I gənc tədqiqatçı
Yüklə 2,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Polad RZAYEV Master degree of the Baku State University COLLAPSE OF THE USSR AND THE INCLUSION OF THE
- AZƏRBAYCANIN EPİQRAFİK ABİDƏLƏRİNDƏ TÜRK SİMVOLLARI
Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 76 Polad RZAYEV Master degree of the Baku State University COLLAPSE OF THE USSR AND THE INCLUSION OF THE POST-SOVIET CENTRAL ASIA REGION TO THE SPHERE OF INTERESTS OF WORLD POWERS The article considers questions about the formation the new world order, the collapce of the world socialist system, collapse of the Soviet Union and the inclusion of the post-soviet Central Asia region to the sphere of interests of world powers. It is indicated, that the establishment of a new world order this region again became an object of close attention world powers, they have in this region common interests, as well as conflicting interests. The author agrees with the thesis that "Great Game" for the region, which took place in the 19th century between the Russian and British empires is renewed with the difference that the players became more. And the US is still a state, without knowing which, in the region nothing significant can not happen. ______________________________ Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 77 Sədulla NURİYEV Bakı Dövlət Universiteti, tarix fakültəsi, III kurs tələbəsi E-mail: Nuriyevqacar.77@gmail.com AZƏRBAYCANIN EPİQRAFİK ABİDƏLƏRİNDƏ TÜRK SİMVOLLARI Elmi rəhbər: Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Qənirə PİRQULİYEVA, Bakı Dövlət Universitetinin dosenti Açar sözlər: Azərbaycan, epiqrafika, Türk, simvolika, Səfəvi Клюцевые слова: Азербайджан, эпиграфика, Турк, символика, Сафавид Key words: Azerbaijan, epigraphy, Turk, symbolism, Safavid Zəngin mədəniyyətə malik olan Azərbaycan xalqının qədim döv- lətçilik ənənəsi vardır. Bu ənənəni araşdırıb-öyrənərkən bizə təkcə yazılı mənbələr deyil, həmçinin epiqrafik məlumatlar, arxeoloji təd- qiqatlar, simvolika da lazım olur. Epiqrafik abidələrdə tariximizin qaranlıq səhifələrinə işıq sala biləcək xeyli sayda faktlar qorunub saxlanılmışdır. Quzey Azərbaycanın epiqrafik abidələrinin tədqiqi, düzgün şəkildə oxunması, tərcümə edilərək elmi ədəbiyyata gətiril- məsi əsasən M.Nemətovanın payına düşür. Onun 6 cildlik əsərində Quzey Azərbaycanın bir çox epiqrafik abidələri tədqiq edilmişdir. Bununla belə bu abidələr üzərində olan simvollar barədə hələ də tarixşünaslığımızda geniş tədqiqat əsərləri yazılmamışdır. Məqalə- mizdə biz bu epiqrafik abidələr üzərində olan simvolların izahını ver- məyə çalışmışıq. Quzey Azərbaycanla yanaşı xarici ölkələrdə yerlə- şən muzeylərdə də Azərbaycana aid xeyli sayda epiqrafik abidə var- Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 78 dır. Bu məqaləmizdə biz Metropolitan İncəsənət Muzeyində saxlanı- lan bir epiqrafik məmulat haqqında da məlumat verəcəyik. Metropolitan İncəsənət Muzeyində saxlanılan XIX əsrə aid in- ventar nömrəsi 2006.523a,b olan qələmdan üzərində təsvir edilən miniatürdə xeyli sayda türk simvolları yer almışdır. Üzərində harmo- nik şəkildə qızılı və qəhvəyi rəngli fonun olduğu və lak-xüsusi parıl- tılı məhlul çəkilmiş bu qələmdan XIX əsrə aiddir. Çox güman ki Mirzə Baba (1780-1810) və ya onun şagirdlərindən birinin əl işidir. Yuxarı hissədə Qızılbaş şahı Xaqan I İsmayılın (1501-1524) qoşunu ilə Osmanlı ordusunun 1514-cü ildə Çaldıran düzündəki vuruşması təsvir edilmişdir. Qələmdanın üst hissəsində biz iki ordunun topların da olduğu bir döyüş meydanında təsvir edildiyini görürük. Şah I İs- mayıl miniatürdə Malqoçoğlunun-Osmanlı sərkərdəsinin bədənini qı- lıncı ilə ikiyə bölən halda təsvir edilmişdir. Qələmdanın yan tərəflə- rində isə təbiət mənzərəsi fonunda ox və qılıncla silahlanmış atlıların itlərlə birlikdə ov səhnəsi təsvir edilmişdir. Bir tərəfdə ayı ovu, digər tərəfdə isə ceyran ovunu görə bilərik [20]. Qələmdanın üzərində bir çox türk simvolları təsvir edilmişdir. Bunlardan biri ayının ovlanma- sıdır. Ayı türk simvolikasında özünəməxsus yeri olan heyvandır. Me- şə tanrısı və ya meşə ruhunun simvolu olan ayının ovlanması ilə ayı- nın gücünün və müxtəlif üstünlüklərinin insana keçdiyinə inanılırdı. Doğrudur İslamın qəbulundan sonra ayı qüvvətin və eyni zamanda pisliyin, kobudluğun simvolu olsa da, türk simvolikasında öz yerini qoruyub saxladı [1, 140]. Ov türklərin həyatında xüsusi yerə sahib- dir. Dövrün mənbələrinə diqqət edilsə Xaqan I İsmayılın ova xüsusi həvəsli olduğunun şahidi olarıq [12,63]. Türklərdə ov dövlət və xalq ovları deyə iki yerə bölünürdü. Həmçinin ən məşhur ovlardan biri də sürətli ov idi. Bu zaman ov müxtəlif yollarla qovalanıb bir yerə top- Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 79 lanılır və ovçu, at, ovçu quş, ov üçün əhliləşdirilmiş hepardlardan və bəbirlərdən istifadə edirdi [1, 162]. Türklərdə ov həm də döyüş öncə- si hərbi təlim kimi idi. Şah I İsmayıl 1503-cü il Almabulağı döyüşün- dən öncə, 1508-ci il Bağdad fəthindən əvvəl ov təşkil etmişdi [12, 68; 3, 73]. Səfəvi sülaləsi zamanında əsasən qədimdən bəri türklərdə mövcud olan halqa ovu həyata keçirilirdi. Ov mərasimində iştirak edən əsgərlər ox atmaq, qılınc vurmaq, kəmənd atmaq, gürz istifadə etmək və mizraq atmaqla məşğul olurdurlar. Xaqan I İsmayıl isə adə- tən ox, qılınc, mizraq, toppuz və qılıncdan istifadə edirdi [12, 63, 65, 74]. Azərbaycan İmperatoru Şah I İsmayılın ayı ovlaması, xüsusən cəmi iki oxla ayını yerə sərə bilməsi diqqətdən yayınmamalıdır [3, 49]. Eyni zamanda diqqətlə baxanda qələmdanın üzərində təsvir edil- miş bəzi atlıların atlarının quyruğunun düyünlü təsvir edildiyini gör- mək olar. Türk inancında yas ifadəsi olaraq vəfat etmiş şəxsin atının quyruğu ya kəsilərdi, ya da düyünlənərdi. Orta əsr miniatürlərində vəfat etmiş türk şahları təsvir edilərkən onların atlarının quyruqları düyünlü olaraq da təsvir edilmişdir [1, 124]. Sultan Səlimin (1512- 1520) Azərbaycan yürüşündən dönməsi təsvir edən “Hünarnamə” əsərində olan miniatürə baxsaq sultanın da atının quyruğunun düyün- lü olduğunu görərik [13, 895]. Miniatürdə Şah I İsmayılın atı boz rəngdə təsvir edilmişdir. Maraqlıdır ki, bir çox məşhur türk qəhrə- manların boz atı olmuşdur. Bunlara misal olaraq aşağıdakıları gös- tərmək olar: Mənbələrdə Baba İlyas təsvir edilərkən onun boz atının olması vurğulanılır – “Boz atlı və nurdan əmmaməli şeyx”; Əlvan Çələbi Babai üsyanında iştirak edən Baba Rəsulun ölümünü təsvir edərkən yazır: “Şeyx boz atın üstündə göylərə yüksələrək, gözdən itdi”; Suriyalı Mişel Oğuz Xaqanı qoşunlarının önündə boz at üstündə təsvir edir; Dədə Qorqud dastanında da boz at təsvirinə rast Yüklə 2,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|