I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

 
4.2. Ionlashtiruvchi nurlanishlar dozimetriyasi metodlari 
Radiatsion nazorat - bu buzmaydigan nazorat turi bo‘lib hisobga olish va
tekshirilayotgan obyekt bilan kirishuvidan so‘ng ionlashtiruvchi nurlanish tahlilidir.
Ionlashtiruvchi nurlanishning ikki turi ma’lum:
-korpuskulyar, osoyishta massali zarrachalardan iborat (alfa- va betta-nurlanish va 
neytronli nurlanish);
-juda kichik to‘lqin uzunlikdagi elektromagnitli (gamma nurlanish va rengentli).

---

80 
Radiatsion defektoskopiyaning asosiy yo‘nalishi bo‘lib rentgen va gamma 
defektoskopiya hisoblanadi. Rentgen va gamma defektoskopiyaning farqi 
nurlanishning ionlashtiruvchi manbalaridan foydalanishda, ularning nurlanishni 
hisobga olish usuli va sinashning maqsadi bilan ishlab chiqarish sharoitlarida 
umumiy metodikaga va nazorat o‘tkazish texnologiyalariga ega.
Dozimetriyaning 
biologik 
metodlari. U ma’lum dozadagi nur energiyasi 
ta’sirida tirik organizmda, shu jumladan odam organizmida yuzaga keladigan 
o‘zgarishlarni belgilashga asoslangan. Biologik metod asosan to‘qimalardagi 
o‘zgarishlarni baholash bilan bajariladi. Dozimetriyaning bu metodi asosan 
eksperimental radiobiologiyada qo‘llaniladi. 
Dozimetriyaning 
kimyoviy
metodi. Bu metod nurlanish ta’sirida ayrim 
moddalardagi kimyoviy reaksiyalarni hisobga olishga asoslangan. 
Radioximik 
metod
ionlashtiruvchi nurlanish ta’sirida ikki valentli temirni uch valenli temirga (Fe
2+ 
Fe
3+
),
aylanishiga asoslangan, bu teri rangini o‘zgarishi (tiniqligi) bilan bilinadi, buni 
aniqlash uchun ferrosulfat dozimetrlar ishlatiladi. Ularni o‘lchash oralig‘i katta, 20 
dan 400 Gr ni tashkil etadi.
Dozimetriyaning 
fotografik
metodi. Ionlashtiruvchi nurlanishning ta’sirida 
fotoplenka qorayadi. Qoralik darajasi (zichligi) bo‘yicha nurlanish dozasini 
baholanadi. Bu metodning kamchiligi ko‘rsatkichlarni nurlanish tarkibi sifatiga 
bog‘liqligidir. O‘lchashning aniqlik darajasi yuqori emas. Fotoplenkali dozimetrlarni 
qulayligi nur bilan davolashda yorug‘lik va radiatsion maydonlarni aniqlanishidir. 
Dozimetriyaning