HeydəR ƏLİyev siyasi İRSİNİn politoloji aspektləRİ

96 

 

yən  hüquqi  substratlarla  təsbit  edilmiş  müstəqillik  və  azadlıq  ide-

yalarıdır. Məhz bu mərkəzi  ideyanın  fonunda bəhs  edilən ideoloji 

cərəyana  xas  olan  digər  struktur  elementləri  –  anlayışlar  isə  tole-

rantlıq, humanizm, fərdiyyətçilik və digərləridir. 

Liberalizm ideologiyasının fonunda meydana gəlmiş siyasi-iq-

tisadi  konsepsiya  və  doktrinaların  təməlində  duran  dəyərlər  isə 

bunlardır: hakimiyyətin bölünməsi prinsipi, fəaliyyətdə və münasi-

bətlərdə rəqabət azadlığı, şəxsi təşəbbüsə qarşı total məhdudiyyət-

lərin ləğv edilməsi, xüsusi mülkiyyətə və sərbəst iqtisadi fəaliyyətə 

lazımi imkan və şəraitin yaradılması, fərdin mülki və siyasi hüquq-

larının  qorunması,  inzibati  tənzimləmələrin  səviyyəsinin  azaldıl-

ması və sair. 

Amma zaman keçdikcə məlum oldu ki, nəzəri cəhətdən təsbit 

edilmiş  liberal  dəyərlər  təcrübi  müstəvidə  özünü  doğrultmadı  və 

mütləq  surətdə  gerçəkləşdirilmədiyindən  ideallıq  kimi  təsvir  edil-

məyə başlandı. Bir sıra araşdırmaçılar isə liberalizm ideologiyasını 

özündə daşıdığı dəyərlərə görə real olanla ideal arasında aralıq cə-

rəyan kimi dəyərləndirdilər. Məhz belə bir durumun fonunda özün-

də  liberalizmlə  mühafizəkarlığın  bir  sıra  prinsiplərini  ehtiva  edən 

neoliberalizm (yeni liberalizm) cərəyanı meydana gəldi. 

XX əsrin ikinci yarısında meydana gələn neoliberalizmdə libe-

ralizmdən  fərqli  olaraq  milli  dövlət  anlayışı  istinad  kateqoriyala-

rından birinə çevrildi və dövlət tənzimləyici subyekt qismində sə-

ciyyələndirildi.  “Dövlətin  funksiyalarının  gücləndirilməsi”  prinsi-

pindən çıxış edən neoliberalizmdə təsbit olundu ki, dövlətin liberal 

dəyərlərə əsaslanan funksiyaları universallaşdırılmalı və onun əha-

tə dairəsi daha da genişləndirilməlidir. Buradan çıxış edərək neoli-

beralistlər  plüralist  demokratiya  konsepsiyasını  mərkəzi  istinad 

nöqtəsinə  çevirdilər  və  dövlət  hakimiyyətinin  təşkilində  və  haki-

miyyətin fəaliyyətində plüralist prinsiplərə üstünlük verdilər. 

Bütün bunların fonunda liberal proqram və doktrinalarda idarə-

olunanlarla  idarəedənlər  arasında  konsensusun  yaradılması  və 

ümumi  razılıq  əsasında  idarəetmənin  həyata  keçirilməsi  prinsipi 

əsas götürüldü. 

---

97 

 

Bunlarla  yanaşı,  XVIII  əsrdə  meydana  gələn  mühafizəkarlıq 

ideoloji cərəyanı da özündə ehtiva etdiyi bir sıra xüsusiyyətlərə gö-

rə  fərqlənir.  Mühafizəkarlıqda  mərkəzi  prinsip  qismində  adətlər, 

ənənələr və varisliyə sadiqlik çıxış edir. Bu ideoloji cərəyanın tə-

məl  prinsiplərindən  biri  də  budur  ki,  dəyişikliklər  tədrici  surətdə 

həyata keçirilməli və  islahatlara üstünlük  verilməlidir. Dəyişiklik-

lərdə  təkamül  yolunu  üstün  tutan  mühafizəkarlar  güclü  dövlət  tə-

rəfdarı  kimi  çıxış  edirlər  və  bildirirlər  ki,  milli  inkişafın  əsasında 

milli dövlətin universal səciyyə daşıyan funksional fəaliyyəti daya-

nır. Mühafizəkarlar belə bir prinsipi əsas tuturlar ki, keçmişdən bu 

günədək  qorunmuş  ənənələr  mütəmadi  surətdə  mühafizə  edilməli 

və  cəmiyyətdə,  idarəetmədə,  fəaliyyətdə  əsas  istinad  nöqtəsi  qis-

mində qəbul edilməlidir. 

Mühafizəkarlar “rasional siyasətçi kimdir” sualı ətrafında belə 

bir mövqedən çıxış edirlər ki, praqmatik təfəkkürə malik olan siya-

sətçi uzunmüddətli effektiv nəticələr qazanmaq uğrunda mübarizə 

aparır: “Siyasətçinin bütün fəaliyyəti müvəqqəti üstünlük və ya po-

pulyarlıq  prizmasından  deyil,  əldə  edilmiş  uzunmüddətli  nəticələr 

nöqteyi-nəzərindən dəyərləndirilməlidir”. 

Bunlarla yanaşı, ənənəvi proqram, konsepsiya və doktrinalarda 

mühafizəkarlıq  ideologiyasının  digər  təməl  prinsipləri    məhz  bu 

cür əks olunub: “Cəmiyyətdə  ənənəvi  təsisatların  mövcudluğu-

na  və  fəaliyyətinə  geniş  şərait  yaradılmalıdır.  Bundan  başqa, 

ictimai  ahəngdarlığın və  nizamın təmin olunması  üçün həyata 

keçiriləcək  dəyişikliklər  təkamül  yolu  ilə  baş  tutmalıdır.  Kar-

dinal dəyişikliklər cəmiyyətlərə nizamsızlıq, xaos və dağıntı gə-

tirər ki, bunlar da nəticə etibarilə ənənəvi təsisatların işini iflic 

vəziyyətinə  salar.  Məhz  buna  görə  də,  milli  dövlətin  mərkə-

zində  durduğu  güclü  tənzimləmə  mexanizmi  lazımdır  ki, 

ictimai  ahəngdarlıq  pozulmasın  və  cəmiyyətin  inkişafı  təmin 

edilsin”. 

Mühafizəkarlıq ideologiyasını dəyərləndirən ingilis tədqiqatçı-

sı  M.Oukşot  qeyd  edir:  “Mühafizəkar  olmaq  bilinməyənə  yox, 

bilinənə, təcrübədə təsdiq edilməyənə deyil, sınaqdan keçmişə, 

---

98 

 

ehtimal  olunana  deyil, mövcud  olana,  uzağa  deyil,  yaxına, bol 

olana deyil, kifayət edənə, utopikə deyil, reallığa üstünlük ver-

məkdir”. 

Azərbaycançılıq  ideologiyası  isə  özündə  ehtiva  etdiyi  təməl 

prinsiplərə görə liberalizmlə mühafizəkarlığın bir sıra prinsiplərin-

dən ibarət olan neokonservatizm ilə sıx bağlıdır. Akademik Ramiz 

Mehdiyev  “Yeni siyasət: inkişafa doğru” kitabında yazır ki, azər-

baycançılıq  coğrafi  məkan  baxımından  neokonservatizmin  milli 

variantı,  onun  prinsip  və  ideyalarının  Azərbaycanın  konkret  şəra-

itində  təcəssümüdür:  “Metodoloji  prinsip  baxımından-ümumi-

nin və xüsusinin, yəni, birincinin və  ikincinin nisbəti baxımın-

dan  azərbaycançılıq  ikinci  kimi  çıxış  edir.  Azərbaycançılıq  və 

neokonservatizm bir-birini zənginləşdirərək vahid tam kimi çı-

xış edirlər. Buna görə də, azərbaycançılığın milli ideologiya ki-

mi qəbul edilməsi ölkəmizin sivilizasiyalı dövlətlər sırasına da-

xil olması, ümumdünya oriyentirləri və meyilləri kontekstində 

daha  uğurlu  inkişafı  üçün  möhkəm  zəmin  yaradır.  Neokon-

servatizm  və  azərbaycançılıq  öz  ləyaqətini  itirməmiş  xalqın 

sağlam düşüncəsinə, zəkasına eyni  dərəcədə söykənir. Bu mə-

nada  vətənpərvərlik  öz  vətəninə,  ölkəsinə,  xalqına  məhəbbət 

deməkdir  və  onun  şovinizm  ilə,  milli  müstəsnalıq  və  etnoeq-

oizm ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Əsrlərin, minilliklərin dərinlik-

lərindən gələn ənənəyə mənsubluq bizim mədəniyyətimiz kimi 

qədim mədəniyyət üçün dövlətçiliyin əsasını, bütün vətəndaşla-

rın rifahı naminə dövlətin mövcudluğunun və inkişafının əsası-

nı təşkil edir. Məhz buna görə zəngin keçmişi olan dövlət  fərdi 

və ya qrup mənafelərinin mexaniki məcmusunun ifadəsi deyil-

dir,  əksinə,  bütün  cəmiyyətin  ali  mənafelərinin  təcəssümüdür. 

O mənafelərin ki, vətəndaş onların naminə təkcə öz mülkiyyə-

tini deyil, həm də həyatını qurban verməyi bacarmalıdır”. 

Neokonservatizmin  mahiyyətini  daha  da  dəqiqləşdirmək  üçün 

onun əsas prinsiplərini sadalamaq məqsədəmüvafiqdir. Qeyd etdi-

yimiz  kimi,  neokonservatizm  liberalizmlə  mühafizəkarlığın  təməl 

prinsiplərini  özündə  birləşdirən  ideoloji  cərəyandır.  Ümumiləşdir-

---