Hazirlayanlar

530

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

Ermeni erkek terekelerinde ise, iki tüccar, bir basmacı, dört abacı, bir 

çulhacı, bir keşiş, iki terzi, bir çömlekçi, bir simsar, iki kazancı, bir kuyum-

cu, bir dülger, bir kazzaz (ipekçi), bir kazancı kalfası bulunmaktadır. 26 

kişinin mesleği belirtilmemiştir.

Sonuç

XIX. yüzyılın ilk yarısında Tokat’ta Ermeni cemaatı ile Türklerin ol-

dukça yakın ilişkisi söz konusu idi. Tokat şer’iye sicilleri incelendiğinde bu 

yakın ilişki daha açık ortaya çıkmaktadır. Rum ve Yahudiler, sosyal yapı, 

miras taksimi vb. konularda daha çok içe dönük hareket etmekte iken, Er-

meniler Osmanlı şer’î mahkemesine daha çok oranda başvurmuşlardır.

Terekeler incelendiğinde sosyal yapı, giyim-kuşam, genel yaşantı ba-

kımından Türklerle Ermenilerin ortak birçok noktası bulunmaktadır. Te-

rekelerde kullanılan ev eşyalarının büyük bir çoğunluğu hemen hemen 

aynıdır.

Servet yapılarına bakıldığında iki toplumun erkeklerinde gayrimenkûl-

lerin oranı en başta gelmektedir. Bu gayrimenkûller içinde ev, Türk erkek-

lerin terekelerinde birinci sırada iken, bağ Ermenilerde başta yer almak-

tadır. Yine hem erkek hem de kadın terekelerinde menkûl mallar içinde 

ev eşyası ve giyecek eşyaları önemli bir yekûn tutmaktadır. Ancak ziynet 

eşyası, Ermeni kadın terekelerinde daha fazla bir orana sahip olmuştur. 

Dikkati çeken bir nokta kitaba sahip olma noktasında hem Türkler hem de 

Ermeniler sonlarda yer almaktadır. Yine ziynet eşyası daha çok kadınlara 

özgü olduğundan kadın terekelerinde daha fazla bir oran işgal etmiştir. 

Yine Türk ve Ermeni erkek terekelerinde fertlerin meslekleri ve un-

vanları yer alırken, kadınların meslek ve unvanlarına rastlanmamaktadır. 

15 Türk kadın terekesinde sadece biri hacı unvanına sahiptir. Tereke sahibi 

olan Türk ve Ermeni erkeklerin birçoğu ticaret ve esnafl ıkla iştigal etmek-

tedirler. 

Toplam 88 erkek ve 30 kadın Türk ve Ermeni terekeleri incelendiğinde 

aşağı yukarı iki toplumun yakın servete sahip oldukları ortaya çıkmaktadır. 

Ancak Tokat şer’iye sicillerinde gerek tereke gerek diğer vesikalar üze-

rinde yapılacak detaylı bir çalışmada Ermenilerin Türklere göre daha faz-

la gelir getiren ticaret ve sanayi dallarında gruplandıkları ortaya çıkabilir 

kanaatindeyiz. Buna mukabil, Türkler arasında da serveti oldukça yüksek 

ağa ve bey unvanlı insanlara rastlanmaktadır. Bu iki grubun nüfusa göre 

karşılaştırılması sonucunda Tokat’ta iki toplumun servetlerinin birbirlerine 

yakın olacağı muhtemeldir.

---

531

Doç. Dr. Mehmet BEŞİRLİ

Kaynakça

1. Arşiv Kaynakları-Tokat Şer’iye Sicilleri

Sıra 

No

Şer’iye Sicili Defter No

Ait Olduğu Tarih(Hicrî-Miladî) Sayfa Adedi

1

13

1224–1225/1809–1810

190

2

15

1227/1812

176

3

24

1234–1235/1818–1820

129

4

25

1234–1235/1818-1820

167

5

50

1254 / 1838–1839

80

2. Kitaplar

Beşirli, Mehmet, “Alman Belgelerine Göre Ermeni Meselesi ve Avrupa Emperyalizmi, 

1878–1896”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 125, Nisan 2000.

__________, Orta Karadeniz Kentleri Tarihi -I- Tokat (1771–1853), Gaziosmanpaşa 

Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, Tokat 2005. 

Cinlioğlu, Halis Turgut, Osmanlılar Zamanında Tokat , 4. Kısım, Barış Matbaası, 

Tokat 1973.

Eken, Galip, “Tanzimat Dönemi Osmanlı Toplumunda Nüfusun Mesleki Yapılanması: 

Tokat   Örneği”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.XV, Ege Üniversitesi 

Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir   2000.

İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300–1600, C. 

1, Eren Yayınları, İstanbul 2000.

Faroqhi, Suraiya, “Krizler ve Değişim 1590–1699”, Osmanlı  İmparatorluğu’nun 

Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, C. II, Editörler Halil İnalcık, 

Donald Quataert, Eren Yayınları, İstanbul 2004, 

Koçaş, Sadi, Tarih Boyunca Ermeniler ve Türk-Ermeni İlişkileri, Ankara 1976.

Öztürk, Said, Askerî Kassama Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo-

Ekonomik Tahlil), OSAV Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1985.

Shaw, Stanford, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Gaziler İmparatorluğu, 

Osmanlı  İmparatorluğu’nun Yükselişi ve Çöküşü 1280–1808, Birinci 

Cilt, Çeviren Mehmet Harmancı, E Yayınları, İstanbul 1982.

Tournefort, Joseph de, Tournefort Seyahatnamesi, Editör Stefanos Yerasimos, Çeviren 

Teoman Tunçdoğan, 2. Kitap, Yapı Kredi Kültür Yayınları,  İstanbul  

2005.

---

---

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE

1909 CEMİYETLER KANUNU ÇERÇEVESİNDE

BİRLİKTE YAŞAMA SANATI VE ERMENİLER

Dr. Mehmet Emin ELMACI

Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü

E-mail: [e-mail]; Tel: [phone]

---

Özet

II. Meşrutiyet döneminde yasal sınırlama olmadan birbi-

ri ardına kurulan dernek ve cemiyetler ancak 16 Ağustos 

1909 tarihli cemiyetler kanunu ile yasal bir zemine girmiş-

tir. 21 Ağustos 1909 tarihinde çıkan yasayla da Kanun-ı 

Esasî’ye 120. madde eklenerek dernek kurma özgürlüğü 

anayasal güvence altına alınmıştır. Artık Osmanlı memle-

ketinde gizli şekilde dernek kurulamayacaktı. 

Burada asıl amaç çokuluslu Osmanlılık düşüncesini koru-

yarak etnik unsurları bir arada tutmaya çalışarak birlikte 

yaşayabilme amaçlanmıştır. Bu amaçla bu kanunla özel-

likle o dönem kavmiyetçi ve infi radcı olabilecek dernek-

ler yasaklanmış oluyordu. Bu kanunun özellikle Meclis-i 

Mebusan’daki görüşmeleri sırasında ilginç tartışmalar 

geçmiştir. Müslüman Türk unsurlar dışındaki tüm mebus-

lar kavmiyet esasını savunarak bu yasaya aykırı bir tutum 

izlemişlerdir. Ermeni mebuslar da aynı tutum içerisindey-

diler ve kendi milletleri adına tartışmalara katılmışlardı. 

Tartışmalar tam olarak devletin birlikte yaşama düşünce-

sini gösterir niteliktedir.

Tebliğimizin temel noktasını bu kanun etrafındaki tartış-

malar oluşturacaktır. 1908 ve 1914 yılları arasındaki Os-

manlılık düşüncesinin nasıl kullanıldığını ortaya koyacak 

olan bu tebliğimizde ayrıca tüm unsurların birlikte protes-

tolara katılımı ve 1914’te dahi kapitülasyonların kaldırılma-

sı sırasında nasıl bayram yaptığı üzerinde de durulacaktır.

---