H,N. Rzayev tarix el/nhri namizədi, Bakı Avrasiya Universiteti beynəlxalq
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beyfwlxalq miinasihəilər və onun nəzəri qaynaqlan və konseptual əsaslan ^ müasir diplomatlar üçün vacib məlumat
- Beynəlxalq müna.sibətlər nəzəriyyəsinə aid bu və bundan sonrakı hissələr I tı.n
müstəviyə çıxır. Gah insan maraqı, gah da dövlət maraqı üstünlük təşkil edir.
O zamanlar bu və buna bənzər nəzəriyyələr idealist nəzəriyyələr adlanırdı. XIX əsrin ortalarında marksizm adlanan nəzəriyyə yarandı: K. Marksa görə dünya tarixi kapitalizmlə başlayır, kapitalist istehsal üsulunun əsası vahid dünya bazarı yaradan böyük sənayedir, rabitə vasitələri və nəqliyyatın inkişafıdır. Burjuaziya dünya bazarından istifadə edərək nəinki bir kapitalist ölkəsində, həm də dünya miqyasında aparıcı sinfə çevrilir. K. Marksa görə burada dövlət maraqları, xalq mənafei yox, kapital-burjuaziya sinfinin maraqları üstünlük təşkil edir. Burada milli xüsusiyyətlər və xalq maraqlan arxa plana sıxışdırılır. Bu da sinfi mübarizəni-proletar ingilablarını aktuallaşdırır. Beynəlxalq münasibətlər elmində əsas nəzəri paradiqmlər- yəni
istiqamətlərdir. Bunlar müasir beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsinin təsnifatı problemlərini çətinləşdirir. Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsinin isə qolları müxtəlifdir: 1.
Buraya coğrafi kriteriyalar, keçmiş Sovet və Çin beynəlxalq münasibətlər anlayışı, “üçüncü dünya” ölkələrinin münasibətləri anlayışı; 2.
(siyasi realizmin qəbulu, tarixi fəlsəfənin oxşarlığları və s.), inteqrasiya nəzəriyyəsi, beynəlxalq təşkilat nəzəriyyəsi, beynəlxalq münasibətləri mövcud beynəlxalq sistemlər çərçivəsində qurmaq və s. nəzəriyyələri; 3.
Beynəlxalq münasibətlərdə “ənənəvi” və elmi axtarışların birləşdirilməsi ilə bu və ya başqa nəzəriyyə üçün əsas olan problemləri üzə çıxarmaqla müasir beynəlxalq münasibətləri qurmaq nəzəriyyəsi tərəfdarlarının konsepsiyaları; 4.
148 Beynəlxalq münasibətlər müstəqil elm sahəsidir. Buraya diplomatiya tarixi, beynəlxalq hüquq, iqtisadiyyat, hərbi strategiya və s. kimi sahələr daxildir. Burada beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsi xüsusi yer tutur. “Beynəlxalq münasibətlərin nəzəriyyəsi həm çox qoca, həm də çox cavandır” (Stenli Xoffmann). Lap qədimdən müharibə və konfliktlərin səbəbini öyrənməyə cəhd göstərilib, xalqlar arasında əmin-amanlıq yaratmaq yolları axtarılıb. 1945-ci ildən sonra-xüsusilə 50-ci illərin sonu, 60-ci illərin əvvəllərindən beynəlxalq münasibətlərin nəzəriyyəsi elm sahəsi olaraq müstəqil sahə kimi fəaliyyət göstərən beynəlxalq münasibətlər elminin mühüm bir sahəsinə çevrilir. Müstəqil suveren vahidlər-dövlətlər arasındakı münasibətlərin nəzəri əsasları haqqında ilk əsər e.ə. qədim yunan alimi Fukidid (e.ə. 471-401) tərəfindən “Səkkiz cilddə Pelopones müharibəsi tarixi” traktatıdır. Afinalılarla lakedemonyanlar - iki güclü imperiya arasındakı uzun müharibələrdən bəhs edən əsərdir. İki suveren dövlətin hərbi çəkişmələri dövlət maraqlarından doğur, bu maraqlar da ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin öz maraqlarının olmasından doğur. Sonralar Fukididin bu fikirlərini Nikollo Makiavelli (1469-1527), Tomas Qobbs (1588-1679), Emerika Vattel (1714-1767) və s. mütəfəkkirlər davam etdirmişlər. Sonralar bunu alman Kart fon Klauzevits daha da dərinləşdirir. T. Qobbsun nəzəriyyəsinin əsası budur ki, “insan öz təbiəti ilə eqoistdir, hakimiyyət və qüdrət hərisidir, insanlar bərabər olmadığı kimi onların istəkləri, varlanma ehtirasları da bərabər deyil. Ona görə də onlar “hakimi hamıya qarşı və hər kəsi hakimə qarşı qoymaqa çalışırlar”. Bunu insanların bir- biri ilə də münasibətlərinin adı-təbii halı hesab edirlər. Bu nəzəriyəyə görə dövlətlər arasında da münasibətləri güc faktoru həll edir. Buna klassik nəzəriyyə deyilirdi. Sonralar bu sahədə siyasi tarazlaşma ideyası yarandı. Məsələn, Qobbsdan fərqli olaraq isveç Vattel belə hesab edir ki, dünya dəyişilib, məsələn Avropa artıq siyasi sistem halını alıb. Artıq təkcə ayrı-ayrı Avropa dövlətlərinin deyil, Avropa birliyində yaşayan xalqların maraqları birləşir - dövlətlə xalqın mənafei bir 147 IV BOLMƏ DİPLOMATİK FƏALİYƏT VƏ BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏRİN NƏZƏRİ ƏSASLARI Beyfwlxalq miinasihəilər və onun nəzəri qaynaqlan və konseptual əsaslan ^ müasir diplomatlar üçün vacib məlumat mənbəidir. Bu sahədə nəzəri cəhətdən hazırlıqlı diplomat öz vəzifəsini daha ləyaqətlə yerinə yetirə bilər. Beynəlxalq münasibətlər ən qədim dövrlərdən hər bir insan, cəmiyyət və dövlətin həyatında mühüm yer tutmuşdur. Millətin, xalqın formalaşması, sərhədlərin yaranması, siyasi rejimlərin təkmilləşməsi, ictimai təbəqələrin yaranması, mədəniyyətlərin, elmin, incəsənətin irəliləyişi, iqtisadiyyatın inkişafı ticarət əlaqələrinə, maliyyə rabitələrinə, dövlətlərarası münasibətlərə, diplomatik əlaqələrə, sülh və müharibə kimi məsələlərə yenidən baxmağa -bir sözlə beynəlxalq münasibətlərə ehtiyac yaratdı. Bu məsələlərə əhəmiyyət gündən-günə daha çox artır: mal dövriyyəsi, resursların istifadəsi, qiymətlər, dəyərlərə yenidən baxışı-insanların ideallarının əhəmiyyəti artıqca
beynəlxalq münasibətlərin də əhəmiyyəti artır. “Soyuq müharibə”nin bitməsi və “dünya sosyalist sisteminin” dağılması ilə beynəlxalq aləmə yeni müstəqil dövlətlər çıxdı. Rusiyanın beynəlxalq aləmdə öz yerini təyin etmək cəhdləri dünya beynəlxalq münasibətlərinə yenidən baxmağı tələb etdi. Bunun son nəticəsi isə insanın taleinə təsir edən amillərdən ibarətdir. Bütün bunlar beynəlxalq münasibətlərin nəzəri əsaslarım düzgün başa düşməyi və onun düzgün təhlil etməyi tələb edir.
anKOB n.A.“Mc>KiiyııapoAHi.ıe ornonıcıiHsı. M., 1996" əsəri və MAA-da oxudu^ıum nıüba/irələr əsasında yazılmışdır. Müəllir. 146 Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|