H,N. Rzayev tarix el/nhri namizədi, Bakı Avrasiya Universiteti beynəlxalq
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MoKAyHapoiUiı.ıe
- Beynəlxalq münasibətlərin obyekt və predmeti.
beynəlxalq sosyalist sisteminin məhv olmasına gətirib çıxarmış dəyişikliklər bir çox mütəxəssisləri yuxarıdakı kriteriyalardan əl çəkərək aşağıdakı kriteriyanı müasir beynəlxalq münasibətlərdəki təsnifatda əsas götünnəyə gətirib çıxardı: sinfi kriteriyadan tamamilə əl çəkməli və ümumisivilizasiya kriteriyasma keçməli. Bu kriteriyanı da 2 yerə bölənlər var: qüvvələr balansına əsalanan l-ci kriteriya, maraqlar balansına əsaslanan 2-ci kriteriya. Buraya geosiyasi maraqlar (bu da qlobal-dünya, regional- Avropa, Asiya və s., Subregional-məsələn, Qərib dənizi, Xəzər dənizi ölkələri maraqlarına bölünür), yüksək, aşağı və orta səviyyəli münasibətlər, stabillik və qeyri-stabillik, etimad və düşmənçilik, həmkarlıq və konflikt, sülh və müharibə və s. kimi beynəlxalq münasibətlər göstəriciləri də daxildir. Bütün bu məsələlərdə “dünya siyasəti” məfhumu da az rol oynamır. A.Y.Bovinc və V.P.Lukinə görə “dünya siyasəti”-bu dövlətlərin beynəlxalq səhnədə fəaliyyəti, qarşılıqlı hərəkətidir; Beynəlxalq münasibətləri isə, onların fikrincə, dövlət siyasəti yaradır: dövlət siyasəti belə münasibətlər üçün münbit zəmin kimidir. Xarici və beynəlxalq siyasət arasında da fərq vardır. Ölkənin xarici siyasətini XİN-yi yerinə yetirir: konkret, əməli siyasəti ilə - milli maraqlara cavab verən və müəyyən idarələrdə hazırlanan siyasəti həyata keçirməklə. Beynəlxalq münasibətlərin qeyri - dövlət iştirakçıları isə müxtəlif milli korporasiyalar, beynəlxalq mafioz qruplar, dini - konfessonal cəmiyyətlər - məsələn, katolik kilsə, islam və s. Daxili siyasətlə xarici siyasətin qarşılıqlı əlaqəsi məsələsi də mühümdür; bu barədə müxtəlif beynəlxalq münasibətlər elmi sahəsindəki cərəyanlar: klassizm, siyasi idealizm, marksizm, onların yeni növləri olan neorealizm, neomarksizm, strukturizm və transmilli və s. arasında münasibətlər vardır. Bəzən belə sual doğur: Beynəlxalq münasibətlər bir elm kimi müstəqildir, ya politologiyanın bir hissəsidir? Suala müsbət cavab verənlər var: siyasi qarşılıqlı əlaqələr beynəlxalq münasibətlərin ayrılmaz hissəsi olduğu üçün bu sahə ilə politologiya məşğul olur.
arasında olan iqtisadi, siyasi, ideoloji, hüquqi, diplomatik və başqa əlaqələr toplusudur. Başqa sözlə beynəlxalq fəaliyyətə cəlb olunmuş qüvvələr arasında yaranan münasibətlərdir. Daha geniş mənada isə xalqlar arasında yaranan münasibətlərdir. Beynəlxalq münasibətlər insan cəmiyyətini formalaşdıran inteqrasiya əlaqələrinin cəmi, toplusudur. R.Aron yazır ki, beynəlxalq münasibətləri idmanla, məsələn, futbolla müqayisə etmək olar. Kim nə vaxt istəsə qol vurur. Hakimə məhəl qoymur, oyunu pozur. Beynəlxalq münasibətlərdə də hansı ölkə bu münasibətlərin onun maraqlarına cavab vermədiyini gördükdə oyunun şərtlərini - beynəlxalq müqaviləni pozur, hətta bu “oyuna” nəzarət etməli olan hakimin - məsələn, BM'f-nin qərarlarına məhəl qoymur. Ermənistanın Dağlıq Qarabağ, Ermənistan - Azərbaycan münaqişəsinə dair məlum dörd qətnaməsinin heç birini yerinə yetirmədiyi kimi. Əgər R.Aron beynəlxalq münasibətləri dövlətlərarsı münasibətlər hesab edirsə, amerikan tədqiqatçısı D.Kaporazo beynəlxalq münasibətləi müasir dövrdə dövlətlər arasında deyil, siniflər, sosyal-iqtisadi qruplar və siaysi qüvvələr arasındakı münasibətlər hesab edir. Başqa amerika alimi S.Rozenau isə beynəlxalq münasibətləri dövlətlər, siyasi qruplar və təşkilatlararası münasibətlər deyil, ayrı-ayrı şəxslər arasındakı münasibətlər hesab edir. ' Hər halda beynəlxalq münasibətlərdə iki kriteriyadan birinə üstünlük vermək tendensiyası davam edir: biri - iştirakçıların spesifikası, o biri isə beynəlxalq münasibətlərin xüsusi təbiəti. Hər iki tərəf bir-birini qəbul etməsə də hər iki fikirdə öz müsbət cəhətləri və nöqsanları vardır. Bu iki fikirə əlavə olaraq məşhur fransız tədqiqatçısı M.Meri bura üçüncü bir kriteriya da əlavə edərək onu “lokalizasiya kriteriyası” adlandırıb. Bununla o, beynəlxalq münasibətləri təyin edən müqavilələrin kəsilməsində yaranan axınını məcmunu, ya da sərhədlərin kəsişməsindəki axının məcmusunu nəzərdə tutur. Belə münasibət suveren dövlətlərin bütün münasibət formalarım əhatə edir. 90-cı illərin əvvəllərində Şərqi Avropada baş vrmiş və UbiraıiKOH IIA. MoKAyHapoiUiı.ıe OIHOIIICIIHH .
1996, cxp. 48-50. 150 magistral (dönməzlik tələb edən) və ikinci dərəcəli elmi tədqiqləri təyin etmək;
5.
Kompleks kriteriyalara istinad etməklə beynəlxalq münasibətləri qurmaq. Məsələn, Kanada alimi Baqat Koraniyə görə “klassik” və “modernist” üsullardan çıxış edərək “liberal - plyuralist” və “materialis - strukturalist” münasibətlər sistemində siyasi realizm (Q, Morgentaiı, R. Aron), klassik marksizm (K. Marks, F. Engels, V. Lenin), neomarksizm (S Əmin, A. Frank, F. Kardozo) və s. nəzəriyyələrin əsas problemlərinin məğzini önə çəkib beynəlxalq münasibətlərə tətbiq etmək olar. Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsinin nəzəri əsaslan haqqında ilkin olaraq ABŞ-da təşəbbüs göstərilərək elmi əsaslandırılmış çoxlu əməli işlər görülsə də beynəlxalq münasibətlər elm sahəsinin bu mühüm qol u-beynə 1 xalq münasibətlər nəzəriyyəsi haqqında faransız alimlərinin işləri daha təqbirə layiqdir. 80-ci illərin əvvəlində Avropada beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsində Fransa alimləri köklü işlər görürlər. Sorbon universitetinin professoru M.Meri 1983-cü ildə yazır ki, Fransada beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsi elmi cavan olsa da əsasən üç istiqamətdə irəliləmişdir: 1.
“empirik-təsviri yanaşma” üsulu ilə (Şari Zorqbib, Serj Dreyfyus, Tilipp Moro-Defars və s. əsərləri). 2.
Şari Şomon, Nansi, Reyms). 3.
Sosioloji yanaşma ilə (R.Aron). Beynəlxalq münasibətlərin obyekt və predmeti. Beynəlxalq münasibətlər ictimai həyatın müxtəlif sahələrini əhatə edir- iqtisadi münasibətlərdən tutmuş idman yarışlarına qədər sahələr bura daxildir. Bu sahələrdə dövlətlər, qeyri-dövlət subyektləri və şəxsi fərdlər fəaliyyət göstərir. Bəs bunları birləşdirən nədir? Bir mənalı demək olar-siyasi münasibətlər. Beynəlxalq münasibətlər dövlətlər və dövlətlər sistemi arasında əsas siniflər, ictimai, siyasi, sosyal qüvvələr, təşkilatlar 149 Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|