I uluslararasi

I. Uluslararası Türklerde Tarih Bilinci ve Tarih Yazıcılığı Sempozyumu
23-25 Ekim 2014 Zonguldak, Türkiye
Eski Türk Yazıtları’nda Tarih ve Sosyal Tarih Üzerine Bir Deneme
41
Göktürk Devleti’nin en önemli birleştirci zekâsı rolünü oynamıştır. Elbette bu husus devlet düşüncesi, tarih 
ve tarih sosyolojisi bakımından çok önemnli bir husustur.
118
 İşte bütün bu gayretler sonunda yazıtların nihaî 
satırlarında “Artık Kapağan Kağan Türk müttahit milletini intişar etti. Türk bilge hakan Türk Milletini Oğuz 
Milletini iyi idare ediyor.”
119
 demektedir.
e) Diğer Yazıtlar:
Orhun Yazıtlar’ının okunmasından gerek evvel ve gerekse sonra, günümüzde dâhi devam eden çalışmalar 
sonunda yüzleri aşan “Eski Türk Yazıtı” ortaya çıkarılmıştır. Daha kısa olan diğer yazıtlar ve balballar şüphesiz 
ki Türk tarihi, siyaset sosyolojisi, etimoloji, Türkoloji ve Türk devlet düşüncesi yönleriyle pek önemlidirler. 
Bunların en önde geleni Orhun Yazıtları ile aynı sahaları çepçevre saran Uygur Yazıtları ile Ongin ve Ihe Hüşotü 
yazıtlarına uzmanlar çok önem vermişlerdir.
Uygur dönemi yazıtlarından Aru Han(1962), Sevrey(1948), Şine Usu(1909), Terhin(1970), Tez II(1915), 
Karabalasagun(1899), Suci(1900), Sevrey(1965), Çor(1857), Şive Ulan(1912), Altınköl II(1878); UybatII-III 
Türgiş Yazıtları(1886), Uyuk Tarlak(1888); Bay BulunII(1939), Kemçik(1879, Altı Bağ Bodun Yazıtları; Hangita 
Hat(1968), Barlık I(1891); Kejilik Hobu(1916), Kızıl ÇıraII(1916) Kümül Yazıtları; Bayan Köl(1971)Mugur 
Sargol(1976-78) Az Yazıtları; hangita hat(1968), barlık I(1891) Oğuz Yazıtları ve Avrupa’da Peçenek(1899), 
Bulgar, Sekel yazıtları
120
 bilinmesi gereken önemli tarih kaynaklarıdır.
Sonuç
Bu sempozyum kuralları dâhilinde, bildirimiz ön unsurları ve konusu, yüzelsel de olsa mümkün mertebe birincil 
kaynaklar üzerinde bir incelemeye tabi tutulmuştur. Bu çalışmanın verdiği mesaj, bilhassa Türk tarihinin eski 
Türk vatanı üzerinde geçen asırlarını, tarihî bir materyal olarak toplumsal, ekonomik, kültürel, etimolojik ve 
dil bulguları üzerinden gidilerek bir bütün olarak kabul etme zorunluluğudur. Uzun asırlar boyunca bir dünya 
geleneği olarak “Vakanavüs” veya “Resmî tarihçilik” nazarı ile yazılan tarihimiz Fransız İhtilâli’nden sonra 
ortaya çıkan “millet-milliyetçlik” cereyanlarından sonra elbette “Milli Tarih” tezine yaklaşılmıştır. ”Avrupa 
Oryantalzimi”nin de bu gelişmeleri hızlandırdığını kabul etmek gereklidir.
XIX.asır sonlarına doğru artık modern tarih görüşleri ortaya çıkmış, II.Meşrutiyet’den sonra, bizde de Ziya 
Göklap ile sosyolojik görüşler zenginlik kazanmıştır. Müteakıp asrın ilk yarısında Fransız Anneles Okulu’nun 
tesiriyle  sosyoloji, ekonomi, sosyal psikoloji ve antropolojinin tarihe uygulanması yeni bir tarih yazıcılığı 
olarak “Sosyal Tarih”i ortaya koymuştur. Fuat Köprülü çalışmaları ile 1940’dan sonra gerçek hüviyetine kavuşan 
bu çalışmalar bir süre durgunluk geçirmişse de günümüzde bir hayli ürünleri ile A.Yaşar Ocak dikketimizi 
çekmektedir.
İşte “Eski Türk Yazıtları” böyle bir gözle incelemeye çalışılmıştır.Tabiî ki bir başlangıç olarak ehemmiyetini 
bilemem;fakat netice itibariyle tamamen yazılı olan bu kaynaklarlar ilgili çalışmalara yine yazılı olan Kaşgarlı’nın 
Dîvanı ile Yusuf Hacib’in Kudadgubilik’inin ilâve edilmesi bir mükemmellik ortaya koyacaktır.
Kaynaklar
ERCİLASUN, A.Bican (Prof.Dr.), Türk Dili Tarihi, Akçağ, Ankara 2004.
VAMBERY, A. (Prof.Dr.), Bir Sahte Derviş’in Orta Asya Gezisi, Çev.A.S.Abdülhalim, Kitabevi Yay., İstanbul 2011.
TEMİR, Ahmet (Prof.Dr, ) Türkoloji Tarihinde W.Radloff Devri, TDK Yayınları, Ankara 1991;
Türkoloji Tarihinde Wılhelm Radloff Devri, TTK, Ankara 1991.
OCAK, Ahmet Yaşar (Prof.Dr.), Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2000- 2012;
118 Bkn.Ag.e.s,110/26-31.
119 A.g.e.,s.120/61-62.
120 Gömeç,a.g.m.,s.69-74.

---

I. Uluslararası Türklerde Tarih Bilinci ve Tarih Yazıcılığı Sempozyumu
Ali BADEMCİ
42
Babaîler İsyanı, Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadaolu’da İslam-Türk Heteredoksisinin Teşekkülü, Dergah Yayınları, 
6.Baskı, İstanbul 2014;
Türk Sufiliğine Bakışlar, İ;letişim, İstanbul 1196-2011;
Fuat Köprülü Sosyal Tarih Persektifi ve Günümüz Türtkiye’sinde Din ve Tasavvuf Tarihi Araştırmalarında “Tarihin 
Saptırılması”Problemi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı 3, Konya 1977;
Türkler, Türkiye ve İslam, Yaklaşım, Yöntem ve Yorum Denemeleri, İletişim 1999-2012.
Alaaddin Atâ Melik Cüveynî, Tarih-i Cihângüşa, Çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.
BADEMCİ Ali, Cengiz ve Yasası Timur ve Tüzükâtı, s.64, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2010. 
Atsız, Aşıkpaşaoğlu Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2012.
LEWİS B.-HOLT, P.M., Historians of the Middele East, Oxford Üniversity of Oxford 1962, Terc.Mehmet Dağ, ”dergiler.ankara.
edu.tr”;
Türkiye’de Tarihçlik ve Milli Uyanış, TürkYurdu, s.281, Haziran 1960.
KÜTÜKOĞLU, Bekir(Prof.Dr.), Vekyi’nüvis Makaleler, Fetih Cemiyeti Yay, İstanbul 1994.
ERSANLI BEHAR, Büşra(Doç.Dr.) İktidar ve Tarih, Türkiye’de “Resmi Tarih” Tezinin Oluşumu, s.41.Afa Yayınları, İstanbul 
1992
YALÇIN, E.Semih(Prof.Dr.), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I Kaynaklar, Siyasal Kit.Ankara 2004.
KURAN, Ercüment(Prof.Dr.), Tanzimat Dönemi Tarih Yazıcılığı, Türkiy Günlüğü S/42Eylül-Ekim 1996.
KÖPRÜLÜ, Fuat, Türk Edebyatında İlk Mutasavvıflar, Akçağ, Ankara 2009.
BAYAT, Fuzuli(Prof.Dr.), Türk Mitoloji Sistemi 2, Sf.42, Ötüken Yayınevi.İstanbul 2007.
ORKUN, H.Namık(Prof.Dr.), Eski Türk Yazıtları, TDK.Yayınları, Ankara 2011.
GÖYÜNÇ, H.Nejat(Prof.Dr.), Tarihçiliğimizin Dünü ve Bugünü”, 240, TTK., Ankara 1977.
İNANCIK, Halil(Prof.Dr.), Bülent Arı(Doç.Dr.), Osmanlı Türk Tarihçiliği Üzerine Notlar, s.213.www.bulentari.com.tr.
ORTAYLI, İlber(Prof.Dr.), Tarih Yazıcılık Üzerine, 2.Baskı, Cedit Neşriyat, Ankara 2011.
HALDUN, İbn-i, MukaddimeI-II, Çev.Turan Dursun, Kaynak Yayınları, İstanbul 2013.
MAHMUD, Kaşgarlı, Divanü’l Lügat-İt Türk, Çev.Besim Atalay, I-IV cilt, TDK, Ankara 2006.
DEMİRYÜREK, Mehmet(Prof.Dr.), Tarih-i Encümeni ve Mehmed Fuat Köprülü, Karadeniz Araş.Kış 2013, Sayı.36.
ERGİN, Muharrem(Prof.Dr.), Orhun Abideleri, 1000 Temel Eser, İstanbul 1970.
FAYDA, Mustafa(Prof.Dr.), Tarih, 30, DİA c.40, İstanbul 2011.
PAŞA, Mustafa Nuri, Netayic-ül Vukuat, 4 Cild, N. Çağatay, TTK. Yayını, Ankara 1992.
ORAL, Mustafa(Prof.Dr.), Türkiye’de Romantik Tarihçilik, s.Asil Yayın., İstanbul 2006.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S.(Prof.Dr.), Tarih Artaştırmalarında Usûl, TTK, Ankara 2011.
EFENDİ, Naima Mustafa, Tarih-i Naima, TTK, Ankara 2007.
KÖKEN, Nevzat(Dr.), Cumhuriyet Dönemi Tarih Anlayışları ve Tarih Eğitimi, Yayınlanmamış Doktora  
Tezi, Isparta 
2002.
ŞAMİ, Nizamamüddin, Zafername, Çev.Necati Lügal, TTK, Ankara 1949.
FAZLLALLAH, Raşid Al-Din, Cami Al-Tavarih, 2 Cild.TTK, Ankara 1999.
EFENDİ, Râşid Mehmed- Ç. İ. Âsım Efendi(Zeyl), Tarih-i Raşid, A. Özca, Y. Uğur, B.Çakır, A. İzgöer Yayını, İstanbul 2013.
GÖMEÇ, Sadettin(Prof.Dr.), İslâm Öncesi Türk Tarihi’nin Kaynakları Üzerine, www.dergiler.ankara.edu.tr
SOMUNCUOĞLU, Servet, Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler, İlke Basın Yayın, İstanbul 2008.
SAMİ, Şemseddin, Kâmûs-I Türkî, Tıpkıbasım, Çağrı Yayınları, İstanbul 1978.
TEKİN, Talât(Dr.), Orhon Yazıtları, TDK.Yayınları, 4.Baskı, Ankara 2010.
THOMSEN, V.(Prof.Dr.)Orhon Yazıtları, Çev.Vedat Köker, TDK.Yayınları, Ankara 2002.
RADLOF, W.(Prof.Dr.), Sibirya’dan Seçmeler, Çev.Ahmet Temir(Prof.Dr.), Kültür Bakanlığı Yayını, İstanbul 1976.
ÜNAL, Yenal(Dr.)Türkiye’de Tarihçilik, Tarihçiliğin Gelişimi(15-20.YY) ve Türk-Batı Tarihçiliğine Örnek İki Kitabın 
Karşılaştırmalı Analizi, Kelam Araştırmaları, 8/2, Ankara 2010.
HACİB, Yusuf Has, Kudatgu Bilig”, Çev.Reşit Rahmeti Arat, TTK, Ankara 1974.

---