| 8. Qadimgi Xitoy kasrga oid masalalari
Qadimgi Xitoyda hisobning o’nlik foydalanishgan. Sonlarni yozishda ierogliflar shaklidagi raqamlarni qo’llashgan, hatto yuqori bosqichli birliklar uchun alohida belgilar bo’lgan . Ammo, bu raqamlarni asosan sonlarning yozuvidagina ishlatishgan.
Hisoblashda ko’p hollarda ko’paytirish jadvalidan foydalanilgan , shuningdek o’sha davrda buni “o’nga o’n” deb atashgan.
Katta sonlar ustida arifmetik amallarni bajarishni yengillashtirish uchun , qo’shish va ayirishni hisob taxtasida amalga oshirishgan. Hisoblash hisob taxtasida bambuk hamda fil suyaklaridan yasalgan tayoqchalar yordamida bajarilgan.
“Matematika 9 kitobda” traktati taxminan II asrda tuzilgan. Bu kitob yerni o’lchovchilar , texniklar va hisobchilar uchun ko’zda tutilgan bo’lib , kasrlar ustida amallar bajarish , maydonni va yuzani hisoblash qoidalarini o’z ichiga olgan . Quyida ushbu asarning VI kitobidan bir masala keltirilgan :
4-masala . Yovvoyi o’rdak janubiy dengizdan shimoliy dengizga 7 kun uchadi . Yovvoyi g’oz shimoliy dengizdan janubiy dengizgacha 9 kun uchadi. Ular ikkalasi bir vaqtda ucha boshlasa , necha kundan so’ng uchrashadilar?
O’quvchilarga masala. Qadimiy astronomik traktatdan olingan , karsga oid “Quyosh soati” masalasini yeching.
5-masala .Ikki hil navli choy bor. 1-navdan 3 funt va 2-navdan 6 funt olib aralashtirilgan. Natijada aralashmaning bir funti 3 dyaoga teng bo’ldi . Agar 1 –navdan 12 funt va 2-navdan 4 funt olib aralashtirilsa , bu aralashmaning bir funti dyaoga teng bo’ladi. 1-navning va 2-navning bir funti necha dyaoga teng ?
Dostları ilə paylaş: | 
