Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış
Yüklə 3,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
86
Yazıçı evinə gəlib, qeyd dəftərində yazdı: «Dostoyevskini gördüm. O, həmişə Səfeh idi. Katorqadan qayıtdıqdan sonra lap Dəli olmuşdur!» Dostoyevski yəqin ki, bundan xəbər tutsaydı, həmin cahilin belə qiymətinə görə sevinə bilərdi, çünki bu səfeh adam onun istehzalı «Xalq bizi katorqaya göndərdi» sözlərinə inanmaqla, dahinin adı kinayəsini anlamadığından onun haqqında özünə bilavasitə daha çox uyğun gələn ifadələri işlətmişdi. --------------------------------------------------------------------------- Yalan, aldatma məkr və hiyləgərlik asan yolla fayda götürməyə cəhd edənlər üçün əvəzedilməz vasitə rolunu oynayır. Yalanda yaşamaq təkcə həqiqətə göz yummaq deyildir, həm də insanı mənəvi cəhətdən aşınmaya aparan yoldur. Mənəviyyata vurulan zərbə isə lepra yarası həyati orqanları çürüdüb məhv etdiyi kimi bütövlükdə cəmiyyəti də ağır fəsadlara mübtəla edir. Ona görə də qüsurların yaratdığı mənəvi eroziyaya qarşı diqqətli olmaq tələb olunur. Azad cəmiyyətlərdə onların minimuma endirilməsinə çalışılmalıdır. Ona görə də ayıq olmaq xəbərdarlığı edilməli, bu sahədə güzəştə yönələn tolerantlığa və mürgüləmə imkanlarına yol verilməməlidir. Həqiqət axınında, bu dirilik suyunda azacıq nəzərə çarpan yalan damlası da nəzarətdən kənarda qalmamalıdır. Yalanı danışanların günahı nə qədər çox olsa da, yalana inananların, onu mütləq həqiqət kimi qəbul edənlərin də təqsiri az deyildir. Böyük alman şairi Höte yazırdı ki, “ Bizi heç vaxt aldatmırlar, biz özümüz özümüzü aldadırıq”. Həqiqətən də özümüzü aldatmasaq, yalan belə böyük qüvvə kəsb edə bilməz. son
Müharibə və onun nəticələrinə təsir edən amillər
Müharibə, bəzi dahilər tərəfindən insan təbiətinə yad olan bir xüsusiyyət kimi qiymətləndirilsə də, bəşəriyyət tarixində tez-tez təkrar olunmaqla və dəhşətlərinə görə əsrlər boyu arası kəsilməyən tək görünür. Çox hallarda onun mahiyyətini düzgün dərk edənlərə utanclıq bəxş etdiyi halda, müharibə dünyanın salnaməsində bir qırmızı xətt təsiri bağışlayır. Tarixdə müharibəni özünə həyat tərzi kimi qəbul etmiş xalqlar da olmuşdur. Qədim spartalılar döyüşmək üçün yaşayır, həyatın mənasını öz militarist ideyalarına haqq qazandırmaqda və alay tipli cəmiyyətlərini şərəfləndirməkdə görürdülər. Bizim eradan əvvəl VII əsrə qədər onlar artıq militarist dövlətlərini yaratmışdılar. Spartalılar yeddi yaşından ağrıya dözmək və döyüşdə qalib gəlmək ruhunda tərbiyə olunmaq və hərbi məşqlər keçmək üçün baraklarda yaşayır, iyirmi yaşında isə nizami hərbi xidmət üçün ordu sıralarına daxil olurdular. Spartalı vuruşmaqdan başqa heç nə bilmirdi..Ərzağı spartalılar üçün əsir hilot-lar istehsal edirdilər. Döyüşdə ölmək spartalı üçün şərəf işi idi, hətta analar da öz oğullarının döyüşdə ölmələrini arzu edirdilər Başqaları Sparta kimi militarist dövlət olmsalar da, müharibə allahına sitayişdə heç də geridə qalmırdılar. Qədim Romanın görkəmli tədqiqatçısı Tit Livi ( b. e. ə. 59 – b.e. 17 - ci illəri )yazırdı ki, Roma öz qonşuları ilə demək olar ki, arası kəsilməyən müharibələrlə məşğul olurdu. Böyük Karl – Şarleman ( 87
742 – 814 –cü illər ) öımrü boyu əlli dörd hərbi kampaniya aparmışdı. Bir çox hökmdarlar saysız – hesabsız müharibələr aparmaları ilə öyünsələr də, nəticədə öz dövlətlərini iflas vəziyyətinə, əhalini isə aclıqla üzləşməyə gətirib çıxarmışdılar. Tarixi və təkamülü özü ilə səhvlər və fəlakətlər cədvəlinə çevirməklə müharibə, elə bil ki, hansısa bir genetik səhvin nəticəsi kimi nəzərə çarpır. Bu səhv, genetik kodda baş verdiyi şəkildə görünməklə, hətta belə sirrli səbəbindən asılı olmayaraq bəşəriyyətə dəhşətli bəlalar “bəxş edir”. Müharibə əslində bəşəriyyətin özünü intihar etmək cəhdidir Təsadüfi deyildir ki, filosoflar müharibəni, bəşəriyyət üçün heç bir dəyəri olmayan səfeh mübahsələrdə insan həyatının və resurslarının ağılsızcasına israf edilməsi kimi məhkum edirdilər. Böyük fransız filosofu Volterin mylahizəsi daha hərtərəflidir: “Ölümün qızı, amansız müharibə, soyğunçuluq, hansını ki, biz qəhrəmanlıq adlandırırıq! Sənin dəhşətli xüsusiyyətlərin hesabına yer göz yaşları,qan içindədir, qarət edilmişdir.” Bəzi müharibələr isə “binövrədən mənasız münaqişə” adlandırılırdı, məsələn, tarixçilər Otuz illik müharibəni ( 1618- 1648 –ci illər ) belə qiymətləndirirdilər..Qanlı savaşın eybəcərliyini rus rəssamı Vasili Vereşşagin özünün “ Müharibənin apofeozu “ tablosunda, quru, günəşin yandırdığı çöldə insan kəllələrindən düzələn və üstündə qarğaların yem axtarmaq üçün uçduğu iri piramida şəklində təsvir edir. Əsər obrazlı şəkildə müharibənin dəhşətlərini, saysız - hesabsız qurbanlarını göz önünə gətirir. Axı qızğın döyüşlərdə də məsafə çox vaxt əsl ölçü vahidi əvəzinə meyidlərin sayı ilə ölçülür. Müharibəyə can atanlar, qan tökməyə susayanlar adətən bunu bir peşəyə, sənətə çevirmək istəyir, özləri üçün ləyaqətli həyat tərzi kimi qəbul etməklə, döyüşü bir həzz mənbəyi hesab edirlər. Hələ Birinci Dünya müharibəsinə yollanan almanlara bu şərəfli bir macəra kimi gəlirdi, həmin və ondan sonrakı macəranın onlara hansı “şərəf “ gətirdiyi isə yaxşı məlumdur. Müharibə qan axıdılmasına, böyük həcmdə insan həyatı itkilərinə, bütöv bir nəslin gəncliyinin ot kimi biçilməsinə, şəhərlərin və kəndlərin viran qalmasına, uşaqların xeyli hissəsinin yetimlik acıları ilə üzləşməsinə səbəb olmaqla, qəribə də görünsə, həm də yer üzündəki həyatın təkamülündə böyük rol oynayan bir amilə çevrilmişdir. Heç də sirr deyildir ki, bütün böyük dövlətlər bol qan hopmuş bünövrə üzərində dayanmışlar. Müharibənin digər bir xüsusiyyəti də ondadır ki, hücuma, torpaqları işğala məruz qalmış xalq daha möhkəm birləşir, həqiqi vətənpərvərlik hissini daşıyan ayrı-ayrı fərdlər, qum sement vasitəsilə betona çevrildiyi kimi, təhlükə anında bşqaları ilə çuğlaşıb vahid müqavimət qüvvəsini nümayiş etdirən bir sotsium kimi çıxış edir. Bu ölkənin torpaqlarında, elə bil ki, qədim yunan mifologiysındakı olduğu kimi, necə ki, Finikiya şahzadəsi Kadmın səpdiyi əjdaha dişlərindən torpaqdan döyüşçülər çıxırdısa, ədalətli qisası reallaşdıra bilən, vətən yolunda hər cür fədakarlığa hazır olan mərd oğullar ordusu meydana gəlir. Əlbəttə, müharibə heç də hansısa bir ağıldankəm adamın icadı deyildir. İlk dəfə müəyyən şəraitdə, özü də zərurət ucbatından meydana gəlmişdir. İbtidai insan icması qida tapmaq sahəsində çətinlik çəkən başqa qrupun həmlələrindən qorunmaq üçün vuruşmağa başlamış, sonralar mühafizə məqsədilə daha böyük icma kimi şəhərləri yaratmış, əmək bölgüsünə keçmiş və silah istehsalını da öz məşğuliyyətlərindən birinə çevirmişdir.
Yüklə 3,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|