Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış
Yüklə 3,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
88
Tarixən toqquşmalar daha geniş miqyas alanda döyüşən qüvvələrin böyüməsinə tələbat artmış, silah istehsalı genişlənmişdir. Sonralar işğallar mühüm vəzifəyə çevrildiyindən nizami ordu meydana gəlmişdir Tədricən ordu öz funksiyasından əlavə digər xüsusiyyətlərə malik oldu, siyasi gücün ondan asılı olması dövrü başlandı. B.e ə. 82-ci ildə Roma sərkərdəsi Sulla bunu hiss edib, ordusu ilə Romaya girdi, Senat qorxu altında ona diktator səlahiyyətləri verdi və şəhərdə görünməmiş terror başladı. Ordudan siyasi hakimiyyətə yiyələnmək sahəsindəki Sulla ənənəsini Pompey və Sezar davam etdirdi, Sezar özünü hətta ömürlük diktator elan etdirdi. Lakin ordunun əsas vəzifəsi ərazilər işğal etmək, yeni imperiyalar yaratmaq idi. Buna haqq qazandırmaq üçün səbəblər, daha çox hallarda isə bəhanələr tapılırdı. Bəziləri isə bunu dövlətin başlıca vəzifəsi kimi qələmə verirdi. Prussiya kralı Böyük Fridrix ( 1712- 1786- cı illər ) işğal siyasətini əsaslandırmaq üçün demişdi: “ Hökumətlərin fundamental rolu öz ərazilərini genişləndirmək prinsipidir. “ İri nizami orduların inkişafı isə ona gətirib çıxarırdı ki, zamandan zamana siyasi mübahisələr diplomatiyadan daha çox silahlı münqişə vasitəsi ilə həll edilməli olurdu. Lakin ordunun təlabatınıa qayğı həç də onun mövcudluğunun vacibliyi kimi xüsui diqqətdə olmurdu. Qədim dövrlərdə silahlar çox ləng qaydada təkmilləşir, mürəkkəbləşirdi. Tarixçilərin gümanına görə, qədim Romada yeddi əsr ərzində, ordunun istifadə etdiyi silah növlərində, demək olar ki, elə bir dəyişiklik meydana gəlməmişdi, yalnız qılıncın və nizələrin uzunluğu və ya qalxanın formaları dəyişirdi. Silahlar köhnə dəbdə qalsa da, hərbi ustalıq xeyli böyümüşdü, hərb sahəsində sərkərdəlik qabiliyyəti ilə seçilən dühalar mövcud dünyanın sifətini dəyişmək kimi nəhəng bir işə girişmişdilər. Bunu onların apardıqları müharibələr aydın şəkildə göstərir.
Tarixin böyük sərkərdələri
Troya müharibəsindən doqquz əsr sonra Makedoniyalı Aleksandr ilk dəfə Avropadan Asiyaya keçməklə, əslində Homerin “İliada”sından pərəstiş etdiyi mifik qəhrəmanların da iştirak etdiyi, Aqamemnonun başçılıgı altında baş verən yunanların yürüşünü daha geniş miqyasda təkrar etmişdi. O,, artıq bir şəhər-dövləti deyil, Persiya kimi böyük və qüdrətli imperiyanı məğlubiyyətə uğradaraq məhv etmiş, üç qitənin ərazisində öz nəhəng imperiyasını yaratmışdı. Epir sərkərdəsi Pirr İtaliya ərazisində Roma üzərində iki mühüm qələbə çalmışdı. Böyük Aleksandrın işğalları həm də çox sayda yeni şəhərlərin salınması ilə də müşayiət olunmuşdur. Karfagenin məşhur hərb xadimi Hannibal II Puniya müharibəsində İtaliya ərazisindəki Kann döyüşündə (bizim eradan əvvəl 216-cı il) Romanın 70 minlik ordusunu özünün tərkibi sayca az qala iki dəfə az olan və Alp dağlarını aşıb keçmiş qoşunu ilə məhv etmiş, antik dövrün dünya dövlətinə çevriləcək bir ölkənin paytaxtının qapısında dayanaraq, onu zəbt olunmaq təhlükəsi qarşısında qoymuşdu. Yaxud, Roma sərkərdəsi Qay Yuli Sezar Qalliya müharibəsindəki Aleziya döyüşündə (b.e.ə. 52-ci il) qiyam qaldırmış qalların sayca dəfələrlə böyük olan qüvvəsini darmadağın edərək, onların başçısı Vestinqetoriksi əsir 89
götürmüşdü. Ölkəsində vətəndaş müharibəsinin başlanmasına bais olduqdan sonra, onun qorxusundan Yunanıstana qaçmış, triumviratdakı keçmiş müttəfiqi Qney Pompeyi Farsala döyüşündə (b.e.ə. 48-ci il) məğlubiyyətə uğratmış, yenə qaçmağa üz tutan rəqibini təqib etmək üçün Misirə gələrək, orada Kleopatranı taxt-taca oturtmuşdu. Vaxtilə Böyük Aleksandr öləndə olduğu yaşda olan Sezar özünün hələ heç nəyə nail olmadığından kədərləndiyi halda, sonralar ilk dəfə yürüşlə materikdən Britaniyaya adlamış, Avropanın mərkəzi hissəsini işğal etməyə müvəffəq olmuşdu; VIII əsrin axırıncı rübündə və IX əvvəllərində Böyük Karl - Şarleman Avropada böyük əraziləri zəbt etməklə, 800-ci ildə Roma Papasının əlindən imperator tacını qəbul etmiş, Qərbin timsalında köhnə Roma imperiyasını bərpa etmişdi. Bəziləri ən qüdrətli xristian hökmdarı kimi Böyük Karlın yaratdığı imperiyanı “ Avropa səltənəti “ adlandırırdı. Bu imperiya şimalda Şimal dənizindən, cənubda İtaliyanın cənubuna qədər, Avropanın qərbində Fransadan, mərkəzi Avropadakı Vyanaya qədər uzanırdı. Ona görə də Böyük Karlın imperiyası, yalnız Aralıq dənizi dünyasının çox hissəsini tutan Roma imperiyasından əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənirdi. Şarlemanın taclanması heç də Roma imperiyasının yenidən doğulması, intibahı əlaməti olmayıb, əslində yeni Avropa sivilizasiyasının meydana gəlməsi idi. Yəqin buna görədir ki,. bəzi tarixçilər Şarlemanın işğal siyasətini bütünlüklə nəzərə almadan onu “ Avropanın atası “ adlandırırlar. Böyük fransız sərkərdəsi Napoleon Avropanı bütünlüklə müharibə səhnəsinə çevirməklə, qitəni öz hökmranlığı altında birləşdirməyə cəhd etmişdi. Rusiyaya yürüşünün dəhşətli uğursuzluğu onun taleyində bədbəxt dönüş nöqtəsinin meydana gəlməsinə səbəb olmuş, 1815-ci ilin iyununda Vaterloodakı məğlubiyyəti isə özünün artıq ikinci dəfə, əvvəlkindən fərqli olan ağır sürgün həyatı keçirməsinə gətirib çıxarmış, uzaq Müqəddəs Yelena adasındakı məhrumiyyətlər və xəstəlik əzabı ilə dolu olan altı illik ömrünün finalı elə orada da başa çatmışdı. Bunlar məşhur sərkərdələr haqqında qısa, ötəri məlumatlar olmaqla yanaşı, onların axıtdıqları insan qanı çayları barədə də təsəvvür yaratmağa imkan verir. Silahlara gəldikdə, orta əsrlərdə odlu növlərin meydana gəlməsi ilə, onlar daha böyük itkilərə və iri miqyaslı dağıntılara səbəb olmuş, Avropada mühafizə məqsədilə geniş yayılan feodal qəsrlərin müdafiə qabiliyyətinə ağır zərbə vuraraq, onların mövcudluğunu xeyli kövrək hala gətirmişdi. Top atəşləri qalın divarları da keçib onları dağıtmaq gücündə idi. Türk sultanı II Mehmet – Mehmet Fateh 1453-cü ildə məhz topların köməyi ilə Konstantinopolun möhkəm müdafiə divarlarını dağıdaraq, Bizans paytaxtını zəbt etməklə, vaxtilə hərbi cəhətdən heç də zəif olmayan bir dövlətin tarixin arxivində qərar tutmasına nail olmuşdu.
Ədalətli müharibələrin qəhrəmanları Müharibənin, ona bəslənilən nifrətlə yanaşı başqa bir qədər fərqli görünən tərəfi də vardır. Müharibə canlı itkilərə, dağıntılara səbəb olsa da, başa çatdıqdan sonra inkişafa, tərəqqiyə, qurub-yaratmağa diqqətin daha da artmasına səbəb olur. Görkəmli siyasi xadim, hərb elmi üzrə əsərlərin müəllifi olan general Şarl de Qoll müharibə barədə öz düşüncələrini belə ifadə etmişdir: «Müharibə insanda onun ən alçaq Yüklə 3,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|