2.7-rasm. Chuqurlikdagi radioaktiv ifloslanish sxemalari Radioaktiv moddalar chuqurlikdagi obyektdan (grunt) tashqari sizot suvlarini
ifloslantirish holati bo‘lishi mumkin. Bunday holatlar asosan havo yadro
portlashlarida sodir bo‘ladi. Chernobil AES avariyasida shunday holatlar kuzatilgan.
Molekula va ion shaklidagi radionuklidlar o‘z-o‘zidan material ichiga singishi
mumkin (lok buyoqli qobiq, metall, polimer va boshqa materiallar). Bu jarayonni
diffuziya deb tushunish kerak. Materiallar agarda g‘ovakli bo‘lsa (g‘isht va b.)
suyuqlikda erigan radionuklidlar o‘z-o‘zidan ularning ichiga g‘ovakliklar orqali
singadi. Materiallarning ichiga singish chuqurligi ularning turi, xossalariga bog‘liq.
Materialning zichligi qancha yuqori bo‘lsa, g‘ovakligi kam bo‘lsa radionuklidlarning
kirish chuqurligi kam aks holda ko‘p bo‘ladi.
Chuqur ifloslangan materiallarni zararsizlantirish ancha murakkab, ko‘p mablag‘
va mehnat talab qiladi. Uni ya’ni zararsizlantirish ishlarini amalga oshirishda yuza
ifloslanganlik ham ma’lum darajadi to‘sqinlik qiladi.
Birlamchi va
ikkilamchi ifloslanganlik bo‘ladi. Birlamchi ifloslanganlikka
avariyalar natijasida, ishlab chiqarish faoliyati natijasida, portlashlar natijasida, yadro
harbiy aslahalarini ekspluatatsiya qilishdan hosil bo‘lishi mumkin. Ular havo, suv
orqali obyektlarga o‘tirishi bilan yoki radioaktiv moddalar bilan aloqador
to‘qnashuvda bo‘lish natijasida ham bo‘lishi mumkin.
Ikkilamchi ifloslanishga birlamchi ifloslanishning turli yo‘llar bilan ilgari
ifloslanmagan yoki kam ifloslangan obyektlarga o‘tishi tushuniladi.
Chernobil AES dagi holatlarda bitta obyekt bir necha marta boshqa ifloslangan
obyektlar ta’siridan radioaktiv ifloslanishga tushgan holatlar bo‘lgan. Bu kiyimlar,
asboblar, ish qurolari sodir bo‘lishi mumkin, havo orqali o‘tishi, oziq-ovqat, transport
va boshqa vositalar orqari o‘tishi mumkin (2.8
- rasm).
Havo
Joy
Suv havzalari
