I gənc tədqiqatçı
Yüklə 2,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 6 Bəyliyin qurulması. Osmanlı imperiyasını yaradan və ona öz adı- nı verən Osman qazi Oğuz türklərinin Qayı boyundan idi. Oğuz türk- ləri Oğuz xanın 6 oğlundan törənmiş 24 boydan ibarət idi. Qayı, oğuz- ların Bozaklar qolundan olan Gün xanın böyük oğlunun adı idi. Os- manlıların Qayı boyuna mənsub olmasını Paul Vitterk öz əsəri "Os- manlı imperatorluğunun doğuşu"nda təkzib etmişdir [20, s.99]. Fuad Köprülü bunu qəbul etməmişdir. Fahriyə Avık "Orxan bəyin hökmdar olduğu tarix və ilk sikkəsi" məqaləsi ilə bunun yalnış olduğunu sübut etmişdir. Sikkənin altındakı damğanı göstərmiş və bu damğa qayı damğası idi [20, s.99]. Orta Asiyada monqol əsarəti başladıqdan sonra türkmən tayfa- ları Anadoluya doğru axışmağa başlamışdılar. Bu tayfalar içərisində Gündüz Alp və onun oğlu Ərtoğrulun başçılıq etdiyi Qayı boyundan kiçik bir qəbilə var idi. 1231-ci ildə Ərtoğrul Qazi başçılıq etdiyi qə- biləni Əhləd bölgəsində Ankara sərhədlərinə gətirmiş, burada məs- kunlaşmaq üçün Səlcuq sultanlığından Söyüd adlı qəsəbəni, Doma- niç yaylağını almışdır. Osmanlı qaynaqları Ərtoğrulun 1281 və ya 1288-ci ildə vəfat etdiyini yazırlar [20, s.103]. Qəbri də Söyüddədir. Ərtoğrul Qazi öl- dükdən sonra onun yerinə oğlanları Sarı Batı Sabçı və Osman Qazi keçmişdilər. Onlar ən çox qazilik və türkçülük ideologiyasını əsas götürərək digər tayfaları da ətrafına toplamışdılar. Osmanlı dövlətinin quruluş və inkişafında qəza önəmli bir fak- tordur. Qəza-hər cür cəhd və fədakarlığı olan dini bir vəzifə idi. Bəzi qeydlərə görə atasından sonra Söyüdün özünə iqta edildi- yinə dair səlcuq hökmdarı Qiyasəddin Məsud tərəfindən 1284-cü ildə Osman bəyə bir fərman göndərilmiş və 1289-cu ildə İnönü və Eski- şəhərin ilhaqı ilə əlindəki yerlərə ucbəyi təyin olduğu bildirilmişdir. Bununla, demək olar ki, tayfa bəyliyi uc bəyliyinə çevrilir. 1288-ci ildə Qaracahisar döyüşü osmanlıların qələbəsi ilə başa çatmış və qa- lalar alınmışdır. Bu fəthdən sonra Osmanlı dövləti uc bəyliyindən sancaq bəyliyinə çevrilmişdi. Lakin dövlətin yaranma ili müasir dü- şüncələrə görə 1302-ci il Bafeus (Qoyunhisar) döyüşündən sonra götürülür. Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 7 Bizans imperatorluğuna qarşı mübarizədə qalib gələn Osmanın, Fakumersə görə, şöhrəti bütün Kastamonu bölgəsinə qədər yayılmış və qazilər onun bayrağı altında birləşmişlər. XV əsrin sonlarında tarixçi Neşri, Osmanın bəyliyini və müstə- qilliyini haqlı olaraq 1302-ci il Bafeus döyüşünə bağlayır. 27 iyul 1302-ci il tarixi Osmanlı dövlətinin qəti quruluş tarixi olaraq qəbul edilir [10, s.45]. Dövlətin yaranması. Söyüd və Biləcik. Osman bəy 1299-cu ildə Biləcik və Yarhisar qalalarını almış və uc bəyliyinin mərkəzini bura- ya köçürmüşdü. Artıq Osman bəy Söyüd və Biləciyi özünə paytaxt etdi və 1299-da Osmanlı dövlətini yaratdı. Biləcik Bursa, Eskişəhər, İstanbul, İzmit, Sakarya bölgələrinə yaxın olmaqla öz əhəmiyyətini qorumaqdadır. Biləcikdə tarixi me- marlıq binaları, türbələr vardır. Bunlar aşağıdakılardır: 1) Şeyx Ədəbalı türbəsi, 2) Ərtoğrul Qazi türbəsi, 3)Tarixi zəncirli qaya, 4) Saat qalası, 5) Bələdiyyə binası, 6) Biləcik muzeyi və s. Şeyx Ədabalı Osmanlı dövlətinin böyük din xadimi və şeyxi olub. 1326-cı ildə Biləcikdə vəfat etmiş və orada dəfn edilmişdir. Or- xan Qazinin müəllimi və qaynatası olmuşdur. Ərtoğrul Qazi türbəsi-Biləciyin Söyüd elində olan türbə, ilk olaraq Osman Qazi tərəfindən açıq məzar olaraq düzəltdirilmiş, daha sonra I Mehmet tərəfindən türbə halına gətirilmişdir. Hər il sentyabr ayının 2-ci həftəsinin sonunda Ərtoğrul Qazini yadetmə şənlikləri təşkil edilir və ənənə 7 əsrdir davam etməkdədir. Saat qalası – II Əbdülhəmidin dövründə 1907-ci ildə Musa Ka- zım bəy tərəfindən tikdirilmişdir. Bələdiyyə binası – II Əbdülhəmidin vaxtında Rüşdiyyə məktəbi olaraq inşa edilib, 2005-ci ildə bələdiyyə binasına çevrilmişdir. Biləcik muzeyi – Cümhuriyyətin ilk illərində həbsxana kimi fəaliyyət göstərən bina sonra muzeyə çevrilmiş, burada arxeoloji və etnoqrafiq əsərlər vasitəsilə Osmanlı mədəniyyəti təbliğ olunur. Biləcikdə Şeyx Ədəbalı Universiteti tərəfindən 11-12 sentyabr 2014-cü ildə Söyüddə “Mərvdən Söyüdə türk tarixi, mədəniyyəti” Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 8 beynəlxalq simpoziumu keçirilmişdir və burda Söyüdün mədəniyyət nümunələri nümayiş etdirilmişdir [3]. Bursa. Osman Qazi 1302-ci il Qoyunhisar döyüşündə Bizansa qalib gəldikdən sonra onun əsas məqsədlərindən biri Bursanı ələ ke- çirmək və onu dövlətin paytaxtına çevirmək idi. Bu şəhərin müdafiə- sinə 1303-cü il Dimboz savaşı ilə başlanmış və 1326-cı ildə Bursa fəth edilmişdir. 1303-cü ildən sonra Bursa və İznik mühasirəyə alınmışdı. Bur- sanın mühasirəsi tam 23 il çəkmişdi. Bu illərdə Bursa valiliyi yoxsul- luqdan, aclıqdan əziyyət çəkirdi. 1315-ci ildən etibarən Bursa tam olaraq mühasirəyə alınmış və bura yaxın daha 2 qala tikdirilərək mühasirə gücləndirilmişdi. Bu qa- lalardan Kaplıca tərəfdəkinə Osman bəyin qardaşı oğlu Ağtimur, dağ tərəfdəki qalaya isə qardaşının köməkçisi Balabancık təyin edilmiş- dilər. 1326-cı ildə böyük bir ordu ilə Bursa üzərinə yeriyən Orxan bəy təcrübəli komandanları Kösə Mihal, Turqut Alp, Şeyx Mahmud və Ahi Həsən ilə görüşərək şəhərin cənubundakı Bursanın açarı olan Atrakos (Orxaneli) qalasını tutduqdan sonra Bursa önünə gələrək Pınarbaşı deyilən yerdə qərargahını qurmuş və qalanı mühasirəyə al- mışdır. Qalanı qurtarmaqdan və yardım gəlməkdən ümidini kəsmiş olan qala bəyi, Qazi Mihal bəy vasitəsilə və bəzi şərtlərlə Bursanı təslim edəcəyini bildirmiş və nəhayət, 6 aprel 1326-cı il tarixində Bursa türklərə tabe edilmişdir. Bursa valisi 30 min qızıl verərək qala- dan ayrılaraq Bizansa getmişdi [17, s.22]. Bursa 1326-cı ildə zəbt edildikdən sonra bəyliyin mərkəzi bura elan edilmiş və burda yeni binalar, məscidlər salınmış, 1327-ci ildə ilk Osmanlı pulu burda kəsilmişdir. Bursa, Bəysancağı adı ilə Orxa- nın oğullarından biri olan Murad bəyə verilmişdir. Engin Özendesə görə, Bursa 1335-ci ildə Osmanlının paytaxtı olmuşdu [17, s.21-22]. Ərəb səyyahı İbn Bəttutanın söylədiklərindən məlum olur ki, Bursa gözəl bazarları və geniş küçələri olan böyük, önəmli bir şəhər idi. Hər yandan baxça və axar sularla əhatəli idi. O, Yüklə 2,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|