Hazirlayanlar

522

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

5,7’sini Rumlar, 875 kişi ile % 4,5’ini Katolikler, 190 kişi ile Yahudiler ve 

110 kişi ile Kıptîler (Çingeneler) oluşturmaktaydı

14

.

Bu çalışma, yürütücülüğünü Yrd. Doç. Dr. Zekeriya Başkal’ın yaptı-

ğı, Tübitak tarafından desteklenen ve araştırmacı olarak görev yaptığımız 

Türk-Ermeni İlişkilerinin Barışçı Yönleri: Tokat-Amasya-Sivas ve Kayseri 

Örneği adlı proje çerçevesinde hazırlanmıştır.

2. Kaynaklar 

Bu araştırmanın ana kaynakları, 12 (Milâdî 1811–1812), 23 ve 25 

(Milâdî 1818–1819) ile 50 (Milâdî 1838–1839) numaralı Tokat şer’iye 

sicilleridir. Sicillerde bulunan 44 Ermeni ve Türk

15

 erkek terekesi olmak 

üzere toplam 88, 15 Ermeni ve Türk kadın terekesi olmak üzere toplam 30 

tereke sondaj metodu ile tespit edilmiş ve kullanılmıştır. 

Bilindiği üzere vefat eden kişilerin hayatta iken sahip oldukları bütün 

menkûl ve gayrimenkûl malları tereke defterlerine kaydedilirdi. Mirasçı-

lar arasında anlaşmazlık çıktığında şer’î mahkeme tarafl arı uzlaştırmaya 

çalışırdı. Mahkemeden atanan görevliler, vefat eden kişilerin nakit, ala-

cak, hayvan, ev eşyası vb. menkûl malları ile ev, dükkân, bağ, bahçe vb. 

gayrimenkûllerini kaydeder ve altlarına fi yatlarını yazardı. Bu işlemlerden 

sonra müteveffanın tereke toplamı tespit edilirdi. Daha sonra borç, mehir, 

techiz-tekfi n masrafl arı, alınan resimler vb. toplam terekeden çıkarılarak 

mirasçılara paylaştırılacak miktar belirlenirdi

16

. Eğer vefat eden kişi kadın 

ise mehiri alacak kısmına

17

, erkek ise borç kısmına

18

 kaydedilirdi. Daha 

sonra İslâm Hukuku çerçevesinde tereke, mirasçılar arasından pay edilir-

di. 

Tereke fi yatları malın cinsine göre değişiklik arz etmektedir. Ölen ki-

şinin terekesinde bulunan altın, gümüş vb. kıymetli eşya fi yatları, devletin 

tespit ettiği resmî tedavül fi yatlarına göre olurdu. Terekelerde yer alan mut-

fak eşyaları, yatak, yorgan, halı, kilim, kitap, kılıç, tüfek vb. eşya fi yatları 

ise, serbest piyasa fi yatlarına göre hesap edilirdi. Ev, dükkân, bağ, bahçe 

14  Galip Eken, “Tanzimat Dönemi Osmanlı Toplumunda Nüfusun Meslekî Yapılanması: To-

kat   Örneği”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XV, İzmir  2000, s.157.

15 Diğer ırklardan Müslümanlar da olabilir. Ancak bunların sayıları Tokat’ta oldukça azdır.

16  Said Öztürk, Askerî Kassama Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo-Ekono-

mik Tahlil), İstanbul 1985, s.27.

17 TŞS, Defter No:15, s.40.

18 TŞS, Defter No:15, s.67.

---

523

Doç. Dr. Mehmet BEŞİRLİ

vb. gayrimenkûllerde ise, müzayede (açık artırma) fi yatları geçerliydi. Bu 

bakımdan terekelerde bulunan eşya fi yatlarını gerçeğe yakın olarak kabul 

etmek gerekmektedir. 

Bu tebliğde Tokat’ta Türkler ile Ermeniler arasındaki ekonomik yapı-

nın bütünüyle ortaya çıkarılmasından çok, ekonomik durumları anlamak 

için genel bir bakış açısı getirmek amaçlanmıştır.

II. Ekonomik Yapı

1. Tereke Sahiplerinin Servetlerinin Genel Durumu

Serveti ortaya çıkaran malları gayrimenkûl (taşınmaz) ve menkûl (ta-

şınır) mallar olarak ikiye ayırmak mümkündür. Gayrimenkûller, ev, dük-

kân, bağ, bahçe, hamam, arsa, çiftlik, değirmen vb.dir. Menkuller ise, na-

kit, alacak, ev eşyası, giyecek eşyası, yiyecek eşyası, mutfak eşyası, ziynet 

eşyası, silâh ve silâh takımları, at takımı, kitap ve müteferrik vb.leridir.

Tablo: 1 Serveti oluşturan kalemler

Sıra 

No

 Servet

Kalemleri

Türk-Erkek

Türk-Kadın

Ermeni-Erkek

Ermeni-Kadın

Değeri

Kuruş

Yüzdesi

Değeri

Kuruş

Yüzdesi

Değeri

Kuruş

Yüzdesi

Değeri

Kuruş

Yüzdesi

1

Gayrimenkûl

47 711

% 37.24

5 086

% 25.29

38 180

% 51.90

835

% 2.82

2

Nakit

3 876.5

% 2.91

842.5

% 4.18

876.5

% 1.19

4 055

% 13.71

3

Alacak

35 524.5

% 26.72

2 581.5

% 12.83

6 443

% 8.75

457.5

% 1.54

4

Borç

10 187.5

% 7.66

50

% 0.24

795.5

% 1.08

-

% 0

5

Binek ve yük 

hayvanı

4 547.5

% 3.42

135

% 0.67

1 382

% 1.87

50

% 0.16

6

Ev eşyası

10 276.5

% 7.73

5 269.5

% 26.20

21 569.5

% 29.32

 6 118

% 20.69

7

Giyecek

4 658.5

% 3.50

3 225.5

% 16.04

3 180

% 4.32

5 972.5

% 20.20

8

Ziynet eşyası 

2 555.5

% 1.92

2 777.5

% 13.81

186

% 0.25

11 846.5

% 40.07

9

At takımları

900

% 0.67

-

% 0

35

% 0.04

-

% 0

10

Kitap

771.5

% 0.58

20

% 0.09

20

% 0.02

5

% 0.01

11

Müteferrik eşya

1 466.5

% 1.10

62

% 0.30

617.5

% 0.83

193.5

% 0.65

12

Gıda maddesi

8 645

% 6.50

58

% 0,28

272

% 0.36

30

% 0.10

Toplam Tereke

131 120.5

% 100

20 107.5

% 100

73 557

% 100

29 563

% 100

---