2.6. Radioaktiv ifloslanishlar tavsifi Radiatsiyaviy avariyalar natijasida bo‘ladigan radioaktiv ifloslanish
lokal yoki
yalpi (umumiy) bo‘ladi. Yalpi ifloslanishlar aholi uchun xavfli, qisman yoki umumiy
evakuatsiyani talab qiladi, katta masshtabda tiklash ishlarini o‘tkazish zaruriyati hosil
bo‘ladi.
Lokal ifloslanish odatda katta masshtabda sodir bo‘lmaydi, ma’lum darajada
chegaralangan bo‘ladi, masalan, bir korxonaning ichida, ma’muriy chegaralov
doirasida, alohida binoda, texnikada bo‘lishi mumkin. Bunday hollarda hudud
aholisini ko‘chirishga yoki katta masshtabda tiklash ishlari o‘tkazilmaydi.
Lokal ifloslanish o‘z navbatida nuqtali xarakterda bo‘lishi mumkin. Radioaktiv
modda alohida bir idishda bo‘lishi mumkin. Shundan tarqalayotgan nurlanish,
radioaktiv moddalarni tarqalishi sodir bo‘ladi. Lekin katta quvvatga ega bo‘lgan
radioaktiv modda katta maydonga ham tarqalishi mumkin. Shuni hisobga olib
qutqaruv tiklash ishlari bo‘yicha chora-tadbirlarni belgilash kerak bo‘ladi.
Radioaktiv moddalar agregat holatiga, yuzada joylashishiga, metereologik va
boshqa sharoitlariga qarab yuza yoki chuqurlikda radioaktiv ifloslanishni keltirib
chiqarishi mumkin.
2.6-rasm. Yuzada radioaktiv ifloslanish: J-suyuq va T-qattiq holat.
Yuza ifloslantirish sharoitida radionuklidlar obyekt tashqarisida bo‘ladi. 2.6 –
rasmda ifloslantiruvchi manbalarning yuza joylashishi ko‘rsatilgan. Suyuq radioaktiv
moddalar gruntga botadi, uning qismlariga yopishadi. Bu holatlar gruntning agregat
holatlariga bog‘liq. Qattiq holatdagi radionuklid sathda uzoq vaqt saqlanib qoladi. Bu
erda tiklash ishlari asosan obyekt tashqarisida bajariladi. Uran qazib olish konlarining
otvallari (to‘kmalari) asosan er yuzida joylashgan bo‘ladi (suvga cho‘ktirilgan
holatlardan tashqari).
Chuqurlikdagi radioaktiv ifloslanish asosan chuqurlikda joylashgan radioaktiv
57
moddalardan bo‘ladi (2.7-rasm). Bunda radioaktiv moddalar obyekt chuqurligiga
singadi. Bunday holatda tiklash ishlari ancha murakkablashadi.
