I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

4.8 - rasm. DP - 70 kimyoviy dozimetri va PK-56 dala kolorimetri:
1 - yig‘ma holdagi dozimetr; 2 - qopqoq; 3 - reaktivli ampula; 4 - PK-B6 dala kolorimetri
. 
Ampula tagida dozimetr nomeri qo‘yilgan metall futlyarga o‘rnatilgan. Futlyar 
ichki tomonida 100 R dozada to‘g‘ri keladigan bo‘yoqda bo‘yalgan rangli etalonli 
qopqoq bilan yopilgan. Dozimetr og‘irligi 40 g ga yaqin bo‘lib, u kiyim cho‘ntagida 
olib yuriladi. Hosil bo‘lgan nurlanish dozasini aniqlash uchun PK - 56 dala 
kolorimetridan foydalaniladi. Kolorimetr korpusida hisoblash oynasi, okulyarli 
prizma, ampula ushlagich va stopor vtulkasi bo‘ladi. Nurlanish dozalari bevosita 
kolorimetr shkalasi bo‘yicha rentgenlarda hisoblanadi. Kolorimetr korpusi ichida 
rangli filtrlari bo‘lgan disk bo‘lib, ampulalar eritmasining rangi nurlanish dozalari - 
50, 100, 150, 200, 250, 300, 450, 600 va 800 R ga mos keladi. 
Dozimetr bir marta va ko‘p marta nurlanishdan hosil bo‘lgan dozani o‘lchash 
imkoniyatini beradi (10 - 15 kun mobaynida). Dozimetr ampulasidagi eritma 
ishlayotganda bevosita quyosh nuri ta’siriga uchramaslik kerak, aks holda eritma 

---

93 
yaroqsiz bo‘lib qoladi. Dozimetrlar har bir odamga yoki bir xil sharoitda ishlovchi 
odamlar gruppasiga beriladi. 
Dozimetrik kontrolning ba’zi bir komplektlarida DS - 50 dozimetrlari bo‘lib, 
ular yordamida zaryad - o‘lchovchi pultdagi nurlanish dozasi aniqlanadi. 
Zamonaviy dozimetriya asboblari. 
Hozirda dozimetrlarning yangi turlari yaratilmoqda. Ularga quyidagilarni 
kiritishimiz mumkin.
Dozimetr – Rossiya davlatida ishlab chiqarilayotgan, radiometr MKS - 15D 
«Snegir» (4.9-rasm). 
 
4.9-rasm. Radiometr MKS-15D «Snegir» 
«Beta-gamma» rejimlarini almashtirish mexanizmiga ega «beta-gamma» 
nurlanishni o‘lchovchi ixcham dozimetr-radiometr. Operator kichik richagcha 
yordamida o‘lchagichning kiritish darchasini ochadi/yopadi va asbob avtomatik 
tarzda «beta-gamma» rejimiga o‘tadi, bunda hisoblagich ekrani asbobning ichida 
bo‘lib, ifloslanishi yoki yo‘qotilishini istisno qiladi.
Qo‘llanilishi: 
- gamma nurlanish dozasini N*(10) quvvatini o‘lchash; 
- gamma nurlanish dozasini N*(10) o‘lchash; 
- beta zarrachalar oqimi zichligini o‘lchash; 
Sifat ko‘rsatkichlari:
-o‘lchash davomida statistik xatoligi ko‘rsatib turiladi; 
-uzluksiz o‘lchash davomida natija muntazam aniqlanadi; 
-doza quvvati o‘zgarganda asbob avtomatik qayta yoqiladi; 
-o‘lchash natijasi turlicha zaruriy statistik xatolik bilan ko‘rsatish; 
-beta nurlanish oqimi zichligini o‘lchashda gamma nurlanish mavjudligi sababli 
hisoblash tezligini to‘ldirilishi (kompensatsiyasi); 

---

94 
-o‘lchov birligini ko‘rsatib turilishi; 
-batareya quvvati darajasini ko‘rsatilishi; 
-displeyni yoritilib turishi; 
-ko‘payib ketishi natijasida tovushli ishora beriladigan doza quvvatining xabar 
berish ostonaviy darajasini o‘rnatish imkoniyati. 
4.2-jadval 
Radiometr MKS-15D ning texnik tavsifi 
Detektor (aniqlagich) 
Gazrazryadini o‘lchovchi 
o‘lchagich 
O‘lchash diapazoni (chegarasi, ko‘lami) 
-doza quvvati N · (10) 
0,1 mkZv/s – 3,0 mZv/s 
-doza N · (10) 
0,1 mkZv – 100,0 Zv 
-beta zarrachalar oqimi zichligi
10-10
7
sm
2 
min 
Gamma nurlanish energiyasi ko‘lami (chegarasi) 
0,05-3,0 MeV 
Beta nurlanish energiyasi ko‘lami (chegarasi) 
0,1-3,0 MeV 
Ishchi harorat 
Minus 20-plyus 50
0
C 
Quvvvatlanish 
AA tipidagi 2 ta element
Bir komplekt element bilan uzluksiz ishlash o‘rtacha 
vaqti 
400 soat 
Gabarit o‘lchamlari, og‘irlik 
124x72x37 mm, 0,3 kg 
Gamma va rentgen nurlanishlarni o‘lchovchi shaxsiy dozimetrlar komplekti 
DVGI-8D