Hisse 01 uz qabigi
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tribokimyəvi reaksiya
- Tribokimyəvi yeyilmə
- Trikotaj iynəsi
Tribologiya 286
Başlanğıc fazada daha intensiv yeyilmə baş verir, zaman keçdikcə onun intensivliyi aşağı düşür və sabit yeyilmə artımı ilə müşaiyət olu- nan qərarlaşmış proses yaranır. Prosesin son- rakı gedişində yeyilmə proqressiv artaraq his- sənin sıradan çıxmasına gətirib çıxarır. Əgər səthin dağılması yeyilmə mexanizmi üçün təsirli olarsa, onda yeyilmə ilk olaraq səthdə mikrostruktur dəyişmə, çatların yaranması və böyüməsindən sonra əhəmiyyətli dərəcədə nəzərə çarpır (şəkil 2b). Yeyilmə prosesi onun yaranma mexanizm- lərindən asılı olduğundan, bu haqda danışdıqda yeyilmənin qiyməti ilə bərabər onun mik- roskop altında əldə olunmuş formasının da verilməsi əhəmiyyətlidir. Bu şəkillər əsasında yeyilmə haqqında tam məlumat toplayıb başqa hallar üçün faydalı etmək olur.
(alm. die Tribologie, ingl. Tribology) Tribokimyəvi reaksiya yeyilmə zamanı təsirə məruz qalmış material səthində onun aralıq material və ya ətraf mühitlə kimyəvi reak- siyaya girməsi ilə müşaiyət olunan prosesdir. Burada gözlənilməyən termodinamiki reak- siyalar baş verə bilər. Məsələn, elektrolit mis yonqarlarının keramik titrəmə dəyirmanında triboloji təsirə uğraması zamanı onun oksid- ləşməsi halı məlumdur. Reaksiya aşağıdakı düstur üzrə baş verir: 4Cu+CO 2 =2 Cu
2 O+C.
Tarazlıq sabiti k otaq temperaturunda 2x10 -18
həddindədir. Əgər temperatur 1000 K artarsa, onda k=10 -11
, yəni yenə də kiçik olur. Əslində heç bir mis oksidi yaranmamalıdır. Buna bax- mayaraq səthdə müəyyən oksidləşmə ölçmək mümkün olmuşdur. Tribokimyəvi reaksiyalar termodinamiki reaksiyalara nisbətən daha tez baş verir (şəkil 1). Çox hallarda tribooksidləşmənin yaranması səciyyəvidir. Bəzi hallarda triboreduksiya yarana bilər. Tribokimyəvi reaksiya çox hallarda arzu olu- nandır, çünki, o adgeziyanı məhdudlaşdırır. Yeyilmə üçün reaksiya məhsulunun bərkli- yinin onun altında olan materialın bərkliyinə olan nisbəti böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu nisbət vahiddən kiçik olarsa, onda reaksiya məhsulu yeyilmənin azalması üçün əlverişli şə- rait yaradır. Reaksiya məhsulu əsas material- dan bərk oluqda isə o yeyilmə hissəcikləri kimi →abraziv yeyilməni sürətləndirə bilər. Tribo- loji reaksiyanın tipik yaranma forması şəkil 2- də göstə rilmişdir.
Şəkil 1. Borlu poladda yaranan oksidləşmə qatı (alm. tribochemische Reaktion, ingl. Tribochemical reaction)
sında hissənin biri və ya hər ikisinin aralıq materialı (məsələn:yağ və ya ətraf mühitdəki Tribokimyəvi yeyilmə 287
materialla) ilə qarşılıqlı təsirində baş verən kimyəvi reaksiya nəticəsində yaranan və sür- tünmə nəticəsində kontakt sahəsindən uzaqlaş- dırlılan material hissəcikləri hesabına yaranan yeyilmədir. Buna misal kimi, sürtünən səth- lərin su və su buxarı ilə kimyəvi reaksiyası nə- ticəsində yaranan oksidləşmiş qatını göstərmək olar. Sürtünmədə temperaturun artması, qoru- yucu qatın iş prosesində sürtülüb çıxarılması, reaktiv səthlərin böyüməsi, reaksiyaya meyilli hissənin kontakt sahəsində aktiv iştirak etməsi və materialın səthində qəfəs xətalarının sayının artması tribokimyəvi reaksiyanı sürətləndirən amillərdəndir. Bu yeyilmənin intensivliyi reaksiya nəti- cəsində yaranan məhsulun sürtünən səthlərə nisbətən malik olduğu bərkliyindən asılıdır. Bərklik fərqi kiçik olduqda və ya reaksiya məhsulu daha yumşaq qat yaradarsa, onda sür- tünən səthlər arasında qeyri-metal qat forma- laşır və bununla adgeziya yeyilməsinin qarşısı alınır. Bu halda tribokimyəvi reaksiya yeyilmə prosesi üçün əlverişli şərait yaradır. Nisbətən bərk qat yarandığı halda isə o, sürtünmə nəti- cəsinə kiçik hissəciklərə parçalanır və kontakt sahəsinə substrat şəklində daxil olaraq ora- da abraziv yeyilməyə səbəb olur.
a)
b) Şəkil 1. Tribokimyəvi yeyimə a-sxematik təsviri, b-hissənin səthində izləri
Tribokimyəvi yeyilmənin qarşısını almaq üçün oksidləşməyə davamlı materiallardan və sürtünən səthlərin oksidləşməsini passivləşdir- mək üçün örtük qatlarından (məsələn: Al 2 O 3 ) istifadə edilir. Aktiv səthlərə qeyri-metal- lardan örtük çəkilməsi tribokimyəvi reaksiyanı zəiflədir.
Tribochemical wear)
vurma mexanizminin əsas hissəsi kimi par- çaların istehsalı və emalında tətbiq olunur. İynələr polad məftillərdən hazırlanır, uzunluğu 25÷100 mm, qalınlığı 0,3÷1 mm civarında olur. İynənin qalınlığı ilməyin ölçüsünə bir başa təsir edir. İynə nə qədər nazik olarsa ilmək də bir o qədər kiçik olur və bununla tri- kotaj
materialında vahid
sahəyə düşən
ilməklərin sayı artır. Ən geniş yayılmış dilli, qarmaqlı və pazlı iynə növləridir (şəkil 1). Dilli iynənin qıfılı açılıb bağlana bilir. Bu proses ilmək bağlamasında sapın iynə boyu sürüşməsi zamanı baş verir. Trikotaj iynələri iynə başlığında pəncələrlə oturdulur. İynələrin sayı trikotaj maşının konstruksiyasından asılıdır. Bir başlıqlı iynədən əlavə iki başlıqlı, iki dilli və s. iynələr də mövcuddur. Qarmaqlı trikotaj iynəsi uzadılmış qarmaq formasın- dadır. İlmək bağlama zamanı xüsusi pres qar- mağa basaraq onu yuvadan çıxmağa qoymur. Pəncəli iynələr yuvada hərəkətsiz oturdulur. Pazlı iynələr qarmaqlı içlikdən və qapayıcıdan ibarətdir. Qapayıcı içlik boyu paza daxil olaraq qıfılı bağlayır. İynə başlıq tərpənməz bağlanır, o əsasən ilmək bağlama maşınlarında tətbiq olunur.
Şəkil 1. Trikotaj iynəsi a-dilli, b-qarmaqlı, c-pazlı, 1-pəncə, 2-içlik, 3-dil. 4- qarmaq, 5-kasa, 6-qapayıcı
Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|