İ n f o r m a t I k a

İ N F O R M A T İ K A 

 

____________________________________________________________ 

158 

 

Misal 9. 241,65625

(10) 

= ?

 (8)

 

 

 

 

 

 

Misal 10. 123,5625

(10) 

= ?

 (8)

 

 

 

Misal 11. 3627

(10) 

= ?

 (16)

 

 

2 

 

1

4

5



 

0

2

2



 

2 

1

 

Cavab: 5,5625

10

=101,1001

2 

 

0    5625 

*      2 

1    1250 

*      2 

0    2500 

*     2 

0    5000 

*      2 

1  0000 

 

 

3

120

123



 

7

8

15



 

8 

8 

1 

0   5625 

*    8 

4    5000 

*     8 

4  00000 

 

0    65625 

*       8 

1    25000 

*       8 

2    00000 

 

 

1

240

241



 

6

24

30



 

8 

8 

3 

Cavab: 123,5625

10

=173,44

8

 

Cavab: 241,65625

10

=361,12

8

 

---

İ N F O R M A T İ K A

 

 

____________________________________________________________ 159 

 

Cavab: 3627

10

=E2B

16

 

 

10-luq  say  sistemindəki  düzgün  kəsrləri  2-lik  say  sisteminə  keçirmək  üçün 

ardıcıl  vurmadan  istifadə  edilir,  yəni  10-luqdakı  düzgün  kəsr  ardıcıl  olaraq  2-yə 

vurulur, aşan mərtəbələr (tam hissələr) sıra ilə düzülür. 

Ədədlərin 2-lik say sistemindən 8-lik və 16-lıq say sistemlərinə və ya əksinə 

çevrilməsi sadə qaydalarla aparılır, çünki 8-lik və 16-lıq say sistemlərinin əsasları 

2-lik say sisteminin əsasının uyğun olaraq 3-cü və 4-cü dərəcəsi ilə təyin olunur, 

yəni  8=2

3

  və  16=2

4

.  Bu  o  deməkdir  ki,  16-lıq  say  sistemindəki  ədədi  2-lik  say 

sisteminə  çevirmək  üçün  16-lıq  ədədin  hər  bir  rəqəmini  dördrəqəmli  2-lik  kodla 

əvəz etmək kifayətdir. 

İkilik say sistemindən 8-liyə və 16-lığa, eləcə də əksinə keçmək olar. Burada 

səkkizlik  say  sistemi  rəqəmlərinin  hər  biri  üç  ikilik  rəqəmlə  ifadə  olunur.  Bu 

aşağıdakı cədvəldə əks olunmuşdur. 

 

“0” - 000 

“2” - 010 

“4” – 100 

“6” - 110 

“1” - 001 

“3” - 011 

“5” - 101 

“7” - 111 

 

Onaltılıq  say  sistemlərində  rəqəmlərinin  hər  biri  dörd  ikilik  rəqəm  ilə  ifadə 

olunur. Bu aşağıdakı cədvəldə əks olunmuşdur. 

 

0 - 0000 

4 - 0100 

8 - 1000 

C - 1100 

1 - 0001 

5 - 0101 

9 - 1001 

D - 1101 

2 - 0010 

6 - 0110 

A - 1010 

E - 1110 

3 - 0011 

7 - 0111 

B - 1011 

F - 1111 

 

 

Tutaq  ki,  ikilikdə  təsvir  edilmiş  tam  ədədi  çevirmək  lazımdır.  Bunun  üçün 

həmin  ədədi  sağdan  başlayaraq  üç-üç  qruplaşdırırıq.  Sonra  ədədin  önündə 

qrupun çatışmayan rəqəmlərinin yerinə “0” yazırıq. Daha sonra isə hər bir qrupda 

alınmış ikilik ədədi 8-likdə təsvir edirik. 

Öndə yazılanları misalla izah edək. 

 

Məsələn

,

   010  110  110  111  011 ← ikilik ədəd 

               010  110  110  111  011 ← səkkizlik ədəd 

                2      6     6      7      3 

 

 

11

3616

3627



 

2

224

226



 

16 

16 

14 

---

İ N F O R M A T İ K A 

 

____________________________________________________________ 

160 

Eyni ilə, 8-likdən 2-liyə keçmək mümkündür. 

 

Məsələn,              2  7  4  6                 səkkizlik ədəd 

                        

                

                 010   111  100  110               ikilik ədəd 

 

Eyni  yolla  ikilik  say  sistemindən  16-lığa  və  ya  əksinə  keçmək  olar.  Fərq 

yalnız  ondadır  ki,  onaltılığa  keçərkən  ikilik  ədədləri  sağdan  sola  dörd-dörd 

qruplaşdırmaq lazımdır. 

 

Misal  12.  Onaltılıq  say  sistemindəki  F2  ədədini ikilik  say  sistemində  ifadə 

etməli. 

 

F2

(16)

=1111 0010

(2)

 

 

İkilik ədədin onaltılıq say sisteminə çevrilməsi üçün həmin ədəd tetradalara 

(dördlülklərə)  ayrılır  və  hər  bir  tetrada  onaltılıq  rəqəmi  ilə  əvəz  olunur. 

Tetradalara  ayırma  tam  hissədə  vergüldən  solda,  kəsr  hissədə  isə  vergüldən 

sağda aparılır. 

 

Misal  13.  İkilik  say  sistemindəki  X

(2)

=1010101001  ədədini  16-lıq  say 

sistemində ifadə etməli. 

 

10| 1010| 1001

(2)

=2A9

(16)

 

 

Qeyd edək ki, tetradalara ayırma zamanı çatışmayan rəqəmlər (tam hissədə 

soldan, kəsr hissədə sağdan) “sıfır”larla doldurulur. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---