilâfeti’l-

Osmaniye, Mektebetu’l-Vehbe, Kahire 1985/1405. Mekke Şerifi  Hüseyin’le mektuplaşma-

lar için s.229-230. Bağımsızlık hareketlerine destek verenlere açıklık getirme için s.231; 

Enver el-Cündî, Hareketu’l-Yakazatı’l-İslâmiyye, Daru’l-İtisam, Beyrut trs, s.113, 193.

60  Sadi Ebu Ceyb, Dırasatu’n  fi   Minhacı’l-İslâm es-Siyasî, Müessesetu’r-Risale, Beyrut 

1985, s.155-164. Irkçı faaliyetlerin Arap yarımadası boyutu, Cuma El-Hulî, El-İtticahatu’l-

Fikriyyeti’l-Muasıra ve Mevkıfu’l-İslâm’ı Minha, Beyrut 1986, s.113-139; Salih bin Ab-

---