Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
535 Giriş 1908 yılında meşrutiyetin ilânı üzerine ülkede yayılan özgürlükçü hava birçok konuda yeni yapılanmayı gerektirmeye başlamıştı. Hüseyin Cahit’in de belirttiği gibi Abdülhamit rejimini deviren İttihat Terakki Ce- miyeti, memleketin başına ben geleceğim demiyordu. İşi kendi akıntısına bırakıyordu. Bırakmaması da elinde değildi. Küçücük mevkiideki adamla- rın, ufak kâtiplerin, genç mülâzım ve yüzbaşıların bir kabine teşkil etme- leri imkânının olmadığı bilinmekteydi 1 . Zaten sonradan anlaşıldığına göre de, cemiyetin büyük ve esaslı bir teşkilâtı ve hazırlığı yoktu. Bu ortamda Osmanlıdaki gayrimüslimlerin amacının, İttihat Terak- ki Cemiyeti’nden farklı olduğu da yavaş yavaş anlaşılmaya başlanmıştı. Onlar, Abdülhamit rejimini kendileri için tehlikeli görmüş ve bu neden- le Meşrutiyet’in ilânına ve İttihat Terakki’ye destek vermişler, daha sonra birleştirici noktaların yanında birçok konuda farklı düşündükleri de ortaya çıkmaya başlamıştı. Ortak amaç gerçekleşmiş, artık Meşrutiyet’in sağ- ladığı çoğulcu yapı karşısında Osmanlıyı oluşturan bütün unsurlar kendi fi kirlerini savunmaya başladılar. Bu anasırın içinde olan Ermeni, Rum, Arnavut, Bulgar, Musevî, Arap, Kürt unsurlar kavmiyet ve milliyet esas- larına dayanan düşünceleri ortaya atmışlar, eyleme girişmişler ve bunun sonucunda zamanla bunalımlar dahi yaratmışlardı. Hüseyin Cahit de bu felâketi görmüş ve gazeteleri okurken felâketin geliyorum diye bağırdı- 1 Hüseyin Cahit Yalçın, Fikir Hareketleri, Sayı 77, s.390 536 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER ğını belirtmiş ve Times gazetesinin Sofya muhabirinin söylediği anasır-ı
İttihat Terakki Cemiyeti bu noktada yaklaşan tehlikeyi ortadan kaldır- mak amacıyla ittihad-ı anasır politikasıyla imparatorluktaki tüm unsurları birarada tutmayı amaçlamış ve Meşrutiyet sonrası Balkan Savaşları’na ka- dar bu politikasına da hız vermiştir. Ancak gelişen olaylar cemiyet üyeleri- ne gerçek durumu hızlı bir şekilde göstermeye yetmişti. Bulgar sorununun ve ardından Bosna-Hersek’in elden gitmesi ilk kıvılcımlardı. Bu ortamda ittihad-ı anasır politikasına Tanin’de yazıları ile destek veren Hüseyin Cahit, Osmanlılık kavramı üzerinde durmuş, hatta bundan dolayı birçok yerden tepki de almıştı. Ama o da sonradan anılarında bu dönemi, farklı olarak anlatmıştır. Kendi ifadesiyle Türklerle beraber ya-
leceği hülyasıyla avunmak istiyorlardı 2 .
ilk günlerde bunun gerçekleşebileceğini düşünmüşlerdi. Bu ortamda He- lenleştirme umudu ile özdeşleşen Rumların yanında Ermeniler, amaçla- rında türdeş değillerdi. İstanbul’daki tüccar cemaati ve kendi çıkarlarını savunan Patrikhane ile yükselen aydınları, Anadolu’daki zanaatkâr ve çiftçilerin çıkarlarını temsil eden Taşnaklar arasında bölünen Ermeniler 3
arasında gittikçe milliyetçilik duygusu artmaktaydı. Bu arada Taşnakçılar ile İttihatçıların arası, diğerlerine göre daha iyiydi. Seçilen Ermeni mebus- larının çoğu Taşnaktı. Örneğin Vartkes Pastırmacıyan, ve Zöhrab Efendiler Taşnak Sütyun üyesiydi. Hamparsum ise Hınçaktı. Vartkes aynı zamanda ise İttihatçıydı. Hallaçyan gibi bazıları da doğrudan İttihat Terakki üyesiy- diler
4 . Yani II. Meşrutiyet öncesinde II. Abdülhamit’e karşı destek almak amacıyla Osmanlılık düşüncesini ortaya koyan İttihatçıların arasında gay- 2 Yalçın, Fikir Hareketleri, Sayı 84, s.85 3 Feroz Ahmad,
İttihatçılıktan Kemalizme, Kaynak Yayınları, İstanbul 1986, s.115 4 Fevzi
Demir, İkinci Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri 1908-1914, Yayınlan- mamış Doktora Tezi, DEÜ Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, İzmir 1994, s.57.
537 Dr. Mehmet Emin ELMACI rimüslimlerin özerkliğini vurgulayan liberaller yanında merkeziliği savu- nanlar da bulunmaktaydı 5 .
limesine önem verilmeye başlanmıştı. Ancak, Trablusgarp’ın ayrılması ve nihayet Balkan Savaşları cemiyet üyelerini biraz daha gerçekci düşünme- ye itmişti. Cemiyetin, 1908–1913 yılları arasında hâkimiyeti tam olarak ele ge- çirememiş olması ve devlet yönetimi üzerinde farklı grupların etkili olma- sının boşluk doğurduğu da ortadadır. 1909 yılı sürecinde Matbuat Kanunu ve sonra da Cemiyet Kanunu çerçevesindeki tartışmaların sonucunda, Os- manlılık fi krinin sonlarına yaklaşıldığını artık herkes tarafından görülmeye başlanmıştı. Cemiyet Kanunu İttihatçıların son birlikte yaşama çabaların- dan biriydi. Aslında 1908 yılında Avusturya’nın Bosna-Hersek’i ilhakı sonrasında Avusturya’ya ve Avusturya mallarına yapılan protestolarda birçok bölge- den gelen telgrafl arda Ermeni, Rum ve diğer unsurlar birlikte gösterile- re katılmıştı. Örneğin Çanakkale’de halk Bosna-Hersek’in ilhakı haberi- ni alır almaz Müsavat meydanında toplanarak Avusturya’yı protesto için Türkçe, Rumca, Ermenice ve Musevîce konuşmalar yapmış ve protesto telgrafl arı çekmişlerdi 6 . Beyrut’ta da Müslüman, Hıristiyan ve Ermeniler- den oluşan İttihat Meydanı’ndaki Santral Oteli’nde toplanarak Avusturya dışındaki büyük devletlerin Harbiye Nezaretliklerine protesto telgrafı çek- mişler ve artık Hereke Fabrikası feslerini giymeye başladıklarını belirterek Avusturya’ya boykota da katılarak birlikteliğin belki de son örneklerini vermişlerdi. 7 Hele İstanbul’daki bir Ermeninin Boykotaj Sendikası’na yazdığı biz her ne kadar Rus tebasından olsak da kalben ve ruhen Osman- lılığa bağlı Ermenilerden olduğumuz için vatanımıza karşı irtikab eden büyük haksızlığı protesto etmek için yirminci asırda medeniyeti ayaklar altına alan devlete karşı yapılan harb-i iktisadî olan boykotaja katılmayı arz ederim 8
termesi açısından ilginçtir. 5 Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK, Ankara 1998, s.123. 6 İttihat ve Terakki, 14 Teşrinevel 1908. Aktaran Mehmet Emin Elmacı, Avusturya’nın Bos- na-Hersek’i İlhakı ve Doğurduğu Tepkiler, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversi- tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 1996. 7 Sabah, 2 Teşrinsani 1908; Elmacı, a.g.e. 8 Tanin, 7 Kanunevvel 1908. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|