Titrəmədən izolyasiya
274
Aktiv izolyasiyada dəfetmənin buraxıcı qabi-
liyyəti bu düsturla hesablanır: V
d
=F/P. Burada,
F ətraf mühitdə mövcud olan yay və ya sön-
dürmə qüvvəsinin (F=cx+bx) amplitudasıdır,
P eksentrikliyi e olan →disbalans kütləsinin
(m)
ω
bucaq sürəti ilə fırlanmasından yaranan
harmonik həyacanlandırıcı qüvvənin (P=
m
⋅ω
2
⋅
e) amplitudasıdır (şəkil 3).
Passiv
izolyasiyada buraxıcı qabiliyyət
(V
d
=x/u) qurğunun amplitudasının (x) dayaq
nötələrinin ətraf mühitin təsirindən həyacan-
lanmasının amplitudasına (u) nisbəti kimi
tapılır (şəkil 4).
Şəkil 3. Aktiv izolyasiya üçün bir gedişli sınaq
modeli
Şəkil 4. Pasiv izolyasiya üçün bir gedişli sınaq
modeli
Rəqslərdən izolyasiya qurğunun məxsusi
tezliyindən aşağıda olan sahədə (
ω
0
/
ω
<0,7 )
daha effektiv olur. Çünki, bu sahədə rəqslərin
buraxma qabiliyyəti V
d
<1 olur.
ω
0
/
ω
>1 olan
sahələrdə sistemin disbalans baxımından sərt
işləməsi üçün
ω
0
/
ω
>1,4 şərti ödənməlidir. Bu
hala aşağı dövrlər sayında (həyacanlanma
tezliyi 4÷6 Hs) işləyən maşınlarda can atılır.
Kritik tezlikdən yuxarıda işləmə halında hə-
yacanlandırıcı qüvvələr zəiflətmədən ətrafa
ötürülə bilir. Maşınların işləmə tezliyini rezo-
nans sahədən uzaqlaşdırmaq məsləhət görülür.
Əgər bu çətin olarsa, onda rezonans amplituda
rəqs söndürücüləri ilə zəiflədilir.
(alm. die Schwingungsisolierung, ingl. Vibration
Isolation)
Toxuma dəzgahı saplardan istifadə edərək
müxtəlif növlü tekstil parçaların hazırlanma-
sında istifadə olunan əsas maşınlardan sayılır.
Toxuma dəzgahlarının sinifləşdirilməsi sapla-
rın hazırlanmasından asılı olaraq 2 növlü olur-
lar: parçanı fasiləli hazırlayan və parçanı fasi-
ləsiz çoxyerli hazırlayan. Konstruksiyasına gö-
rə müstəvi və dairəvi (yalnız xüsusi mate-
rialların tikişində istifadə olunur) olurlar. Ən
geniş yayılmış müstəvi dəzgahlardır. Parçanın
toxunması, növü və məqsədindən asılı olaraq
toxuma dəzgahları pambıq, ipək, yun, şüşəli,
metallı və s. parçalar üçün təyinatlanırlar. Dəz-
gahlar ensiz (parçanın eni 100 sm ola bilir) və
enli olaraq yüngül, orta və ağır parçaların
toxunmasında tətbiq tapır. İlmək hazırlama
mexanizminə görə dəzgahlar eksentrik (sadə
ilməklilər üçün), arabacıqlı (xırda naxışlı
parçalar üçün) və Jakkard (iri və mürəkkəb
naxışlı parçalar üçün) tipli hazırlanırlar.
Dəzgahın işləmə prinsipi şəkil 1-də veril-
mişdir. Əsas işçi üzvlər –remizka (fransızca
„remise“ — əvvəlki vəzyiyyətə qaytarma de-
məkdir), sap dolağı yerləşmiş gəmicik və da-
raqdan ibarətdir.
Dolaqdakı sap yönəldici diyircəkdən keçir və
üfüqi vəziyyət alır. Bu əsas saplar verici dolaq
(1) və material dolağı (14) arasında tarım
çəkilir. Verici valdan gələn əsas saplar dilimli
deşiklərdən (4) və remizikaların (14) gözlü-
yündən keçirilirlər. Sapların bir hissəsi yuxa-
rıya hərəkət edən remizkadan, digər hissəsi isə
aşağıya hərəkət edən remizkadan keçirlər.
Remizkalar müxtəlif istiqamətlərə hərəkət
etdikdə əsas saplar arasında yan tərəfdən keçid
Toxuma dəzgahı
275
yaranır. Bu keçiddən sap dolağına malik
gəmicik digər tərəfə atılır və köməkçi sap irəli-
geri hərəkət edən daraqla (6) qatlanmış ma-
teriala sıxılır. Bu proses zamanı bir-birinin
arasından keçən əsas və köməkçi saplar ilmələr
yaradaraq bir-birinə bağlanırlar. Prosesi bir
müddət təkrar etdikdən sonra parça yaranır və
o döşlükədən dönərək, yönəldici valın kömə-
yi ilə material dolağına verilir. İlişmiş saplar
yol boyu daha da sıxılaraq möhkəm parça əmə-
lə gətirir. Remizkaların ardıcıllığını dəyiş-
məklə müxtəlif ilməli (→ilmə) parçalar hazır-
lamaq olur. Daraqların dişinin sayı və dişlər
arasındakı boşluqdan keçən sapların sayı
parçanın qalınlığını və möhkəmliyini müəyyən
edir.
Şəkil 1. Toxuma dəzgahının işləmə prinspi
1-verici dolaq, 2-əsas saplar, 3- dayaq diyircəyi, 4-
lamellər, 5-üst diyircəyi, 6-daraq, 7-gəmicik, 8-
döşlük, 9-yönəldici diyircək, 10- vallayıcı, 11-
material dolağı, 12- döyücünün valı, 13-döyücünün
yanlığı, 14-remizka, 15-gözlük, 16-döyücü
Köməkçi sapların gəmiciklə verilməsi za-
manı yaranan çatışmamazlıqları (gəmiciyin
ağır olması, dəzgahın aşağı məhsuldarlığı) ara-
dan qaldırmaq üçün gəmiciksiz dəzgahlar iş-
lənib geniş tətbiq olunmuşdur. Bu dəzgahlar öz
konstruksiyasına görə yuxarıda izah olunan
dəzgahlardan fərqlənirlər. Eninə istiqamətdə
sap daşıyan gəmicik əvəzində dəzgahın yan
tərəfində sap dolaqları oturdulur. Köməkçi sap
dolaqdan götürülərək pnevmatik, hidravlik,
rapirli və pnevmorapirli üsullarla remzikaların
yaratdığı gözlüklərdən sürətlə (20÷25 m/san)
atılır. Sap əks tərəfə çatdıqda və tarım cəkil-
dikdən sonra kəsilir. Sap daşıyıcısının çəkisi
çox kiçik olur (40 q-a qədər), ona görə də bu
dəzgahların məhsuldarlığı adi dəzgahlara
nisbətən 2,5 dəfəyə qədər artıq olur. Gəmi-
ciksiz dəzgahlarda istənilən saplı parçaların
toxunması mümkündür.
(alm. die Webmaschine, ingl. Loom)
Topologiya həndəsi elementlərin fəzada qarşı-
lıqlı vəziyyətini və onlar arasında mövcud olan
münasibəti təsvir edir. Topoloji münasibətlər
kimi, “qonşuluq”, birlik”, daxildə və ya
xaricdə”ni göstərmək olar.
→
CAD sistemlərində topologiya funksiyası
eyni ailəyə aid olan səthləri birləşdirərək on-
ların müxtəlif məqsədlər üçün (məsələn:
frezləmədə, ölçmədə) tətbiq olunmasına xid-
mət edir. Topologiyanın yaradılması üçün bir-
ləşəcək səthlərin qovuşması səlis olmalıdır.
Onların arasında boşluqların olması səthlərin
dəqiq birləşdirilməsinə mane olur. Bundan
əlavə səthlərin təyin olunduğu sərhəd boyunca
keçid zamanı iki səthin toxunanı üst-üstə
düşməlidir. Topologiyanın xarici konturunu
ona daxil olan səthlər təyin edir.
Topoloji parametrlər parametrik modelin
quruluşunu müəyyənləşdirir. O, topologiyaya
daxil olan konstruksiya elementlərini idarə
edir. Burada Bul cəbrindən istifadə etməklə
elementlər arasında əlaqə yaradılır.
(alm. die Topologie, ingl. Topologie
)
Topologiyanın optimallaşdırılması maşınla-
rın konstruksiya edilməsində verilmiş fəza da-
xilində hissələrin kütlələrinin optimal pay-
lanmasıdır. Praktikada bu üsuldan konstruk-
siyaetmədə istifadə olunaraq, ilkin layihə-
ləndirmə mərhələsində hissələrin düzülüşü
üçün təkliflər işlənir. Konstruktor öncə veril-
miş fəza və sərhəd şərtlərini (yükləmə, bər-
kitmə) müəyyən edir. Əldə olunan düzülüş
→sonlu elementlər modelinə çevrilir.
Bundan əlavə topolji oprtimallaşdırmada ma-
terial da ön planda dura bilər. Layihələndirmə
mərhələsində hissənin hər bir sonlu elementinə
bir sıxlıq inikas etdirilir. Bu xassələrdən his-
sənin möhkəmlik xassələrinin hesablanma-
sında istifadə olunur. Hər bir elementin məxsus
olduğu sıxlığın hissənin xassəsinin dəyiş-
məsindəki rolu araşdırılır və beləliklə hissə-