I gənc tədqiqatçı
Yüklə 2,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 83 Göründüyü kimi, Xaqan I Abbas öz hakimiyyəti zamanında id- diaların əksinə farspərəst siyasət yeritməyib, o digər Səfəvi xaqanları kimi türk kimliyini, türk simvolikasını qoruyub saxlayıb və onun təd- birləri dövlətimizin mahiyyətini dəyişməyib. Epiqrafik abidələrimizdə rast gəlinən digər bir türk simvolu ay- para və ulduz simvoludur. Şəki rayonunda yerləşən 1596/97-ci il tarixli məscidin divarı üzərində olan [18, 80], Baş Laysk kəndində Şeyx Nurullanın baş daşında [18, 162], Dağdibi məzarlığında yerlə- şən 2№-li məzarın baş daşında [18, 167] və digər yüzlərlə epiqrafik abidələrimizdə aypara və ulduz simvoluna rast gəlmək mümkündür. Ulduz damğaları arasında ən çox yayılanlar 5, 6 və 8 guşəli ulduzlar- dır ki, bunlar da abidələrimizdə geniş şəkildə istifadə edilmişdir. Bu simvol təsvir edilərkən ay üzü yuxarı təsvir edilirdi. Epiqrafik abidə- lər, o cümlədən bir çox tarixi bayraqlarımızda, Azərbaycan hökmdarı Nadir şahın (1736-1747) taxtında ay-ulduz simvoluna rast gələ bilə- rik. Əslində bu simvolda ulduz günəşi ifadə edir. İslam dininin yayıl- masından sonra 5 və 8 guşəli ulduzlar dini ehkamlarla əlaqələndiril- di. Bununla belə Xaqan I İsmayıl Səfəvi də öz şeirlərində bu simvolu ay-günəş şəklində təqdim edir. Səfəvi sülaləsinin hakimiyyəti zama- nında dövlət bayraqlarının bir qismi də ay-ulduzlu bayraqlar idi. Müasir dövrümüzdə Azərbaycan ordusunun baş geyimlərində də ay- ulduz simvolu qədimdə təsvir edildiyi kimi üzü yuxarı olaraq təsvir edilir [4, 141]. Bakıda yerləşən Azərbaycan Dövlət Tarix Muzeyində qorunan 1285/86-ci il tarixli sənduqənin üzərində N.Gəncəvinin “Yeddi gö- zəl” əsərindən bir fraqment təsvir edilmişdir [17, 46]. Ceyran ovla- yan atlının atının quyruğunun düyünlü olması yas kultuna işarədir. Bu cür sənduqələrə Quzey Azərbaycan ərazisində çox rast gəlinir. Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 84 Zəngəzur rayonunun Urud kəndində olan 1503/04 və 1555/56 tarixli sənduqələrdə döyüş səhnələri təsvir edilmişdir və burada yer alan atlılarında atlarının quyruqları kəsik olaraq təsvir edilmişdir [19, 71]. 1871-ci il tarixli inventar nömrəsi 7355 olan mis tabaqın üzə- rində ov prosesi təsvir edilmişdir [7, 53]. Burada qaçan və pusquda duran pələnglər və eyni zamanda 6 ovlanan quş təsvir edilmişdir. Heyvanları qutsal/müqəddəs qəbul edən türklərdə heyvan biçiminə girmə inancı var idi. Türklər xüsusən vəhşi heyvanlar – aslan, pələng, bəbir, ayı kimi heyvanların təsvirləri olan məişət əşyalarından istifa- də etməklə bu heyvanların gücündən yararlanmaq istəmişlər [1, 167]. Azərbaycan Dövlət Tarix Muzeyində Azərbaycan Qacar dövlə- tinin hökmdarı olmuş Fətəli şah Qacarın (1797-1834) şəxsi bayrağı qorunur. Bayrağın üzərində h.1239/m.1823/24-cü il tarixi göstəril- mişdir. Bayrağın bir üzündə Quranın Fəth surəsinin 1-ci ayəsi yazıl- mış, digər üzündə isə aslan-günəş simvolu təsvir edilmişdir [7, 51]. Diqqəti çəkən məqam budur ki, bayraq üzərində təsvir edilən aslan- günəş simvolunda aslan əli qılınclı olaraq təsvir edilmişdir. Səlcuqlu- lar zamanında da bu simvol təsvir edilərkən aslan əli qılınclı təsvir edilirdi. Səfəvi və Əfşar xanədanlıqları zamanında isə bu simvolda aslan əli qılıncsız olaraq təsvir edilmişdir. Türk hökmdarları və bəy- ləri güc, qüdrət və hakimiyyəti ifadə etdiyi üçün şirlə bağlı titullar və adlar daşıyırdılar. Azərbaycan hökmdarı Qızıl Arslan (1186-1191), Anadolu Səlcuqlu dövlətində bir neçə Qılınc Arslan adlı hökmdarlar buna misaldır. Şir günəşi ifadə etdiyindən qızılbaş-bektaşi inancında İmam Əli obrazı ilə eyniləşmişdir. İmam Əli qızılbaş-bektaşilər ara- sında “Allahın aslanı” kimi təsvir edilmişdir [8, 223]. Türklər üçün müqəddəs olan bayraqda da təsvir edilmiş simvol və bayrağın rəngi xüsusi önəm kəsb edirdi. Aslan motivi Səfəvi xanədanı zamanında Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 85 Sultan Şah I İsmayılla gündəmə gəlmişdir. Bəzi tədqiqatçılar bunu qədim fars ənənəsi olduğunu idda etsə də, bu doğru deyildir. Səfəvi ailəsinin Bəlx tiqinləri ilə yaxın olması mənbələrdən bizə məlumdur. Səfəvilər aslan motivini məhz buradan almışlar. Qərbi Göytürk xa- qanlığının bayrağında da aslan təsvir edilmişdir. Aslan simvolu Qəz- nəvi, Qaraxanlı, Səlcuqlu, Məmlük, Babur, Əfşar və Qacar xanədan- larında dövlət simvolu kimi istifadə edilmişdir [5, 123; 8, 222-224]. Türk dövlətlərində tək bayraq anlayışı olmadığından dövlətin xeyli sayda bayraqları olurdu. İskəndər bəy Münşi Şah I Təhmasibin (1524-1576) Van yürüşündə “Bükürük” adlı bayraqdan istifadə etdi- yini yazırdı. İ.Münşi Xaqan I İsmayılın əjdaha rəsmli bayraqlardan da istifadə etdiyini qeyd edirdi [6, 77, 137]. Əjdaha simvolunun daha çox Çinə məxsus olması düşünülsə də bu yanlışdır. Əjdaha simvolu eyni zamanda türklərdə də olmuşdur. Göy-Yer-Su üsnürlərinə bağlı olan əjdaha simvolu haqqında Çin mənbələri məlumatlara rast gəl- mək mümkündür. Şih-Çi və Hou-han-şu adlı Çin mənbələrində hun- ların əjdaha festivalı keçirməsindən bəhs edilir [1, 132-133]. O.Ba- yat, eyni zamanda bir çox Avropa səyyahları kimi M.Membre də Sə- fəvi xanədanın xeyli sayda bayrağa malik olduğunu qeyd etmişlər [14, 44-45; 16, 34-35]. Şah I İsmayıl da miniatürlərdə təsvir edilər- kən ağ, qırmızı və s. rəngli bayraqlarla təsvir edilirdi [11, 341, 343, 347]. Bundan əlavə hər bir tayfa başçısının da öz bayrağı var idi [2, 255]. Yuxarıda sadalananlardan əlavə epiqrafik abidələrimizdə xeyli sayda fil, dovşan, qurd, pələng, aslan, qartal və s. türk simvolikasında önəmli olan heyvan təsvirləri yer almışdır. Bu simvolların araşdırıl- ması tarixşünaslığımızda qaranlıq qalan məqamların öyrənilməsində bizlərə yardımçı ola bilər. Yüklə 2,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|