I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

5.10-jadval. Materiallarni γ va neytron nurlanish qiymatini yarimga 
kamaytirish uchun qalinligi miqdori
Material 
Zichlik, 
g/sm
3
Yarimga kamaytirish qiymati, sm 
Neytronlar 
uchun 
γ-nurlanish 
uchun 
Suv
1,0 
2,7 
23,0 
Yog’och 
0,7 
9,7 
33,0 
Polietilen
0,9 
2,7 
24,0 
Tuproq
1,8 
12,0 
13,0 
G‘ishtli devor 
1,6 
10,0 
14,4 
Muz
0,9 
3,0 
26,0 
Oyna
1,4 
11,0 
16,5 
Beton
2,3 
12,0 
10,0 
Po‘lat 
7,8 
11,5 
3,0 
Qo’rgoshin 
11,3 
12,0 
2,0 
Shisha plastic materiallar 
1,7 
4,0 
12,0 
Harakatlanadigan ekranlar qilish uchun turli materiallardan foydalaniladi. α-
nurlanishdan himoyalash uchun qalinligi bir necha millimetr bo‘lgan oddiy va 
organik shisha ishlatiladi. Bunga qatlami bir necha santimetr bo‘lgan havodan ham 
foydalanish mumkin. U etarlicha himoyalash xususiyatiga ega. β-nurlanishdan 
himoyalanish uchun alyumen yoki plastmassa (organik shisha)dan foydalaniladi. γ 
nurlanishdan himoyalanish uchun yuqori tartib sonli kimyoviy moddalardan, 
masalan, qo‘rg‘oshin, po‘lat, volfram qotishmalaridan foydalaniladi. Qarash, kuzatish 
tuyniklari tiniq, masalan qo‘rg‘oshinli oynadan qilinadi. Neytronli nurlanishdan 
tarkibida vodorod bo‘lgan materiallar, masalan suv, parafin, berilliy, grafit, bor 
birikmalaridan foydalanish mumkin.
γ nurlanish manbalarini saqlash uchun qo‘rg‘oshin yoki po‘latdan yasalgan 
seyflardan foydalaniladi. Radioaktiv tashlandiq materiallar uchun himoya 
konteynerlari va yig‘uvchi idishlar ekranlarga ishlatiladigan materiallar asosida 
qilinadi. Radiaktiv moddalar bilan ishlash uchun himoya qo‘lqopli bokslardan 
foydalaniladi.

---

132 
Avariya holatlari alohida radiatsiyaviy ifloslanish aniq vaziyatga bog‘liq bo‘lgan 
hollardan tashqari umumiy muhofazalash kundalik tartibda qo‘llaniladigan 
holatlardek bo‘ladi. 
Muhofaza davomiyligi (vaqti) ruxsat etilgan vaqti (T) avariya-qutqaruv ishlarini 
olib borish va zararlangan joyga aholini kelishi vaqti, qaysiki nurlanish ruxsat 
etiladigan darajadan oshib ketmasin (
D
= R×T). Bunda radioaktiv ifloslangan joy 5 
ta zonaga bo‘linadi: kuchsiz (A'), kam (A), kuchli (B), xavfli (V), favqulodda xavfli 
(G). Muhofazaning