Həmidli Aqşin Ceyhun oğlu

38 

 

ki,  bunun  da  çərçivəsində  fəaliyyət  təşkilatı onun  qarşısında dayanan  məqsədlərə 

nail olunmasına gətirib çıxarılmalıdır. 

Birinci  tip  strategiya  misal  olaraq  müəyyən  məhsul  istehsalının 

uzunmüddətli  planını  göstərə  bilərik.  Bu  zaman  qeyd  olunur  ki,  hər  bir  konkret 

vaxt aralığında nə qədər və nədən istehsal olunmalıdır və son dövrdə nə qədər və 

nədən istehsal olunacaqdır. 

Strateji  idarəetmə  işinə  malik  olan  ikinci  tip  strategiyaya  misal  olaraq 

aşağıdakı strategiyaları göstərmək olar: 

-  bazarda  qiyməti  aşağı  salmamaqla  satış  həcminin  payını  müəyyən  faizə 

qədər artırmaq; 

-  eyni  vaxtda  digər  məhsulun  istehsalını  ixtisar  etməklə  müəyyən  məhsul 

istehsalına başlamaq; 

- rəqibin nəzarət etdiyi bölgü şəbəkəsinə daxil olmaq. 

Təşkilatın  strateji  idarəetməsindəki  strategiyalarla  yanaşı, strategiyalar  kimi 

təşkilatın  fəaliyyətini  müəyyən  qaydalar  çox  böyük  oynayır.  Lakin  onlar 

strategiyalardan fərqli olaraq açıq-aşkar məqsədli başlanğıca malik deyillər. Onlar 

üstün  olaraq  fəaliyyətin  həyata  keçirdiyi  atmosfer  yaratmaqla  məhdud  və  ya 

əvvəlcədən  təsbit  olunmuş  xarakter  daşıyır.  Bəzi  qaydalar  geniş  məna  kəsb  edir, 

bəziləri  isə  təşkilatın  həyatının  ayrıca  bir  tərəfinə  və  ya  ayrıca  funksiyasına  aid 

olan kifayət qədər mənaya malik olurlar. Bütün qaydalar üçün ümumi olan ondan 

ibarətdir ki, onlar təşkilatda fəaliyyətin və davranışın sərhədlərini müəyyən edirlər 

və  bu  zaman  təşkilatın  fəaliyyəti  onun  strategiyasının  reallaşdırılmasına 

istiqamətləndirilir. Qaydaların əksəriyyəti çox uzun ömürə malik olur.  

Firma  üçün  strategiyanın  müəyyən  edilməsi  prinsipcə  onun  yerləşdiyi 

konkret  situasiyadan  asılıdır.  Bu  xüsusilə  də  ona  aiddir  ki,  firmanın  rəhbərliyi 

müxtəlif  bazar  imkanlarını  necə  qəbul  edir,  firma  öz  potensialının  hansı  güclü 

tərəfləri  ilə  hərəkət  etmək  niyyətindədir,  strateji  qərarlar  sahəsində  firmada  hansı 

ənənələr mövcuddur və s. Faktiki olaraq demək olar ki, mövcud olan firma qədər 

konkret strategiyalar mövcuddur. Lakin bu heç də o demək deyildir ki, idarəetmə 

strategiyasının  hansısa  tipologiyasını  aparmaq  mümkün  deyildir.  Strategiyanın 

---

39 

 

seçim  təcrübəsinin  təhlili  göstərir  ki,  strategiyanın  şərhinə  ümumi  yanaşmalar  və 

strategiyaların əks olunduğu ümumi çərçivələr mövcuddur. 

Ən ümumi şəkildə strategiya təşkilatın baş fəaliyyət istiqamətidir ki, bunun 

da  nəticəsində  uzunmüddətli  perspektivdə  onu  qarşıya  qoyulan  məqsədə  gətirib 

çıxaracaqdır.  Strategiyanın  bu  cür  başa  düşülməsi  təşkilatın  idarə  edilməsinin 

yalnız  yuxarı  səviyyəsində  baxılarkən  ədalətlidir.  Təşkilati  iyerarxiyada  aşağı 

yerləşən səviyyə üçün yuxarı səviyyənin strategiyası məqsədə çevrilir. Halbuki o, 

daha böyük səviyyə üçün vasitə sayılırdı.  

Firmanın  strategiyasını  müəyyən  edərkən  rəhbərlik  bazarda  firmanın 

vəziyyəti ilə bağlı aşağıdakı üçn əsas məsələ ilə qarşılaşır: 

- hansı biznesi dayandırmalı; 

- hansı biznesi davam etdirməli; 

- hansı biznesə keçməli. 

Bu zaman diqqət aşağıdakıların üzərində cəmləşdirilir: 

- təşkilat nəyi edir və nəyi etmir; 

- təşkilatın həyata keçirdiyi nə daha vacibdir, nə daha az vacibdir. 

Strateji  idarəetmə  sahəsində  aparıcı  nəzəriyyəçilərdən  və  mütəxəssislərdən 

biri M.Porter hesab edir ki, bazarda firmanın davranış strategiyasının işlənməsinə 

üç əsas yanaşma mövcuddur (31, s.2). 

Birinci  yanaşma  istehsal  xərclərinin  minimumlaşdırılmasında  liderliklə 

əlaqədardır.  Bu  strategiya  tipi  şirkətin  öz  məhsulunun  ən  aşağı  istehsal  və 

reallaşdırma  xərclərinə  nail  olması  ilə  bağlıdır.  Bunun  nəticəsində  o,  analoji 

məhsula  daha  aşağı  qiymətlər  hesabına  bazarın  daha  böyük  payını  ələ  keçirməyə 

nail ola bilər. Strategiyanın tipini reallaşdıran firmalar istehsal və təchizatın yaxşı 

təşkilinə,  yaxşı  texnologiya  və  mühəndis-konstruktor  bazasına,  eləcə  də  məhsul 

bölgüsünün  yaxşı  sisteminə  malik  olmalıdırlar.  Daha  aşağı  xərclərə  nail  olmaq 

üçün yüksək icra səviyyəsində məhsulun maya dəyəri ilə, onun aşağı salınması ilə 

bağlı hər şey həyata keçirilməlidir. Belə strategiyanın mövcudluğu halında yüksək 

inkişaf etmiş marketinqə malik olmaq mütləq deyil. 

---

40 

 

Strategiyanın  işlənməsinə  ikinci  yanaşma  məhsul  istehsalında  ixtisaslaşma 

ilə əlaqədardır. Bu halda firma öz sahəsində lider olmaq üçün yüksək ixtisaslaşmış 

isthesal  və  keyfiyyətli  marketinq  həyata  keçirməlidir.  Bu  ona  gətirib  çıxarır  ki, 

alıcılar,  hətta  qiymət  qiymət  kifayət  qədər  yüksək  olsa  belə,  bu  firmanın 

məhsulunu seçirlər. Bu tip strategiyanı reallaşdıran firmalar ETTKİ-nin aparılması 

üçün  yüksək  potensiala  malik  olmalıdırlar.  Gözəl  dizaynerlərə,  məhsulun  yüksək 

keyfiyyəti  təmin  edilməsinin  gözəl  sisteminə,  eləcə  də  inkişaf  etmiş  marketinq 

sisteminə malik olmalıdırlar. 

Üçüncü  yanaşma  müəyyən  bazar  sisteminin  təsbit  olunmasına  və  seçilmiş 

bazar  seqmentində  firmanın  gücünün  cəmləndirilməsinə  aiddir.  Bu  halda  firma 

müəyyən  məhsul  tipli  müəyyən  bazar  seqmentinin  tələbatını  dəqiqliklə 

aydınlaşdırır. Firma bu halda xərclərin aşağı salınmasına və ya məhsul istehsalında 

ixtisaslaşma  siyasətinin  aparılmasına  can  ata  bilər.  Bu  iki  yanaşmanın 

birləşdirilməsi də mümkündür. Lakin üçüncü tip strategiyanın aparılması üçün tam 

mütləq  sayılan  odur  ki,  firma  öz  fəaliyyətini,  hər  şeydən  əvvəl,  müəyyən  bazar 

seqmentinin müştərilərinin istehlakının təhlili üzərində qurmalıdır.  

Biznesin  inkişaf  strategiyası  haqqında  Kotlerin  fikri  daha  böyük  maraq 

doğurur  (27,  s.58-59).  Bir  qayda  olaraq,  bu  strategiyaları  bazis  və  ya  etalon 

strategiyalar dörd müxtəlif yanaşmanı  əks etdirir və bir və ya bir neçə elementin 

vəziyyətinin  dəyişməsi  ilə  əlaqədardır:  1)  məhsul;  2)  bazar;  3)  sahə;  4)  sahə 

daxilində  firmanın  vəziyyəti;  5)  texnologiya.  Bu  beş  elementdən  hər  biri  iki 

vəziyyətdən birində yerləşə bilər: mövcud vəziyyət və ya  yeni. Məsələn, məhsula 

rəğmən bu, həmin məhsulu istehsal etmək qərarı və yaxud yeni məhsul istehsalına 

keçid qərarı ola bilər. 

Təmərküzləşmiş  artım  strategiyaları.  Etalon  strategiyaların  birinci  qrupuna 

təmərküzləşmiş  artım  strategiyalarını  aid  etmək  olar.  Bura  o  strategiyalar  aid 

olunur  ki,  onlar  məhsulun  və  ya  bazarın  dəyişməsi  ilə  əlaqədardırlar  və  digər  üç 

elementi  sərf  etmirlər.  Bu  strategiyaları  həyata  keçirərkən  firma  sahəni 

dəyişməməklə  öz  məhsulunu  yaxşılaşdırmağa  və  ya  yenisini  istehsal  etməyə 

---