Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış
Yüklə 3,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
80
payı isə aldadılan və təcavüzlərə məruz qalan qızların bəxtinə düşmüşdü. Dini fanatizm və kilsənin nüfuzu hesabına aldadılan on minlərlə avropalı uşaq öz evlərini, valideynlərini tərk edib, uzaq diyarlarda səfillərə və əsl qullara çevrilmişdilər. İngiltərə kralı I Eduard qiyam qaldıran uelsliləri sakitləşdirmək üçün 1284-cü ildə Kardiffdə olarkən bir hiyləgərliyə əl atdı. Xalqın qarşısına çıxıb dedi ki, mən sizə Uelsdə anadan olan və ingiliscə bir kəlmə də bilməyən bir nəfəri hökmdar qoyacağam. Uelslilər kralın bu bəyanatına çox sevindilər, lakin məlum oldu ki, kral onların sadəlövhlüyündən istifadə edib kələk işlətmişdir. Onun bu bəyanatından əvvəlki gün Kardiffdə anadan olan oğlu, gələcək kral II Eduardı o, Uels printsi təyin etmişdir. Hər bir körpə kimi o, danışa bilmirdi. Uelslilər kral I Eduardın hiyləgərliyinin qurbanı oldular. O vaxtdan etibarən kralın böyük oğlu, vəliəhd Uels printsi adlanır. İndiki kraliça II Elizabetin oğlu Çarlz da bu titulu daşıyır. Fransa kralı IX Karl anası Yekaterina Mediçinin öyrətməsi, təhriki ilə qəsd təşkil etdi və 1572-ci il avqustun 24-nün gecəsində – bu Varfolomey gecəsi adlanır,- Parisdə huqenotlar adlanan protestantların qırğını başlandı. Sena çayı qandan qırmızı rəng almışdı. Hamı dini dönüklərə hücum edirdi. Latın məhəlləsində professorları, tacirləri öldürürdülər. Həmin gecə 5 mindən 10 minə qədər parislinin öldürüldüyü güman edilir. Hüqenotların təqibinə görə Parisi çox sayda sənətkarlar tərk etdi və bu gələcəkdə özünü Fransa üçün ağır iqtisadi zərbə kimi göstərdi. Yalnız 1594-cü ildə kral IV Henri protestantlıqdan katolikliyə qayıtdığına görə, «Paris messaya dəyər» şüarı ilə paytaxta girib, uzun sürən vtəndaş müharibəsindən sonra burada sülhü bərpa etdi. Parislilər 1610-cu ildə dini fanatik tərəfindən qətlə yetirilən kral IV Henrini samaritan adlandırıb, onu hökmranlığı dövründə çox sevdilər. 1715-ci ildə Cünəş Kral- XIV Lui öldükdən sonra Fransa taxt- tacına onun nəticəsi, az yaşlı XV Lui gəldi. Ölkəni regent kimi Orlean hersoqu ( Adı II Filipp olan bu adam 1715-1723-cü illərdə Fransada hökmranlıq etmişdi ) idarə etməyə başladı. O, özünü xalqa qayğıkeş, izafi xərcə yol verməyən hökmdar kimi göstərmək üçün sarayın tövlələrindəki atların sayını iki qat azaltdı. Bunu eşidən böyük fransız filosofu Volter yazmışdı ki, yaxşı olardı ki, o, tövlədəki atların miqdarını azaltmaqdansa, saraydakı eşşəklərin sayını iki qat azaldaydı. Təkcə bir ölkənin ərazisində deyil, beynəlxalq münasibətlərdə də bir-birini aldatmağa geniş yol verilir. Çünki ən sıx müttəfiqlik belə, qarşılıqlı şübhələri aradan qaldırmır, həqiqi etimada əsaslanmır. Müttəfiqlik müqaviləsi ilə bağlananlar, sonradan müharibə cığırına düşməklə, bir-birinə ağır zərbə vurmağa çalışırlar. 1807-ci ildə Napoleonla rus çarı I Aleksandr dostluqdan xəbər verən müqavilə imzalamışdılar. Rusiya sonralar Britaniya ilə əlaqələri bərpa etdiyinə görə, Napoleon Rusiyaya yürüş etdi və nəticədə ağır məğlubiyyətlə üzləşməli oldu. Napoleon, ondan 130 il sonra Hitler kimi ümid edirdi ki, onun Böyük İmperiyası əsrlərlə axırıncı imperiya olacaqdır. Hitler imperiyası kimi o da yaranandan az sonra sürətlə tənəzzülə uğradı. Burada iki başlıca səbəb var idi: Böyük Britaniyanın dirçəlməsi və millətçiliyin güclənməsi. Britaniyanın dirçəlməsi əsasən onun dəniz qüvvələrinə borclu idi. Britaniya uzun müddət ərzində dalğaları idarə etdikcə hərbi hücumlar üçün demək olar ki, heç də kövrək olmurdu. Napoleon İngiltərəyə müdaxilə etməyi də düşünürdü və quruda əlbəttə, onun ordusu çox güclü idi. Ona görə də bu
81
müdaxilə üçün gəmilər də toplanmışdı. Lakin 1805-ci ildə Trafalqar döyüşündə birləşmiş fransız-ispan donanması admiral Nelsonun başçılıq etdiyi Britaniya hərbi- dəniz qüvvələrinə üstün gələ bilmədi, əksinə ağır məğlubiyyətlə üzləşdi. Napoleon bu vaxt Bratiniyanı məğlub etmək üçün üzünü özünün Kontinental Sisteminə tərəf çevirdi. 1806-1807-ci illərdə həmin sistem işə salındı, bu yolla Britaniya mallarının Avropa qitəsinə çatdırılmasının qarşısının alınmasına cəhd edildi. Bundan məqsəd Britaniyanı iqtisadi cəhətdən zəiflətmək və onun müharibə aparmaq qabiliyyətini məhv etmək idi. Lakin Kontinental Sistem uğursuzluğa düçar oldu. Müttəfiq dövlətlər Fransanın iqtisadi hegemonluğuna sıx bağlanılmağa nifrət edirdilər. Bəziləri onu aldatmağa, digərləri isə müqavimət göstərməyə başladılar. Ona görə də qapını Britaniya ilə əməkdaşlığa açdılar. Şərqi Aralıq dənizindəki və Latın Amerikasındakı yeni bazarlar həmçinin Britaniyanın itkilərini kompensasiya edirdi. Məhz bunlara görə də, 1810-cu ildən Britaniyanın dəniz yolu ilə ixracı rekord səviyyəyə qalxmışdı. Müttəfiqləri Napoleonu aldadaraq Britaniya ilə əməkdaşlığı və ticarəti bərpa etmişdilər.
İmperializmin «yalan» təməli İmperializm tarixən yenidən canlanmaqla öz məqsədlərinə doğru hələ XVII əsrdə başlayıb, sonrakı dövrlərdə isə irəliləsə də, XIX əsrdə daha böyük miqyas almağa başladı. 1880-ci illərdən Avropa dövlətləri dənizlərin o tərəfindəki torpaqları geniş qaydada tutmağa başlayanda yeni imperializm adlanan bu hərəkat Asiya və Afrikanın parçalanmasına, ələ keçirilməsinə səbəb oldu. İspaniya, Britaniya, Rusia imperiyaları artıq əvvəlki əsrlərdə təşəkkül tapmışdı. XIX əsr isə dünya ərazilərinin yenidən bölünməsi, Afrikanın bütövlükdə müstəmləkə ərazisinə çevrilməsi üçün xüsusi əhəmiyyətə malik oldu. Britaniyanın ağ irqinin bu qitədəki uğurlu irəliləməsi həmin əsrin sonunda baş verdi. Bu istilaları, işğalları, torpaqların ələ keçirilməsini İngiltərədə elmi cəhətdən də sübut etməyə çalışırdılar. Londonda 1865-ci ildə nəşr edilən «Zəncilərin təbiətdə yeri» adlı «elmi» məqaləsində Ceyms Hatt Darvin nəzəriyəsindən istifadə edərək zənciləri insanabənzər meymunlarla müqayisə edirdi. Britaniyanın böyük çətinliklə əzabından qurtulduğu quldarlığa o, haqq qazandırırdı. Belə bir mülahizə irəli sürmüşdü ki, britaniyalılar elə təkamülə məruz qalmışlar ki, onlar başqa xalqları idarə etməyə qadirdirlər, çünki onlar yüksək irqdirlər. Bir neçə onillikdən sonra, artıq XX əsrdə Hitler almanları təmiz arilər adlandırmaqla yüksək irq kimi təqdim edəcək və onun ağalığı üçün dünyanı yeni ən böyük miqyaslı və dəhşətli müharibəyə cəlb edəcəkdi. Britaniya öz müstəmləkə siyasətini insanlığa məhəl qoymadan həyata keçirirdi, bu məqsədlə hər cür yalana və hiyləgərliyə əl atırdı. Bir ingilisin bu vaxtlar dediyi kimi, «Britaniyanın bütün vəziyyəti aldatmaya əsaslanırdı». İngilislər Afrikada əraziləri birbaşa deil, marionetkalar olan tayfa başçıları vasitəsilə idarə edirdilər, yerli başçı olmayanda isə özləri onu təyin edirdilər. XIX əsrin sonunda Böyük Britaniya Afrikada iri ərazilərə malik idi, oradakı inzibati başçılar hər şeylə: vergi toplamaqla, polis və məhkəmə xidməti ilə məşğul olurdular. Afrikanın böyük tədqiqatçısı şotland Devid Livinqston qitədə öz kəşflərini edərkən, «kömək etmək» şüarını irəli sürmüşdüsə, bu söz sonralar «idarə etmək» mənasını kəsb etdi. Lakin onun ardıcılları barədə də bəxti gətirmədi. İngilis Henri Morton Stenli ondan xəbər gəlməyən Livinqstonu axtarmağa Yüklə 3,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|