Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
290 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER Bu genelgenin ardından bütün vilâyetlerde Müslüman ahali himaye- sinde bulunan Ermeni kız ve erkek yetimlerin toplanması çalışmaları baş- latıldı. Evvela bu gibi çocuklar kendi cemaatlerinin din adamlarına teslim edilecek, onlar kabul etmez veya aynı milletten olanlar da kabul etmezler- se resmî makamlar himayelerine alarak iaşe ve barınmaları sağlanacaktı. Bunun gibi, yanlarında Ermeni kız ve erkek çocuğu bulunanlar devlet gö- revlilerine veya cemaat ruhanî liderlerine teslim etmezlerse kanunî cezaya çarptırılacakları polis müdürlüğü tarafından belirtiliyordu. Hatta bu gibi çocukların toplanması kayıtlarının tutulması için komisyonlar da teşkil edilmişti 48 .
basınında gündeme gelen bu çocukların toplanması olayı trajik görüntü- lere de sahne oluyordu. Yıllardır kendilerini ölümden, açlık, yoksulluktan kurtaran Müslüman ailelerden ayrılmak çoğu zaman bu yetimlere zor ge- liyor, bunlar cemaat ruhanî liderleri tarafından zorla götürülüyordu. Aile, akraba veya cemaatlerine teslim edilen çocukların en büyük sorunu dinî ve millî yönden aldıkları Türk terbiyesi idi. Savaş döneminde evlerde ba- rınan ve yaşları küçük olan çocuklar, görerek, etkilenerek, isteyerek veya istemeyerek Türk aile yapısından etkilenip din değiştirmişlerdi. Şimdi bu çocuklar Müslüman babalarının yanından alınarak, gerçek aileleri olsun veya olmasın Hıristiyan yabancılar ile kalmaya zorlanıyordu. Döndükleri ortamda aldıkları Müslüman terbiyesi yüzünden sık sık cezalandırılıyor, genellikle onlara şüpheyle ve düşmanca davranılıyordu. Kendilerini farklı hisseden bu gibi çocukların zamanla Müslüman ailelerin yanlarına kaçtık- ları da görülüyordu. İstanbul’un işgali üzerine, yönetimde bulunan Damat Ferit Paşa hü- kümeti döneminde İttihatçıların Ermeni tehciri sebebiyle yargılandıkları mahkemeler oluşturulmuştu. Bu mahkemelerde birçok Osmanlı yöneticisi gıyabında, bir kısmı da tutuklu olarak yargılandılar. Yargılamalar sırasında bazı Ermeni vatandaşları, ruhanî liderlerinin baskısı veya bazı menfaatler umarak yalancı şahitlik, mahkemeye fesat karıştırma eğilimine girerken, bazıları da hayatta kalmalarını Osmanlı yöneticilerinin kendilerine yar- dımlarına borçlu olduklarını açık yüreklilikle söyleyecek kadar cesaretli davranıyorlardı. Örneğin Trabzon tehciri yargılamalarında, sanıklardan Trabzon Sıhhiye müdürü Ali Saib Bey’in yargılanması esnasında, kendisi aleyhine, Ermeni yetimlerini hastanelerde zehirleyerek öldürdüğü iddiaları 48 BOA, DH.ŞFR., Belge No: 96/76. 291 Yrd. Doç. Dr. Hasan BABACAN yöneltilmişti. Ali Saib Bey bu iddiaları reddetmiş, ardından şahit olarak dinlenen Ermeni Tahtacıyan Efendi, yapılan isnatların asılsız olduğu hatta kendisini ve birçok arkadaşını Ali Saip Bey’in ölümden kurtardığı yönün- de ifade vermiştir. Bu ifadeler Ali Saib Bey’in mahkemede beraat etmesine yardımcı olduğu görülmüştü 49 . Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Şöyle ki, esnaftan Acenta Mustafa Bey isminde birinin yargılanması esnasında da birçok Ermeninin kendisine minnettar oldukları, hayatlarını borçlu ol- dukları yönünde ifadeler vermişlerdir 50 . Bu arada, Amerikalı ve diğer bazı misyonerlerin Ermeni yetimleri top- lamak bahanesiyle Türk çocuklarını da topladığı görülmüştü. 1920 yılına gelindiğinde, başlangıçta imkânsızlıklarını bahane ederek Ermeni çocuk- ları almayan Ermeni ve Amerikan kurumları, bir müddet sonra binlerce çocuğu hatta Müslüman çocukları bile toplamaya başlamışlardı 51 . 1919’dan sonra da Kâzım Karabekir Paşa’nın bütün yetimler için yap- tığı faaliyetler, açılan yetimhaneler, uygulanan müfredat göz ardı edilme- melidir 52
Sonuç Her sosyal olayda olduğu gibi, savaş öncesinde ve Birinci Dünya Sa- vaşı sırasında siyasî, ekonomik ve askerî gelişmelerden en çok etkilenen, masum çocuklar olmuştur. XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren siyasî ve ticarî emellerini gerçekleştirmek maksadıyla Osmanlı Devleti’nde bir nüfuz alanı oluşturma gayesi güden Avrupa devletleri ve onların temsilci- si durumundaki misyonerler, dindaşları olan Ermeniler ve onların masum yetimlerini kullanmışlar, hatta onları kendi mezheplerine döndürme gayret ve yarışına da girmişlerdi. Görünüşte onlara sahip çıkıyor, ihtiyaçlarını gideriyorlardı. Ancak kendi emelleri için daha sonra kullanılmak üzere devlet düşmanı militan- lar yetiştiriyorlardı. Bu iş için o kadar ileri gitmişlerdi ki Anadolu’da so- kaklarda Ermeni çocuğu toplayıp, başlangıçta evlerinde daha sonra da izin aldıkları ölçüde açtıkları okul ve yetimhanelere topluyorlardı. Gerçekten 49 Alemdar, 1 Mayıs 1335 (1919), Numara: 129-1429; İkdam, 27 Mart 1335 (1919), Numara: 7948; Memleket, Nisan 1335 (27 Mart 1919). 50 Alemdar, 4 Nisan 1335, Numara 104–1314; Memeleket, 15 Nisan 1335. 51 Ayrıntılı bilgi için bkz. Atnur, a.g.e., s.133-160 vd. 52 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bakınız; Kâzım Karabekir, Çocuk Davamız I-II, İstanbul 1995; Nuri Köstüklü, Kâzım Karabekir ve Eğitim, Konya 2001. 292 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER onlara yardım konusunda iyi niyetli olmadıkları, her misyonerin topladığı çocukları kendi mezheplerine kazandırmak girişimlerinden anlaşılıyordu. Böylece her misyoner kendi cemaatini oluşturarak nüfuz alanlarını ve is- teklerini gerçekleştirecek zümreler oluşturuyordu. Savaş öncesi dönemde Osmanlı Devleti, vatandaşı olan Ermeni yetimlerini misyoner ve kötü ni- yetli insanların etkisinden kurtarma gayretiyle faaliyet gösteriyor, onlara sahip çıkıyordu. Osmanlı Devleti ikinci aşamada savaş şartları ve özellikle de sevk ka- rarının uygulanması döneminde, sorunun daha da büyüdüğünü görmüştü. Bir taraftan askerin iaşesi, ihtiyaçları karşılanmaya çalışılırken diğer yan- dan da savaş ve göç ortamında sayıları artan yetim ve dullarla uğraşmak zorunda kalmıştı. Bu defa da en önemli mesele, yetimlerin en azından ha- yatta kalabilmeleri, karınlarının doyurulabilmesi, barındırılması ve müm- kün olan en iyi eğitimin verilebilmesi olmuştur. Tabiidir ki, propagandanın en yoğun yaşandığı savaşlardan biri olan Birinci Dünya Savaşı yıllarında, Osmanlı Devleti de Ermeni yetimleri ko- nusunda, onların dinlerini zorla değiştirdiği, ölüme terk ettiği yönünde pek çok uydurma haber ve baskılara maruz kalmıştır. Ancak elimizdeki bel- geler ve yerli yabancı görgü tanıklarının hatıratına baktığımızda gerçeğin böyle olmadığı, devletin bu çocuklar için her türlü fedakârlığı, şefkat ve merhameti gösterdiği görülür. Savaşın sonunda da zaten masum olan çocuklar üzerinden galip dev- letlerin Osmanlı Devleti aleyhine siyasî baskı ve propaganda malzemesi çıkardığı, onları ve masumiyetlerini kullanarak daha fazla söz sahibi olma yarışı içerisine girdikleri görülmekteydi. Kısacası Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı öncesinde Ermeni dul ve yetimlerinin yabancıların siyasî emellerine alet olmamaları, devlet aleyhtarı düşünce ve eylemlerden uzak tutulmaları için gayret sarf etmişti. Savaş döneminde ise, öncelikli olarak çocukların hayatta kalmaları esası- na göre hareket ederek onların doyurulması, barındırılması, daha sonra da eğitimleri için zamanın şartlarına göre elden gelenin en iyisini yapmaya çalışmıştır. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|