103
istehsalının 80%-i, ümumdünya ticarətinin 70%-i onların payına düşür. Bu
faktların statistik reallığı ona yalnız iştirakçı aktor kimi baxmağa imkan vermir,
o, özü dəyişmə, hərəkət və daşınma hərəkatlarının başında gedən siyasi cərəyanın
nəhənglərindəndir. O, demək olar ki, beynəlxalq münasibətlər sisteminin hər
yerindədir və son artım göstəriciləri onu deməyə əsas verir ki, bu ardıcıllıq,
konsitensiya yaxın gələcəkdə pozulmayacaq, çünki nə qədər mübahisəyə səbəb
olsa da, özü bu ardıcıllığın baş və axır həlqələrini təşkil edir.
Subyekt-obyekt planından yanaşsaq, müasir dövrün qarşısında duran əsas
məsələlər
- geriliyin ləğvi, azad vətəndaş cəmiyyət qanunları, müstəqilliyin təminatı
və TMK-ların bu yöndə göstərdiyi cəhdlərdir. Son proseslər göstərir ki, TMK-lar
beynəlxalq münasibətlərin vacib instrumenti kimi, onun digər aktorları arasında
konfliktin, asılılığın dərinləşməsində maraqlıdır, eləcə də dünyanın siyasət
prosesləri bəşəriyyətin təsiri altında transformasiyalaşır, məhz TMK-lar texnoloji
inkişafın ciddi faktoru kimi dünya təsərrüfat münasibətlərində mərkəzlə periferiya,
zəif inkişafla gerilik arasında uçurum yaradır.
TMK-ların müasir beynəlxalq münasibətlər sistemindəki möhkəm yerindən
xəbər verir, aşağıda beynəlxalq sistemin bəzi xarakterik xüsusiyyətlərini qeyd
etmişəm:
Dünya dövlətləri nə qədər əvvəlki tək vacib aktor sayılsa da,
son proseslərin gedişatı göstərir ki, onlar öz yerini TMK-lara
“satmaqdadır”.
TMK-lar həm hökumətlərarası, həm də qeyri-hökumət
təşkilatları kimi kəmiyyətcə artmaqdadır.
Son 3 min illik tarixi dövrə aid gözləntilər qloballaşma və
transmilliləşmə şəraitində beynəlxalq siyasi münasibətlərin TMK-lar
tərəfindən transsərhəd hörgüylə əhatələnməsi ilə bağlıdır.
104
Beynəlxalq münasibətlər sistemi qloballaşma ilə paralel olaraq
desentralizasiya, regionalizm, regional tənzimləyici blokların yaranması və
çox polyarlılığın mövcudluğu vəziyyətində daha ziddiyyətli görünür.
Beynəlxalq sistemdə münaqişə mərkəzlərinin TMK-ların
köməyilə tez-tez dəyişilməsidir, bu işdə TMK-ların bütün fondları ilə mobil
olması vacib rol oynayır.
Və nəhayət müxtəlifliyin eyni zamanlılığı və məkanlılığıdır,
bir tərəfdən mərkəzlə periferik nöqtələr arasında ziddiyyət dərinləşir, digər
tərəfdən TMK-lar və onu dəstəkləyən xüsusi maraq qrupları, hökümətlər
daha da stabil vəziyyətə gətirilir.
Mənim qənaətim bundan ibərətdir ki, onların yaranması və artımı
inteqrasiya, qarşılıqlı asılılıq proseslərinin qanuni inikasıdır, nə qədər ki
qloballaşma onların kəmiyyət ölçülərinin artımında maraqlı olacaq, bu vəziyyət
uzun
müddət
dəyişməyəcək,
ehtimal
ki,
çoxtərəfli
diplomatiyanın
institutlaşmasının sonrakı prosesi güclənəcəkdir. TMK-ların artımı dövlətlərdən
vacib aktor kimi öz statuslarının qaytarılması məqsədilə beynəlxalq münasibətlər
sisteminin idarə olunması və tənzimlənməsinin adekvat cavab mexanizmlərinin
işlənməsini tələb edir. Çünki xüsusilə İnkişaf etməkdə olan ölkələr iqtisadi inkişaf
naminə daha çox sərmayə əldə etmək üçün transmilli korporasiyalara baş əymək
məcburiyyətində qalırlar. Bu da onların daxili və xarici siyasətlərini yaxın edəcək
ki, bu da ziddiyyətləri daha da artıracaq: bir tərəfdən öz süverenliyini onlarla
bölüşməyə daha hazır olacaq, digər tərəfdən isə milli maraqlarının yuyulmasının
qarşısını almaq üçün bunun əksinə hərəkət edəcək.
105
İstifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısı
Azərbaycan dilində
1.Əliyev H.Ə. Müstəqilliyimiz əbədidir. I-X kitablar. Bakı, 1996-2001.
2.Heydər Əliyev Azərbaycanı dünyaya tanıdır. Bakı, 1994.
3.Azərbaycan Respublikası 1991-2001. Bakı, 2001.
4. Азярбайжан бейнялхалг алямдя. Ы-В жилдляр. Бакы, 1996-1999
5
. Азярбайжан бейнялхалг чохтяряфли гаршылыглы ялагялярдя. Б., 1997.
6. Həsənov Ə. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti.
Bakı 2005
7. Rəcəbli H.M. BMT-nın ixtisaslaşmış qurumları
8. Məmmədov M., İbadov E. Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar, Bakı 2008
9. Osman Nuri Araz , Elçin Süleymanov “ Azərbaycan iqtisadiyyatı”. Bakı 2010
10. Vəliyev D., Rəhimov M. Vəliyev T., Kərimov A “Beynəlxalq Maliyyə.
International Finance” Bakı (2000).
11. “Yeni dünyada Yeniləşən Azərbaycan Iqtisadiyyati” Dr. Şahin Əhmədoğlu
2006.
12. Dünya Bankı və Azərbaycan. (hesabatlar) 2000-2009.
13. Elçin Süleymanov, ”Müstəqillik Sonrası Azərbaycan və Dünya Bankı
Münasibətləri”, Azərbaycan Müstəqillikdən Sonra Beynəlxalq Konfransın
Materialları, Bakı 3-4 Mart 2003, ss .102-103
14. “Transmilli korporasiyalar”// “beynəlxalq iqtisadi münasibətlər”
Məqalələr/ Prof.İslam Şamil oğlu Qarayevin redaksiyası altında
15.Qloballaşma/ Taleh Şahsuvarlı
16.Qloballaşma nədir/ Allahyar Eyuboğlu
17.Yeni dünya sistemində Azərbaycan iqtisadiyyatı/ Rəşadət Axundov
18.Postmodern çağa doğru/ Samir Rəcəbli
19.A.Ş.Şəkərəliyev Dünya iqtisadiyyatı və BİM. Bakı-1999
20.Beynəlxalq ticarətin mahiyyəti və əsas xüsusiyyətləri// Beynəlxalq iqtisadi
münasibətlər// Elşən Bağırzadə//Bakı 2011
106
21.Dünya iqtisadiyyatı//TMK-lar istehsal sahəsində əməkdaşlığın əsas forması
kimi//Bədəlov. Ağayev.Tağızadə
22. Beynəlxalq Münasibətlər Nəzəriyyəsi // Abbasbəyli, Ağalar və Etibar
Nəcəfov. Beynəlxalq Münasibətlər Nəzəriyyəsi. Bakı: Mütərcim, 2007
23.
Dünya iqtisadiyyati: müasir dövrün problemləri // Aqil Əliyev, Arif
Şəkərəliyev, İdris Dadaşov //BAKI 2003
Rus dilində
1. Л.П. Бородулина, И.А.Кудрйашева, В.А.Йурга “Международные
экономические организации”
2.
Герчикова И. Н. « Международные економические организации:
регулирование мирохозяйственных связей и предпрнимателской
деятельности». Изд-во «Консалтбакир». Москва, 2002
3.
«Основы международных валютно-финансовых и кредитных отношений»
Учебник под редакции В. В. Кругулова. Изд-во ИНФРА-М. Москва, 2000.
4.
Х. А. Шреплер « Международные економические организации» Изд-во
«Международные отношения». Москва, 1999.
5. Шегорчов Т. Мировая финансовая система, Москва, 2005
6. Моисеев С. «Международные валютно-кредитные отношения». Москва,
2003
7. «Международные валютно-кредитные и финансовые отношения» Под-
ред. Красавиной, Москва, 1994
8. Международные валютно-кредитные и финансовые отношения:
Красавиной Л.Н. - М.: Финансы и статистика,
2001
9. Роберт В. Колб, Рикардо Дж. Родригес “Financial İnstitutitons and Markets“
10.Транснациональные корпорации в мировом хозяйстве// Мировая
экономика: Учебник / Под ред. проф. А.С.Булатова. - М.: Юристъ, 1999.
107
11.Транснациональные корпорации и прямые иностранные инвестиции как
основа глобализации // Долгов С.И. Глобализация экономики: новое слово
или новое явление? - М., 1998.
12.Государство и транснациональные компании // Проблемы теории и
практики управления/ Шиман М.: М, 1999.
13.Роль Транснациональных корпораций в мировом хозяйстве и их
воздействие на международную конкуренцию //Щетинин В.: М, 1997
14.Транснациональные корпорации //Семенов К.А. Международные
экономические отношения: Курс лекций. - М.: Гардарика, 1998.
15.Современные международные отношения. Учебник / Под. ред. А.В.
Торкунова. — М.: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН),
1999.
16.Казаков И.А. Транснациональные корпорации и элементы регулирования
в мировом экономическом пространстве //Вестник Московского
университета.
17.Лукашук И.И. Глобализация, государство, право, XXI век. – Москва:
Спарк, 2000
18.Макконнел К.Р., Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика.
Т.II.
19.П.А Цыганков, «Мировая политика и ее содержание», журнал
«Международные процессы», 2004,
20.М.А. Мунтян, Основы теории международных отношений, Москва 2007
21.Цыганков П.А., Акторы и факторы в международных отношениях и
мировой политике. 1. Проблемы теории и генеалогии знания, глава I
22.
“Налоговая политика в социально-экономическом развитии стран с
переходной экономикой”. (2011). Под ред. Р.С.Гринберга, З.Н.Кузнецовой,
Санкт-Петербург: Алетея, 2
23. Райнерт Э.С. (2011). “Как богатые страны стали богатыми, и почему
бедные страны остаются бедными”, Москва: Изд.дом ВШЭ
108
24. Фокин С. (2002). “Влияние транснациональных компаний на
конкурентоспособ- ность стран”. Москва: МГУ им. Ломоносова
25. Трапезников В.А. Валютные регулирования в международном
инвестиционном праве. М. Наука. 2004
26. Шумилов И.М. Международное финансовое право. Москва 2003
27. Эбке В.Ф. Международное валютное право. Пер. с нем. М. Междуна-
родные отношения, 1997
İngilis dilində
1. “International Financial Institutions” Age F. Bakker
2. Anthony Saunders, Marcid Millon Cornett “Financial Markets and İnstitutions”
3. Pedro Belli, Jack R. Anderson, Howard N. Barnum “Economic Analysis of
Investment Operations ”.
4. “Financial Globalization and Exchange Rates” Philip R. Lane Gian Maria,
Milesi-Ferretti
5. “The atlas of global development” World Bank for 2011
6. “International finance and Caribbean development” P. Desmond Brunton, S.
Valerie Kelsick.
7.
“World Economy Today” (2011).
8. Dünya Bankı və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası tərəfindən hazırlanan
“Doing Business 2011” hesabatı.
9.News Release, World Bank approves first loan to Azerbaijan ,
Washington, 2009.
10.Nonstate Actors: Impact on International Relations and Implications for the
United States,Conference Report, August 2007
11.Albrow M. Globalization, Knowledge and Society. – London: Sage,1990.
109
12.Robertson R. Globalization: social theory and global culture. – London: Sage,
1992.
13.Giddens A. The consequences of modernity. – Cambridge: Polity Press, 1990.
14.Holton R.C. Globalization and the nation-state. – Hong Kong, 1998.
15. Dunning C.H. The Globalization of Business. –London: Routledge, 1993.
16.Hurrell A. International political theory and the global environment.
International Relations Theory Today edited by Ken Booth and Steve Smith. –
Cambridge: Polity Press, 1995.
17.
The World Bank Global Economic Prospects and the Developing Countries.
2002
18.
Bradley, F.; International Marketing Straregy, Prentice Hall, New York 1990
19.Dunning, J. H.; Multinational Enterprises and the Global Economy, Addison-
Wesley, Wokingham 1993.
20. Moran, T. H.; Multinational Corporations and and the Politics of Dependence,
Princeton University Press, Princeton 1974.
21.
Phatak, Arvind V.; Managing Multinational Corporations, Praeger Publishers,
New York 1974.
22.
Cantwell J. (1997). “The globalization of technology: what remains of the
product cycle model?” “Technology, globalization and economic performance”,
Cambridge University Press
23. “Innovation & technology transfer”. Special edition. (2000). Published by the
EC
24.
IMF. World Economic Outlook. May 2008. Wash., 2008. P. 219; Ibid.
25.United Nations Development Programme – Annual Report 2007
26.
Rugman, Alan M. (2003); “Regional Strategy and the Demise of
globalization”, Journal of İnternational Management, 9(2003)
27.
“After 20 Years: The future of the Third World” S.Huntington,Journal of
Democracy,7,2.1996
110
28.
“Global Political Economy - Understanding the International Economic
Order. “ Gilpin, Robert (2001). Princeton University Press. pp. 15–23.
Türk dilində
1.Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), “Çokuluslu Şirketler ve Sosyal Politika İle
İlgili İlkeler Üçlü Bildirgesi”, 1993.
2.
Akat, Ömer; Uluslararası Pazarlama Karması ve Yönetim, Ekin Yayınları (2.
Baskı), Bursa 1998.
3.
Alpar, Cem; Çok Uluslu şirketler ve Ekonomik Kalkınma, Ankara İTİA
Yayını, No. 106, Ankara 1977.
4.
Deniz, Nevin; Global Eğitim, Türkmen Kitabevi, İstanbul 1999.
5. Drucker, Peter F.; Gelecek için Yönetim, (Çev. Fikret Üçcan), Türkiye İş
Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1992.
6. Özalp, İnan, Çok Uluslu İşletmeler: Uluslararası Yaklaşım, Eskişehir: Anadolu
Üniversitesi, 1998
7.
Stiglitz, Joseph.E; Küreselleşme Büyük Hayal Kırıklığı, Plan B Yayıncılık,
Çev: Arzu Taşçıoğlu & Deniz Vural, 3. Baskı, İstanbul, Kasım 2004
8.Allard, Jean-Guy; “Mc Donald’s Kaderiyle Yüz Yüze”
Dövri mətbuat
1. “Azərbaycan” qəz., Bakı 1992-1999
2.
“Globalization and Inflation in OECD Countries ”. Pehnel, Gernot; ECIPE
Working Paper No 04/2007.
3. Guimaraes, Roberto. Osorio Buitron. Carolina; Porter, Nathan; Filiz, Unsal and
Walsh “Consolidating the Recovery and Building Sustainable Growth”. Chapter
2, Washington DC: International Monetary Fund, October 2010, pp. 41-55.
4.
Hennart, Jean Francois – Larimo, Jorma; “The Impact of Culture on the
Strategy of Multinational Enterprises: Does National Origin Affect Ownership
111
Decisions?”, Journal of International Business Studies, Vol. 29, Issue 3, 3rd
Quarter 1998.
5.
Jacoby, Neil H.; “The Multinational Corporation”, The Center Magazine, Vol.
3 No. 3, May 1970.
6.
Ернылева И.Ю. Международное банковское право: механизм правового
регулирования банковской деятельностью / Гос. и право, 1996, №12
7.
Mann F.A. The legal Aspect of Money. 5ed.. Clarendon Press. Oxford 1992
8.Yusifov C.R. (2013). “Azərbaycanın vergi təhlükəsizliyinin milli iqtisadiyyatın
rəqabətqabiliyyətliliyində rolu”, “Azərbaycanın vergi jurnalı”, №1
9.
Yusifov C.R. (2011). “İqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətliliyinin yüksəldilməsi
Azərbaycan Respublikası iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsi amili kimi”,
“Azərbaycanın vergi xəbərləri”, №12
İnternet resursları
1.
www.worldbank.org 20 dekabr 2014
2.
www
.
un.org
15 yanvar 2015
3.
www.imf.org 15 yanvar 2015
4.
http://vergiler.az/
17 aprel 2015
Dostları ilə paylaş: |