Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
542 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER Dâhiliye Nazırı Ferit Paşa da hükümetin koyduğu kayıtlar kabul edilirse, ruhsata gerek kalmayacağını açıklamıştı. Mehmet Vehbi Efendi (Konya), kuruluştan önce hükümete haber ve- rilmesinin yeteceğini belirtmiş ve ruhsatın kurulduktan sonra verilmesini isteyenlere efendim, ihbar ruhsat-ı müstelzim olmaz. Hangi cemiyet teşek-
tir
21 . Kanunun 3. maddesi aslında önemlidir. Ama hiç eleştiri gelmeden, okunur ve kabul olunur. 3. madde anasır-ı muhtelife-i Osmaniye’yi tef- rik eden cemiyetlerin oluşturulamayacağı ile ilgiliydi ve herkes tarafınadn onay görüldüğü için aynen geçmişti. Ardından kanunun asıl önemli olan maddesi olan 4. madde gelir. Bu madde, kavmiyet ve cinsiyet esas ve ün- vanlarıyla siyasî cemiyetler teşkilinin yasaklanmasıyla ilgilidir. Asıl tartış- ma konusu olan maddedir. Mustafa Arif Bey (Kırkkilise), bu maddenin görüşülmesi sırasında za- ten Arnavut Kulübü veya Rum Meşrutiyet Kulübü gibi kulüplerin olduğu- nu, bunların şimdi yasaklanıp yasaklanmayacağı sorusuyla bu maddenin gereksiz olduğunu ve esastan kaldırılmasını ister. Diğer mebuslar da 3. maddedeki Osmanlıdaki muhtelif unsurları ayırıcı cemiyetlerin caiz görül- mediğine dair görüşten dolayı, bu 4. Maddenin kaldırılmasını önerirler. Encümen üyesi Ali Münif Bey (Adana) de, encümen olarak olayın kötü anlaşılmalara neden olduğu için kaldırılmasını kabul eder. Sonuçta Meclis Başkanı’nın sormasıyla 4.maddenin kaldırılması çoğunlukla kabul edilir. Aslında Cemiyet Kanunu’nun hükümet nezdinde asıl önemini teş- kil eden bu maddenin kaldırılması sessizce gerçekleşmişti ve anlaşıldığına göre lehteki mebuslar da henüz olayın farkında değildiler. Nitekim Dâhiliye Nazırı Ferit Paşa, hemen söz istemiş ve anasır- ı muhtelifeden mürekkep olan Meşrutiyet’in tamamiyle teessüs etmediği için, anasır-ı muhtelife-i Osmaniye’nin Osmanlı namı altında bulunmasına tevakkuf eder. Bu Osmanlı namının teyidi için tedabire lüzum vardır. Hiç kimse tereddüd etmesin ki cemiyet-i hayriye kastiyle teşekkül edecek ce- miyetlere her türlü müsaadatta bulunur hükümet. Fakat kavmiyet esasıyla teşekkül ederse zannetmemki böyle bir hizmet hüsne mukarin bir maksada hizmet edebilir. Onun için bu maddenin pek o kadar kolaylıkla tayyolun- ması taraftarı değilim diyerek geç de olsa müdahele etmiştir. 21 MMZC, Cilt 5, s.22. 543 Dr. Mehmet Emin ELMACI Trayan Nali Efendi ve Mustafa Arif Bey karar verildi şeklinde ve yön- tem sorunu olduğunu söyleyerek itiraz ederler. Başkanın konuşmasından anlaşıldığına göre, Dâhiliye Nazırı ilk defa meclise çıkmış olmasından do- layı yönteme vakıf değildi, bu nedenle Paşa’nın 4. maddenin yeniden gö- rüşülmesi şeklindeki teklifi daha sonraki müzakereye ertelenir. Ferit Paşa da birden oylamaya geçildiği için müdahele edemediğini belirtir 22 .
yaşından küçük olmaması ve cinayet ile ve medenî kanunlarından biriyle yargılanmamasını içeren 5. Maddesi ile gizli cemiyetlerin kesinlikle yasak olduğuna dair 6. maddesidir. 29 Haziran 1909’da görüşülen kanunun 16. maddesinde, mevcut ce- miyetlerin kanunun ilânından 1 ay zarfında, 2. ve 6. maddelere uygun ola- rak beyanname vermeleri ve ilân şartlarını sunmaları gerektiği konusunda tartışmalar çıkmıştır. Hamparsum Muratyan Efendi ve diğer gayrimüslim mebuslar sürenin azlığından şikâyet etmişlerdir. Muratyan Efendi’nin sü- renin en az üç ay olmasını isterken söylediği sözler ilginçtir.
menfaatine çalışmayanların olduğunu kabul ettiğini göstermekteydi 23 .
24 , 18. maddedeki cemiyetlerin mal edinmelerine de kısıtlama getirilmiş ve bu da gayrimüs- lim mebuslar tarafından eleştiriye uğramıştı. Yozgat mebusu Hayrullah Efendi ise Cemiyet Kanunu’nun taşınmaz mal edinmesi ile ilgili maddesini adeta İstanbul’u satmaya bir adım 25 ola-
rak görmüştür. Hükümetin haberi olmaksızın gayrimenkûl tasarrufuna, ile- ride tüm emlâkın elimizden gideceği şikâyetini getiren Hayrullah Efendi’ye Ömer Feyzi Efendi (Karahisar-ı Şarkî) tarafından hükümet içinde hükümet olur şeklinde destek gelince olay birden gayrimüslim cemiyetlerden ecne- bi cemiyetlere geçer ve onun üzerinde tartışmalar olur. Bugün vakıfl arın taşınmaz mal edinme tartışmaları ile o günkü tar- tışmaların büyük benzerlikleri bulunmaktadır. Bu madde üzerinde birçok teklif verilir ama sonunda Halil Bey’in (Menteşe) Cemiyetler, vazifesini 22 MMZC, Cilt 5, s.27. 23 MMZC, Cilt 5, s.92. 24 MMZC, Cilt 5, s.198. 25 MMZC, Cilt 5, s.200.
544 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER ifa hususunda lüzumu olan emval-i gayrimenkûleden maada gayrimenkûl, arazi ve emval tasarrufundan memnuudur şeklinde teklifi gayrimüslim mebusların ekseriyet yoktur itirazına karşılık, başkanın ekseriyet vardır yanıtıyla kabul edilir 26 . Cemiyetlerin teftişi konusunda zabıtanın yetkili olduğu 20. Madde de hiç itirazsız geçmiştir. 21 maddeli olan Cemiyetler Kanunu, 19 Temmuz 1909’da yasa gereği ikinci defa müzakere edilir 27 . 2. madde ile cemiyet teşkili için sadece haber verilmesi uygun görül- müştür.
3. madde ile kanun hükümlerine, genel adaba karşı bir esası olan ve memleket asayişine ve devletin mülkiyetini ihlâl eden ve muhtelif unsurla- rı bölen cemiyetler yasaklanmıştı. Daha önce tartışılan 4. maddenin ikinci müzakeresinde de kaldırılması konusunda anlaşılır. Ancak daha önce Dâhiliye Nazırı’nın itirazı unutul- muş görünüyordu. Dâhiliye Nezareti’ni temsil eden müsteşar Adil Bey, bu maddenin kaldırılıp kaldırılmamasının sorulması üzerine onay vermiş ve yine 4. maddenin kaldırılması kabul edilmişti. Ancak bir önceki görüşme- de olduğu gibi, Adil Bey de buna onay vermesine rağmen çok kısa bir süre sonra söz isteyerek bu konuyu yeniden açar ve Nezaret olarak cemiyetlerin kavmiyet ve cinsiyet esasıyla teşkil olunamayacağı görüşünde olduklarını belirtir. O madde geçti artık itirazlarına rağmen 4. madde yeniden okunup görüşülmeye başlanır. İtirazlar arasında yeniden başlayan görüşmelerde Yorgo Boşo Efendi, kavmiyetin korunmasının Osmanlılığı yok etmeyeceği görüşünü savunur. Trayan Nali Efendi ise, hükümetin 20 unsurdan, 20 lisandan oluşan me- malik-i Osmaniye’de kavmiyet esasıyla cemiyet kurulmasından çekinme- sinin yanlışlığından bahseder ve Avusturya örneğini verir. Bugünkü günde Avusturya gözümüzün önündedir. Avusturya’nın bizde olduğu kadar ecnas- ı muhtelifesi vardır, lisanları da muhteliftir. Millet kavgaları vardır. Fakat yine Avusturya hükümeti bugünkü günde Avrupa’nın ortasında muazzam bir devlettir ve hepsi Avusturyalıdır 28 . Gayrimüslim mebuslar konuşmalarında ittihad-ı Osmanî’nin ciddi taraftarı oldukları şeklinde görüş bildirirler. Cemiyet Kanunu tartışmala- rında birlikte hareket eden tüm gayrimüslim ve gayritürk unsurların ortak 26 MMZC, Cilt 5, s.200. 27 MMZC, Cilt 5, s.436. 28 MMZC, Cilt 5, s.439. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|