H,N. Rzayev tarix el/nhri namizədi, Bakı Avrasiya Universiteti beynəlxalq
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Vəziyyətin analizi üsulln.
- EkspHkaiiv üsullardan ən çox yayılan metodlara
- Beynəlxalq münasibətlərdə üsul problemi
Ili. Proqnostik üsullar; IV. Qərarların qəbulu prosesinin analizi; Bunları ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirmək zəruridir. Çünki bunları
bilmədən diplomatlar beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsinin mahiyyətini düzgün təhlil edə bilməzlər. I.
Bu üsul əsasən empirik materialların - faktların ilkin toplanması və sistemləşdirilməsini əhatə edir. Belə üsulu bəzən ‘‘tədqiqatın texnikası” da adlandırırlar. Hal-hazırda minə qədər belə üsul mövcuddur: adi yaradılmasından tutmuş məlumatın-faktın indeksləşdirilməsinə qədər üsulları bura daxil etmək olar. Bu metodda ən çox yayılmış köməkçi metodlar isə müşahidə, sənədlərin öyrənilməsi, müqayisə, faktların tipoloji quruluşuna görə tədqiqi və s. daxildir. II.
kontekt-analiz, ivent-analiz, koqnit xəritələşdirmə və onun çoxlu sayda üsulları daxildir. A)
Kontekt - analiz üçün mətndə - faktda ən çox işlənən .sözlər, tərkiblər qruplaşdırılır (məsələn, bəyanatda və s.), neytral ifadələri istisna üsulu ilə əsas ifadələr əsasında tədqiq olunan mətnin siyasi istiqaməti təyin olunur. B)
deyilir) məlum informasiya sistemləşdirlir, qruplaşdınlir, təhlil olunur. Bu prinsiplə: 1) kim danışır və ya hərəkət edir; kimə qarşı nə və (kimdir), 2) süjet (məzmun) “nədir”; 3) subyekt-hədəf (kimdir, kimə qarşıdır); 4) hadi.sənin tarixi (nə vaxtdır). Bunlar mətn əsasında təhlil olunur. Cədvəllər elektron-hesablama mərkəzində (EHM) təhlil olunur, nəticə çıxarılır. C)
xadiminin hər hansı problemi necə qəbul etdiyini, başa düşdüyünü öyrənən üsuldur. Bu üsulla sübut olunur ki, dövlət xadimi hər hansı problemi reallıq əsasında, ya da özünün dərk etdiyi şəkildə həllini ön plana çəkir, ya yox. Hər hansı ölkə başçısının bütün çıxışları təhlil olunur, xəritələşdirilir, bütün problemlərə
əhatə edəndir. Nəzəriyyənin analitik və praktik tətbiqi hər sahədə olduğu kimi beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsində də vacibdir. Ümumiyyətlə sosyal elmlərin əksəriyyətinin özünəməxsus - spesefik metodları yoxdur. Ona görə də bu elm sahələrində başqa elmlərin (həm sosyal, həm də təbii-elmi sahələrin) nəzəri tətbiqindən istifadəsiz keçinmək olmur. Siyasi elmlərin, o cümlədən beynəlxalq münasibətlərin nəzəri əsaslan aşağıdakı üç aspekt üzərində qurulur: 1.
Tədqiqatın mənəvi dəyərlər və ya şəxsi baxışlardan ayrılması; 2.
prosedurlardan istifadə olunması; 3.
Nəzəriyyəyə yardımçı olaraq “qanunauyğunluqların” sistemləşdirilməsinə cəhd etmək. Əllbətdə, bu 0 demək deyil ki, tədqiqatçı bütün dəyərləri kənara qoymalı, öz mülahizə və müşahidələrinə yol verməməlidir. Bunları inkar etmədən əsas tələbə riayət olunmalıdır: onun qarşısında daha geniş dayanan elmin və ideologiyanın tənasübü probleminə riayət etməlidir. Burada söhbət ideoloji kontroldan-yəni ideologiyanın elm üzərində nəzarətindən getmir. Bu, yaxın keçmişə - sosyalist (sovet) ideologiyasının bütün elm sahələrinə nəzarəti dövrünə aid idi. Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsində söhbət indi elmi nəzarətə- elmin ideologiyaya təsiri nəzarətindən gedir. Burada da tarixi- təsviri usulun analitik -proqnostik metoda tabeliyi üstünlük təşkil etməlidir. İctimai münasibətlərdə, o cümlədən, xüsusilə beynəlxalq münasibətlərdə sxolastik - gözlənilməz proseslərə tez-tez rast gəlmək olur. Bunları bəzən izah etmək də çətin olur. Burada diplomatın məharəti də vacibdir. Beynəlxalq münasibətlərdə tətbiqi xarakterli bir neçə üsulu nəzərdən keçirək. Bunlar əsasən aşağıdakılardır: I.
II.
Eksplikativ üsullar; 153 Lakin qəbul olunan/ budur ki, politologiya əsasən daxili siyasət haqqında elmdir və bu elm mütəşəkkil dövlət cəmiyyəti ilə məhdudlaşır. Məsələn, M.Qunell belə hasab edir ki, politologiyanın mövzusu milli (yəni daxili siyasi) problemlərlə məşğul olsa da bu onu beynəlxalq münasibətlərə daxil etməyə mane olmur. Lakin bununla belə coğrafi meydan müxtəlifdir: politologiya daxili, beynəlxalq münasibətlər isə ölkəarası problemlərlə məşğul olur. Son illərdə isə daxilli siyasət və beynəlxalq - siyasi proseslər arasında sərhəd daraldığından bu elmləri də ayırmaq çətinləşir. Siyasi tədqiqlərlə məşğul olan elmi fransız və ABŞ jurnalları “International orqanuzation” (ABŞ) və “Le Trimestre du monde” (Fran.) eyni vaxtda xüsusi nömrələr buraxaraq onları beynəlxalq tədqiqlərə və beynəlxalq münasibətlərin mövzusuna həsr edir. Bir həqiqətdir ki, beynəlxalq münasibətlərin daxili siyasətlə bağlılığı mübahisəli olsa da özünə məxsus nəfəsi, obyekti vardır ki, bu da beynəlxalq əlaqələrdir. Politologiyada mərkəzi məfhumları təşkil edən “siyasi proses”, “siyasi rejim”, “vətəndaş cəmiyyəti” və s. kimi terminlər xarici siyasətə aid ediləndə özünəməxsus mövzu sahəsini təşkil edir. Beynəlxalq münasibətlərin “suverenitetlərin plyu- ralizmi”, “qüvvələr balansı” və s. kimi problemlər ancaq beynəlxalq münasibətlərə aid edildikdə xüsusi mahiyyət kəsb edir. Bütün bunlarla yanaşı qeyd olunmalıdır ki, yuxarıdakı mülahizələrdən çıxış edərək deməliyik: beynəlxalq münasibətlər elminin statusunun müstəqil nəzəri hissəsinin -probleminin dərindən işlənməyə ehtiyac duyulur. Diplomatlar işlədikləri ölkələrin siyasətində bu məsələlərin yerinə xüsusi əhəmiyyət verməlidirlər.
Beynəlxalq münasibətlər və xarici siyasətin yerinə yetirilməsində üsul, metodika və işin texnikası kimi məsələlərdən düzgün istifadə, onların səmərəli tətbiqi mühümdür. Hər bir “üsul” özlüyündə indiyə qədər mövcud olmuş tədqiqatların, elmi axtarışların son nəticədə əməli tətbiqi yollarını 152 Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|