H,N. Rzayev tarix el/nhri namizədi, Bakı Avrasiya Universiteti beynəlxalq
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Diplomatiya: Ensiklopedik lüqət”. Bakı, “Diplomatiya” nəşr., 2005 (M.Hacıyevin şərikİi
V BOLMƏ BƏZİ DİPLOMATİK TERMİNLƏRİN İZAHI Diplomatik terminlərin diplomatlar üçün vacibliyini nəzərə alaraq onlardan ən mühümlərinin şərhini əlifba sırası ilə qıssa şəkildə nəzərə çatdırmağı vacib saydıq. Bu terminlərin əksəriyyəti müəllif tərəfindən artıq oxuculara təqdim edilmişdir.' AQREMAN. (fr. agrzer - təqdim etmək). Bir dövlətin başqa dövlət tərəfindən onun ölkəsinə müəyyən bir şəxsin diplomatik nümayəndə kimi təyin olunmasına verdiyi razılıqdır. Aqreman Xarici işlər nazirliyi vasitəsilə, adətən diplomatik nümayəndə təyin olunan ölkənin
zamanı vəzifəyə namizəd şəxs haqqında xaricİ işlər nazirliyi bəzi bioqrafıq məlumatlar (anadan olduğu il, ailə vəziyyəti, təhsili, vəzifəsi və ya rütbəsi, elmi dərəcəsi, xidməti fəaliyyətinin başlıca mərhələləri) verilir. Bu məlumatlar bir vərəq kağızda imza, tarix və möhür olmadan yazılır və nəzərdə tutulan ölkənin XİN-ə göndərilir Bəzi hallarda aqreman sorğusu nazirlik tərəfindən verbal nota göndərilməklə yerinə yetirilir. Aqreman sorğusuna cavab da bu yolla verilir (şifahi və ya yazılı nota şəklində). Aqreman tələb olunan səfir diplomatik münasibətlər yaradılan ölkəyə ilk dəfə gedirsə, onda belə sorğu üçüncü ölkədəki səfirlik vasitəsilə edilir. Beynəlxalq təcrübə həm aqreman sorğusu faktını, eləcə də aqremandan ehtimal olunan imtina faktını sirr olaraq saxlamağı tələb edir. Aqreman sorğusuna mümkün qədər tez cavab verilməlidir. Aqremannın hansı müddətə alındığına da diqqət verilir.
beynəlxalq qaydalardakı rolunda da tənzimlənməlidir. Bu təşkilatlar öz mənafeləri naminə beynəlxalq qaydanı pozmağa daha çox cəhd edirlər. Məsələn, 1991-ci ildə BMT İraqa qarşı embarqo təyin etdiyi halda bir çox Qərb şirkətləri Küveytə qarşı İraqa silahla kömək edirlər (satırlar), Rusiya “Den” qəzeti ətrafında birləşmiş könüllü silahlıları Yuqoslaviyaya göndərir (Rusiya dövlətinin siya.sətinin əksinə olaraq); Ərəb ölkələri Çeçenistanın separatçılarına silahlı kömək edir; ABŞ-m siaysətinin əksinə olaraq ABŞ-dakı erməni diasporu (Amerikanın Erməni Diasporu Konqresi) Dağlıq Qarabağa insan və maliyyə köməyi yollayır və s. Elə buna görə də beynəlxalq qaydanın mexanizminin olmamasını qeyd edənlər haqlıdırlar. Bugünkü dünyanın beynəlxalq qaydaya ehtiyacı var. BM'f-nin Təhlükəsizlik Şurası ABŞ-ın 2003-cü il İraqa müdaxiləsini müdafiə etmədi; Çünki İraqda kütləvi qırqın silahlarının olması sübuta yetmədi. Lakin bu silahlı dəxalət baş verdi. ABŞ BMI’-nin TŞ üzvlərindən yeganə olaraq İngiltərə dəstəklədi. Yaxın keçmişdə beynəlxalq qaydada hökm sürən qorxu, hədə, zor işlətmək sindromları indi zəifləsə də hələ aradan qaldırılmamışdır (xüsusilə regional səviyyələrdə). Lakin, bu proseslərin hələ də qayıda biləcəyinə qorxu hissi bəşəriyyəti tərk etmir. Dünyanın keçid dövrü (SSRİ-niıvkeçmiş subyektlərinin və Şərqi Avropa sosyalizm sistemi ölkələrinin dünyaya inteqrasiyası dövrü) beynəlxalq qaydalarını da zərif edib, tez-tez formalaşma yoluna yönəldib. Beynəlxalq qayda öz qlobal həllini gözləyir. Bütün bu məsələlərdə diplomatların rolu əvəzsizdir. Ona görədə hər bir diplomat öz ölkəsinin maraqlarına xidmət etməklə eyni zamanda beynəlxalq qaydanın möhkəmlənməsinə də xidmət edir. Beynəlxalq münasibətlərin yuxarıda xülasə şəklində qeyd etdiyimiz nəzəri məsələlərini də elə buna görə diplomatlar daha yaxşı bilməli, onları daha düzgün şərh etməyi bacarmalıdırlar. 198 mərkəzə öz hüquqlarını və suverenliyini hətta qismən verməyə hazır olmayacaq larini sübut edəcəklər. Bəziləri isə belə hesab edirlər ki, (məsələn, Dağ Hammarşeld Fondu) sosyal yanaşmada beynəlxalq qayda yaradılması çətinliklərlə üzləşir. Beynəlxalq problemlərin qlobal xarakteri onların tənzimlənməsi üçün yeni tipli rəhbərliyin yaradılmasını tələb edir. Onlar BMT-nin rolunu bu işdə əsas götürərək qeyd edirlər ki, bu gün onun rolu nəinki təkcə dövlətlərin, həm də xalqların artan istəklərinə cavab verməlidir. Məlumdur ki, BMT- bu gün təkcə siyasi deyil, daha başqa çoxlu funksiyalar da yerinə yetirir. Bu tipli vahid dünya təşkilatı dünyada daha ciddi dəyişikliklər həyata keçirməlidir. Bu dünyəvi dəyişikliklərə uyğun isə xalqların onu müdafiəsi ilə təmin olunmalı, başqa sözlə bu beynəlxalq təşkilatlar xalqların iradəsinin təmsilçisi olmalıdırlar.' Dediyimiz kimi, bu iki yanaşmanın aralarındakı fərqlər şərtidir və onların aralarındakı fərqləri mütləqləşdirmək (ob- salyutlaşdırmaq) olmaz. Onların hər ikisi bir-birinə yaxındır. Politoloji yanaşma da beynəlxalq qayda yaratmaqda sosial faktorun rolunu qəbul edir, sosial yanaşma tərəfdarları da siyasi faktorları inkar etmirlər. Biri siyasi üstünlüyü sosial tələblərin də mövcudluğunda görür, o biri isə sosial üstünlüyü siyasi faktorları rədd etməməkdə görür. Bu, bir həqiqətdir ki, hər iki yanaşma tərəfdarları BMT-yə “suverenitetlərin diplomatiyası” beynəlxalq təşkilatı kimi baxırlar. Beynəlxalq qaydaların həqiqi reallığı üçün belə elementlər öz həllini tapmalıdır: hakimiyyət uğrunda mübarizə ləğv olunmalı, beynəlxalq aktorlar arasında mübarizə ləğv olunmalı, qarşılıqlı anlaşma beynəlxalq həllini tapmalı, beynəlxalq qaydanı təmin edən işlək mexanizm yaranmalı, gərginliklər və krizislər tənzimlənməlidir. Burada onu da nəzərə almaq lazımdır ki, bu tənzimlənmə təkcə dövlətlərarası münasibətlərdə deyil, beynəlxalq münasibətlərin başqa faktorlarının - regional və beynəlxalq təşkilatların KoBajıeB A H . AaGyna AHrıaoMarHKM. M., 1988. 197 Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|