Hollandiya! Səciyyəvi Holland memarlığı
Yüklə 284,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sabahın
- Yerin “gözləri”.
- Minlərlə sensorlar.
- 1853- cü ilin daşqinlari
- Dambadan daşqın səddinə qədər
- Ən böyük təhlükə: böyük çaylar
- Örnək üçün dərslik vəsaiti
- Mühəndisliyin unikal nailiyyətləri
| İnsanlar və cəmiyyət | | Su, texnologiya və innovasiya 28 29 Sabahın ölkəsi Niderlandda dünyanın ən böyük radioteleskopu var İnkişaf. Hollandlar novatordur. Torpaq çatışmır? Onda öz torpağımızı hazırlayarıq! Ölkənin 40%-dən çoxu orta əsrlərdən bəri torpaqların mənimsənilməsi və polderlərin (qurudulmuş dəniz sahəsi) yaradılması kimi fərasətli (o dövr üçün) fikrin sayəsində yaradılmışdır. Qaranlıq küçələr? Qızıl Dövrün tacirləri yağ lampalarından istifadə edərək küçələri işıqlandırmaq üsulunu fikirləşmiş Jan van der Heyden sayəsində evə tez getməyə məcbur olmurdular. Bununla belə, bu, həmişə yaxşı xəbər olmurdu, çünki yağ lampalarının vaxtaşırı olaraq yanğın yaratmaq xassəsi var idi. Bəlkə elə buna görə də Van der Heyden yanğınsöndürmə şlanqlarını kəşf etdi? Bir neçə ildən sonra Christiaan Huygens kəfgirli saatı kəşf etdi və bunu səbəbi vaxtı izləmək deyil, onun həddindən artıq dəqiq vaxt ölçüsü tələb edən astronomiyaya olan sevgisi idi (Huygens Titan və Saturn həlqələrini kəşf etmişdir). Yerin “gözləri”. LOFAR (Aşağı tezlikli sıra) Hollandiyanın astronomiyada bu yaxınlarda əldə etdiyi yenilikdir. Bəşəriyyətin yaranmasını görmək cəhdi ilə Drenthe əyalətinin Exloo şəhərinin 50 kilometrlik radiusunda minlərlə sensor həddindən artıq həssas radioteleskop yaradır. Avropanın digər səkkiz stansiyasına bərkidilmiş bu radioteleskop başa çatdıqda, hazırkı teleskoplardan yüz dəfələrlə həssas olan dünyanın ən böyük teleskopunun bir hissəsi olacaq. Bunu bilsəydilər, 400 il bundan əvvəl Sacharias Jansen və Hans Lippershey bəlkə də öz teleskoplarını patentləşdirmək üçün mübahisə etməzdilər. Belə ki, LOFAR ilə müqayisədə onların teleskopu opera eynəyindən də zəif idi... Minlərlə sensorlar. Bütün bu sensorlar başqa sahələrin də istifadə edə biləcəyi geniş optik lifli şəbəkəyə qoşulmuşdur. Məsələn, kənd təsərrüfatı alimləri dəqiq əkinçilik üzrə tədqiqat apara, simsiz sensorlardan istifadə etməklə istehsal proseslərini optimallaşdıra bilərlər. Geofiziklər seysmik sensorlardan istifadə edərək şimali Niderlandın geoloji xəritəsini hazırlayırlar. O, qaz hasilatı və çökmə ilə bağlı maraqlı məlumatlar verir. Suyun idarə edilməsi ilə də bağlı, bu, həmişəki kimi hələ də vacib olan məsələ ilə biz orta əsrlərdən bəri məşğul oluruq. Bu, ölkənin yarıdan çoxunun dəniz səviyyəsindən aşağıda olmasının nəticəsidir.
Source: Astron stichting Lofar | 31 |
1953-cü il 31 yanvar gecəsi. Tufan şiddətlənir, qabarma da yüksəkdir, amma bu, yeni bir şey deyil. Lakin, həmin gecə tufan qasırğa gücünə çatdı. Cəmi bir neçə saat içində fəlakət baş verdi. Dəniz suyu dəniz dambaları üstündən aşdı. Polderləri su basdı, su dambaların növbəti sırasına çatdı və onlar dağıldı. Zeeland, Brabant və Cənubi Hollandiyanın digər böyük ərazilərini su basdı və 1.800 nəfər boğulub öldü. Yarım əsr sonra da bu prinsip kifayət qədər sadə görünür: su NAP səviyyəsindən, yaxud Amsterdam orta dəniz səviyyəsindən üç metr yuxarıya qalxan kimi şlüz qapıları örtülür və daşqın suları Şərqi Schledtdə daxil ola bilmir. Mühafizə səddini tufan şiddətindən altmış beş nəhəng beton dayaq saxlayır. Onlar da öz növbəsində xüsusi olaraq bu məqsədlə dəniz dibində qoyulmuş plitələrin üstündə dayanır. Daşqın qapılarını idarə edən hidravlik silindrlər də texnologiya möcüzəsidir. Onlar yalnız qapıları qaldırmır, həm də lazım gələrsə, onları aşağı sala bilər. Şərqi Scheldt tufan şiddətindən mühafizə səddinin üstündəki cığırdan suyun açıq qapılardan sürətlə axmasını eşidə bilərsiniz. Burada suyun rəhmsiz gücünü görmək, eşitmək və hiss etmək olar. Lakin sədd möhkəm dayanmışdır, bu novator mühəndislik nailiyyəti həm Zeelandı, həm də ətraf mühiti müdafiə edir.
Photo: Marijke Volkers 31 | 30 Dambadan daşqın səddinə qədər Şərqi Scheldtdə tufan şiddətindən mühafizə səddi, şübhəsiz ki, Delta Layihəsinin ən təsiredici hissəsidir. Əslində çayın enli mənsəbi normal damba ilə bağlanmışdı, lakin heç zaman başa çatdırılmamışdı. Onu tamamilə kəsib götürmək təbii mühiti zədələyərdi. Tədricən “Şərqi Scheldt” tufandan mühafizə səddi “Neeltje Jans” süni adasında tikildi. Sədd başa çatdırıldıqdan sonra ada Neeltje Jans adlı təhsil-əyləncə parkına çevrildi. Burada 66-cı dirəyi (heç zaman istifadə edilməmişdir), o cümlədən ‘Qabarmaları idarə etmə: ay, külək və biz’ sözləri həkk edilmiş xatirə daşını hələ də görmək olar. Ən böyük təhlükə: böyük çaylar Bununla belə, əsrlər boyu Hollandiya üçün yalnız dəniz təhlükə törətmirdi. Ölkədən axan üç iri çay - Reyn, Maas və Vaal da xeyli təhlükələr yaratmışdır. Əldə etdiyimiz təcrübə ilə biz suyun idarə edilməsi sahəsində şübhəsiz dünya birincisinə çevrilmişik. Daşqınlar tez-tez baş verirdi, lakin son dəfə çay dambası 1926-cı ildə dağılmışdır. 1995-ci ildə vəziyyət bir qədər gərginləşdi və 250,000 nəfər təxliyə edildi, lakin dambalar dözdü. Ondan sonra ciddi tədbirlər görüldü. Təbiətə öz işini görməyə imkan verildi, çaylar üçün də yer əlavə edildi. Eyni zamanda bir sıra novator tədbirlər tətbiq edildi. Məsələn, suyun səviyyəsi çox yuxarı qalxdıqda drenajı artıran və səviyyə aşağı olduqda çayı gəmiçilik üçün yararlı edən qeyr-adi dalğaqıranı göstərmək olar. Örnək üçün dərslik vəsaiti Hollandiya suyun idarə edilməsi üzrə dünyanın qalan ölkələri üçün əsas ilham mənbəyi və örnək olmaq üçün bir dərslik vəsaitidir. Birləşmiş Ştatlarda yerləşən bir Holland şirkəti Yeni Orleanda 2005- ci ildə Katrina Qasırğasının yaratdığı daşqının təkrar olunmasının qarşısını alma yollarını axtarır. Hollandlar Amerikalılara və dünyanın qalan ölkələrinin xalqlarına ayaqlarını quru saxlamağa məmnuniyyətlə kömək edərlər. “Dünyanın yeddi müasir möcüzəsindən biri”, Amerika Tikinti Mühəndisləri Cəmiyyəti Niderlandı böyük qabarma dalğalarından qoruyan sahilyanı mühafizə sistemini təsvir edən Delta Layihəsini belə adlandırır. Biz bir qədər daha təvazökarıq, lakin mühəndisliyin belə möhtəşəm nailiyyətindən heç də az qürur duymuruq. Mühəndisliyin unikal nailiyyətləri “Dənizdə qabarmaları idarə etmə: ay, külək və biz’
İndi Niderlandı mühafizə edən sahilyanı mühafizə sisteminin tikintisi 57 illik ağır zəhmətin bəhrəsidir. İşlər 1953-cü ildə fəlakətli daşqından sonra başladı (çərçivəyə baxın). Üç həftə sonra Delta Komissiyası təşkil edildi. Onun üzvləri arasında ölkənin cənub qərbindəki dambaların alçaq olmasından narahat olan, daşqından əvvəl Delta Layihəsi planlarını hazırlamış Johan van Veen də var idi.
Yüklə 284,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|