Hazirlayanlar

338

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

Bununla, çok genel ve kısa değerlendirmelere gidilerek, Osmanlı toplum 

yapısı içinde Ermenilerin durumları açıklanmaya çalışılmaktadır. Hatta bu 

genel değerlendirmelerde, Selçuklu Devleti’ndeki Ermenilerin durumları-

na yönelik dönemin kaynaklarından bazı bilgiler de sunulmaktadır

8

.   

Hâlbuki Osmanlı Devleti’nin taşradaki kurumlarında ve hükümet 

merkezindeki karar mercii olan Divan-ı Hümayun’da tutulan çeşitli def-

terlerde, eski dönemlere ait bu konuları içeren kayıtlara rastlanmaktadır. 

Bunlardan, hemen hemen incelenmemiş dönem olan, XV. asırdan XIX. 

asra kadarki süreçte Ermenilerin Osmanlı toplumundaki durumları ile ilgi-

li çok kıymetli bilgilere ulaşılabilmektedir.

Türk-Ermeni ilişkileri konusunda duygulu, maksatlı ve ön yargılı yak-

laşımlardan çok hakikî belgelerin ve kayıtların ortaya koyduğu doğrular 

üzerinden Türk-Ermeni ilişkilerine bakmak, Osmanlı toplumu içinde Er-

menilerin yerini belirlemek gerekmektedir. Bu akılcılık sayesindedir ki, 

bugünkü siyasî sorunların ve çıkmazların önüne geçmek olası görünmek-

tedir. Sadece Türk arşiv ve kütüphanelerindeki dönemin kayıt ve belgele-

rinin değerlendirilmesiyle değil, aynı zamanda batı ülkelerinin dönemin 

kütüphane ve arşiv kayıtlarının ve diğer kaynakların sunduğu bilgilerin 

incelenmesi ve değerlendirilmesiyle de bu hedef desteklenmelidir. Ger-

çekten de batı ülkelerinin kütüphane ve arşiv kaynaklarının, Türk kaynak-

larıyla büyük ölçüde örtüştüğü, hatta onların bugün 1915 Ermeni olayları 

hakkında bilinenlere değişik yaklaşımlar yapılması gerektiğini ortaya koy-

maktadır

9

. 

meni Sorunu El Kitabı, Stratejik Araştırma ve Etüdler Millî Komitesi (SAEMK) ve ASAM 

Ermeni Araştırmalar Enstitüsü Yayını, Ankara 2002, s.1-8, 21-28; Mehmet Saray, Ermenis-

tan ve Türk-Ermeni İlişkileri, Genişletilmiş ikinci Baskı, Atatürk Araştırma Merkezi Yayı-

nı, Ankara 2005, s.9-12. 

8  Mehmet Saray, Selçuklular dönemi hakkında çalışmalar yapan müellifl erin tespitlerinden 

yola çıkarak konuyla ilgili bir takım örnekler sunmaktadır. Bkz. Saray, a.g.e., s.9-11; Saray, 

“Osmanlı Devlet Anlayışı ve Ermeniler”, İstanbul Üniversitesi, Türk-Ermeni İlişkilerinde 

Yeni Yaklaşımlar Uluslararası Sempozyumu,  15-17 Mart 2006, İstanbul.

9  İstanbul Üniversitesi tarafından 15-17 Mart 2006’da İstanbul’da gerçekleştirilen “Türk-

Ermeni İlişkilerinde Yeni Yaklaşımlar” konulu uluslararası toplantıda, “Ermeni Sorunu ve 

İngiltere” adlı bildirisiyle Salahi Sonyel, “Ermeni Sorunu ve Fransa” adlı bildirisiyle Ha-

san Dilan, “Ermeni Sorunu ve Rusya” adlı bildirisiyle Azeri Türklerinden Cemil Hasanlı, 

“Ermeni Sorunu ve Avusturya” adlı bildirisiyle İnanç Atılgan, “Ermeni Sorunu ve ABD” 

adlı bildirisiyle Kemal Çiçek batı ülkelerinin arşiv belgeleri ve kayıtlarının, Ermenilerin 

Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ndeki durumları ve onların savaşta taraf olan 

etkinliklerine, günümüzde bazı kesimler tarafından bilinçli ve bilinçsizce yapılan 1915 ve 

1916 Ermeni Soykırımı iddialarına yeni bakış açıları kazandırdığını ortaya koymuşlardır. 

---

339

Doç. Dr. İbrahim GÜLER

Uzun yıllar boyunca muhtelif konuları içeren projeler kapsamında 

Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yapığım araştırma ve incelemeler sı-

rasında, XVIII. yüzyıla ait çeşitli tasnifl er  arasında yer alan kayıtlar ve 

defterler taranırken tespit ettiğim ve ileride kullanabileceğimi düşünerek 

kimliklerini aldığım Osmanlı Toplumunda Ermeniler hakkındaki belgeleri 

ve bilgileri, burada değerlendirmenin bu anlamda bir fırsat ve sorumluluk 

olduğunu düşünüyorum. Bu düşüncenin bir ürünü olarak burada paylaştı-

ğım satırlar ortaya çıkmıştır. 

Amacım, daha çocukluk dönemimden (1970’li yıllardan) bugüne ka-

dar Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin iç ve dış siyasetinde başını ağrıtan, 

bir türlü çözümlenememiş, aynı zamanda bu uğurda devletin yurt dışında-

ki temsilcilerinden birçoğunun canını kaybetmesine ve sakat kalmasına

10

 

neden olan sözde Ermeni soykırımı iddiaları sorununun, Türkiye tarafın-

dan neden halâ uluslararası bir anlaşmazlık ortamından çıkarılamadığı

11

 

sorusuna verilecek cevaba bir nebze de olsa bazı fi kirler ortaya koyarak 

katkıda bulunmaktır.

Bunu, XVIII. yüzyıl Osmanlı toplumu üzerine araştırmalar yapan biri 

olarak, söz konusu dönemde Osmanlı toplumu içinde Ermenilerin yeri hak-

kında bir takım gözlemlerde bulunup tespitler gerçekleştirip bir değerlen-

dirme yaparak sağlamak istedim.

 

Burada, genel değerlendirmelerden çok, 

belgelerin ortaya koyduğu bilgiler ışığında Osmanlı toplumunda Ermeni-

lerin durumu, aydınlatılmaya çalışılmaktadır. Bu çaba ile, araştırmacıların 

Ermeniler hakkındaki ilgilerinin XIX. ve XX. yüzyıldan daha önceki asır-

lara kaydırılmasına katkıda bulunulması da umulmaktadır.

 Bu 

toplantının açılışı, basın ve televizyonlarda da etkisini göstermiş ve kamuoyunun dik-

kati bu yolla çekilmiştir. Bkz. “Ermeni Konferansını Ermeni Korosu Açtı”, Milliyet, 16 

Mart 2006, Perşembe, s.1,  21 ; “Soykırımın Hiçbir Dayanağı Yok”, Zaman, 16 Mart 2006, 

Perşembe, s.5. 

10 Bilal N. Şimşir, “Türk Diplomatlarını Hedef Alan Ermeni Terörü ve Şehit Diplomatları-

mız”, İstanbul Üniversitesi, Türk-Ermeni İlişkilerinde Yeni Yaklaşımlar Uluslararası Sem-

pozyumu,  15–17 Mart 2006, İstanbul.

11  Bu konuda emekli büyükelçi Gündüz Aktan’ın, İstanbul Üniversitesi “Türk-Ermeni İlişki-

lerinde Yeni Yaklaşımlar” konulu toplantının sonunda gerçekleştirilen yuvarlak masa sonuç 

oturumunda, toplantı genel değerlendirmesi yapılır ve Türk-Ermeni ilişkilerinin geleceğine 

yönelik görüşler ortaya konurken ileri sürdüğü fi kirler ve yaptığı açıklamalar, oldukça çar-

pıcı idi. Oturumda gerçekleştirilen açıklamaların yayınlanarak kamuoyuyla paylaşılması 

çok yararlı olacaktır.  

---