İbrahim bəYİn səyahətnaməSİ
Yüklə 2,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
28 Osmanlı ölkəsi və Rusiyada gördüyün konsulların hər birindən iki-üç min alıb, bu yerlərə göndəriblər. Bunlar da gərək bircə ilin ərzində verdiklərinin beş-altı bərabərini biçarə rəiyyətin dərisindən çıxarsınlar.
Bəli, bu, ilk kədərli hadisə idi ki, Batumda səyahət zamanı onun şahidi oldum. Ürəyim qəmdən sıxıldı. Hey ah idi ki, bilaixtiyar ürəyimin təkindən çıxırdı. Pərişanlıq üzündən Batumda nə qədər gəzdiyimizi hiss etmədim. Kefim yaman pozulmuşdu. Nəhayət, günü başa çatdırdıq. Qatarın hərəkət vaxtına az qalırdı. Tiflisə getmək üçün iki dənə birinci dərəcəli bilet aldıq. Hər biletin qiyməti on dörd manat oldu. Bir manat da Əliyə ənam verib, onunla vidalaşdıq.
Yolun yarısını gecə ikən keçdik. Səhərə yaxın bir neçə tunelə rast gəldik. Burada uca dağların qəlbini cəsarətlə deşib yol açmışlar. Qatar yerin altından keçirdi. Öz-özümə düşündüm ki, bu bəşər övladı nə böyük qüdrətə malikdir. Bir tərəfdən belə nəhəng dağların bağrını on kilometrlərlə yarır, o biri tərəfdən bir şəhəri bir parça dəmirə bağlayıb, neçə dəqiqənin içində dağın bu tərəfindən o biri tərəfinə keçirir. Bu kimi fikirlərə dalmışdım. Özümə gəldikdə ixtiyarsız olaraq dedim: "İnsanların hümməti dağı yerindən qoparar".
Vaqonumuzda bir erməni də var idi. Ona dedim:
“Həndəsə elmi qəribə möcüzələr eləyir. Bu uca dağların bağrını yarmaq, bu böyüklükdə maşını oradan keçirmək üçün böyük hünər, hədsiz-hesabsız məxaric lazımdır.”
“Bəli, böyük hünərdir,” -- dedi. -- “Çoxlu vəsait də xərc olunubdur. Ancaq keçən il hökumət həmin dəmiryoldan, məxaricindən əlavə, on altı milyon manat mənfəət də götürdü. Bunlardan əlavə, bu gördüyün yerlərin hamısı bir müddət əvvəl əkinsiz çöllər idi, yaşayışdan xəbər yox idi. Div də buradan keçməyə cəsarət etməzdi. İndi Bakının qara neftinin bərəkətindən hər il xaricdən bu ölkəyə neçə milyon manat pul axıb gəlir. Elə bunun üçün də hər neçə addımda abad bir qəsəbə və kənd görürsən. Sizin İran torpağında da bu kimi mədənlər və qazanc mənbələri çoxdur. Amma dövlətin xəbərsizliyindən, millətin tənbəlliyindən ölkənizin torpağında yatmış o tükənməz xəzinələr əl dəyilməmiş qalır. Elə buna görə də sizin həmvilayətlilər zəlil-sərgərdan vəziyyətdə baş götürüb xarici ölkələrə qaçır, orada fəhləlik, hamballıq, palçıq daşımaq kimi alçaq işlərlə başlarını girləyirlər. Onların çoxu bir neçə vaxtdan sonra dilənçi kökünə düşüb, ona- buna əl açmaq məcburiyyətində qalır.”
Doğrusu, bu məzəmmətli sözlər ox kimi ürəyimə sancıldı. Nə eləyim, dava eləmək yeri deyil. Əlacsızlıq üzündən durub vaqonun bir guşəsinə çəkildim. Qüssənin şiddətindən yaxamı qurtarmaq üçün başımı yastığa atıb yatdım. Bir vaxt gördüm ki, Yusif əmi məni yuxudan oyadır:
29 “Bəy, dur tamaşa elə, Tiflis görünür.”
Durdum. Bir az sonra qatar dayandı. Məlum oldu ki, məqsədə çatmışıq. Qatardan düşdük. Çamadanlarımızı hambal götürüb faytona qoydu. Faytonçuya dedim bizi "London" mehmanxanasına aparsın. Ona görə ki, Batumda lənkəranlı Əli tapşırmışdı ki, bu mehmanxanaya düşək.
Mehmanxanada gecəsi dörd manata bir otaq tutduq. Əl-üzümüzü yuyub təmizlədikdən sonra Yusif əmiyə dedim ki, çıxaq bazara, bəlkə bir iranlı aşpazı tapıb, bir şey yeyək.
Şəhərə çıxdıq. Məşhur "Şeytanbazar"da bir neçə yeməkxana gördük. Hamısı pinti və iyrənc idi. Hamısının mis qabları qaralmışdı, dükanlardan pis iy gəlirdi. Nəhayət, bir çilovpəz dükanına çatdıq. Əlacsızlıqdan dükana girib çilov-kabab istədik. Gətirdilər. Əlimiznən yedik. Təmizlikdən və səliqədən əsər belə yox idi. Yeməkdən sonra çıxıb şəhəri gəzməyə başladıq. Buradakı iranlıların vəziyyətini Batumdakılardan daha pərişan gördüm. Demək olar ki, hamısı inşaat işlərində işləyir, muzdurluq edir, ya da küçələri daşla fərş etməklə məşğuldurlar. Onların əlacsızlıq üzündən ağır əmək şəraitinə dözmələrini, pərişan halını görməkdən ürəyim qan oldu. Sözün qısası, bu ölkələrdə bütün ağır və alçaq işlər iranlıların öhdəsindədir. Yolda rastlaşdığım bir həmvilayətlidən soruşdum:
“Bəs burada iranlı tacir yoxdur?”
“Nə üçün yoxdur,” -- dedi. -- “Xələtov, Baronbəyov və sair karvansaralarda çoxlu iranlı tacir var.”
O karvansaraların yolunu soruşub, haman səmtə getdik. Karvansaraya daxil olan kimi diqqətlə hər tərəfi nəzərdən keçirməyə başladım. Gördüm bir parası mağazalarda öz ətrafına neçə top qanovuz, Həmədan, Brucird çiti, Yəzd qədəyi, Nain bezi düzüb oturub. Bu vaxt kimsə məni adımla səslədi: "İbrahim bəy! İbrahim bəy!"
Ayaq saxladım. Bir kişi mənə tərəf qaçıb gəldi və salam verdi. Mən onun salamının cavabını verdim.
“Yəqin ki, məni tanımırsan,” -- deyə soruşdu.
30
“Gözümə şirin gəlirsiniz. Ancaq yaxşı xatırlaya bilmirəm ki, harada sizin qulluğunuzda olmuşam.”
“Misirdə,” -- dedi. -- “Neçə il bundan qabaq müqəddəs Məkkənin ziyarətindən qayıdan baş Qahirəyə gəlmişdim. Hacı Mirzə Məmmədrəfi Müşkinin ticarətxanasında sizinlə görüşmək şərəfi mənə nəsib oldu. Gecəni də onun evində qonaq qaldıq.”
“Ola bilər,” -- dedim.
Bizi öz dükanına apardı. Söhbət əsnasında dedim:
“Deyəsən, burada iranlı çoxdur. Maşallah, hər tərəfə baxırsan bir iranlı görürsən. Ancaq, təəssüf ki, çoxunun halı olduqca fəlakətli və pərişandır.”
“Bəli, burada çox iranlı var,” -- deyə müsahibim cavab verdi.
“Nə qədər olarlar,” -- deyə soruşdum.
“Deyirlər Qafqazda altmış min nəfərə yaxın olar.”
“Bunların cəlayi-vətən edib, qürbətdə qalmalarının səbəbi nədir? Axı nə üçün bu qədər adam axışıb xarici ölkələrə gəlir, niyə bu əzab-əziyyət, məşəqqət və təhqirə dözürlər?”
“Səbəbi aydındır,” -- dedi. -- “İran məmləkətinin gəliri azdır, xalq işsizdir. Güclülər gücsüzlərə zülm edirlər. Rəiyyət sahibsizdir. Bütün bunları bircə tümən təzkirə pulu almaq tamahı ilə sualsız-cavabsız buraxıb xarici ölkələrə axıdırlar. Bir adam yoxdur ki, bunlardan soruşsun: haraya gedirsən və nə iş görcəksən? Elə buna görə də sərhəddə yaxın qəsəbə və kəndlərdəki qəbristanlıqlarda baş daşında kişi adına çox az rast gəlmək olur. Hamısı qadın adıdır. Sanki qadınlar ölkəsidir.”
“Bəs bunların içində başqa peşə sahibi yoxdur? Elə deyəsən hamısı fəhlədir,” -- deyə soruşdum. Yüklə 2,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|