İbrahim bəYİn səyahətnaməSİ
Yüklə 2,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
31
“Eh, kaş hamısı fəhlə olaydı. Çox vaxt oğurluq da eləyir, cibə də girirlər. Min cürə rüsvayçılıq törədirlər. Onların da xəcalətini biz çəkirik.”
Təəccüblə soruşdum:
“Bəs konsul nə karədir. O nə üçün işə qarışmır?”
“Allah atana rəhmət eləsin! Konsulun dörd manat təzkirə pulu, onun bir neçə bərabərini rüşvət və cərimə adı ilə almaqdan başqa bir işi yoxdur. Biri öləndə də əgər bir şeyi olsa, o da konsulunkudur.”
“Bu altmış min nəfərin təzkirə pulu böyük məbləğ olur,” -- dedim. -- “Görünür, hamısı dövlətə çatır.”
“Dövlətin heç bir şeydən xəbəri yoxdur. Heç o pulun bircə şahısı da dövlətin cibinə girmir. Konsuldan ancaq işə təyin olunduğu gün peşkəş ünvanı ilə müəyyən məbləğ alınır. O da vəzirlərin və səfirlərin malı olur. Dövlətə çatan ancaq bütün bu işlərin bolluca məsuliyyəti və lənətidir. Hər konsul harada könlü istəsə öz bildiyi qədər təzkirə çap edib satır. İndi daha iranlılarla kifayətlənməyib, xarici təbəələrdən olan hər bir oğruya, quldura və xəspuşa bir-iki manat artıq pulun müqabilində təzkirə verirlər. O da gedib iranlı adı ilə hər cür xəyanətə və cinayətə əl qatır. Rus hökuməti tərəfindən yaxalananda da ilk axtarışda məlum olur ki, onun pasportu saxtadır. Onda gör əcnəbi dövlətin yanında İran hökumətinin heysiyyəti necə aşağı düşür. Daha bundan sonra o konsulun əcnəbi yanında nə kimi qədr-qiyməti olar?”
Söhbətimiz buraya çatanda gördüm ki, hamısı qəmli və kədərlidir. Ürəyim sıxıldı. Söhbətimizin mövzusunu dəyişdim, ticarətdən, alverdən söz saldım:
“Sizin ticarət vəziyyətiniz necədir, vətəndən nə kimi əmtəələr və mallar gətirirsiniz?”
“Elə bu Həmədan, Brucird çiti, Milan, Təbriz qanovuzunu gətirib burada satırıq,” -- dedi. -- “Bu malların bazarı da əvvəlkilərə nisbətən çox kasadlanıbdır. Bundan qabaq ildə bu mallardan neçə min yük gətirib, bu tərəflərdə satırdıq. Ancaq indi keçmiş zamanların heç yüzdə biri qədər də satılmır. O qədər qəlp mal buraxdılar, cinsin rəngindən, ipəyindən o qədər oğurladılar ki, daha 32 indi bir kəs rəğbət eləyib, bu malların heç üzünə də baxmır. Çox keçməz daha bunların istehsalı tamamilə yığışdırılar. Onda gərək biz Moskvanın ipək mallarını alıb İrana göndərək.”
Mən özüm ticarətlə məşğul olduğum bu az müddət ərzində bir çox rus tanıyıram ki, cüzi sərmayə ilə toxuculuqa başlayıb, üç-dörd ilin içində düzlük, doğruluq nəticəsində hər biri milyon sahibi olubdur. Bu gün əksinə, bir çox iranlı da tanıyıram ki, hərəsi böyük bir sərmayə ilə buraya gəlib, on-iyirmi il zəhmətdən sonra iflasa uğrayıbdı. Ona görə ki, biz milli və ümumi mənfəəti heç vaxt mülahizə eləmirik. Ölkənin əmtəəsini özümüzün beş günlük, müvəqqəti xeyrimiz üçün saxtalaşdırırıq.
Bunu birdəfəlik bilmirik ki, əyri yük mənzilə çatmaz. Bir neçə vaxt keçdikdən sonra o malın qəlp olduğu üzə çıxır, hamının gözündən düşür, istər-istəməz alıcısı olmadığına görə istehsalı birdəfəlik yığışdırılıb aradan gedir. Onda bu müvəqqəti mənfəətin zərərini bütün həmvətənlər çəkir. İndi, dediyim kimi, Tiflisdə İran malı, demək olar ki, tamamilə gözdən düşübdür. Elə buna görə də bütün iranlıların arasında on min tümən sərmayəsi olan tacir az tapılar. Hamı Əlinin börkünü Vəlinin başına, Vəlinin börkünü Əlinin başına qoymaqla məşğuldur. Bu xoşagəlməyən vəziyyətin də ümdə səbəbi yenə də hökumətin səhlənkarlığı, məmurların rüşvətxorluğudur. O böyük ölkəni xaraba qoyan bu iki mənhus amilin bərəkətindən heç bir qayda-qanun orada baş tutmur.
Doğrusu, gördüm artıq bu kimi sözləri eşitməyə taqətim yoxdur. Söhbəti qurtarmaq üçün soruşdum:
“Bakı qatarı nə vaxt hərəkət eləyir?”
“Axşam çağı,” -- dedi. -- “Ancaq sizi getməyə qoymayacağam. Bu gecəni bizə qonaq olmalısınız.”
Çox üz vurdu. Qəbul etmədim, üzr istədim:
“İltifatınıza görə təşəkkür edirəm. Qala bilmərik, getməliyik,” -- dedim. Sonra vidalaşıb, birbaşa mehmanxanaya getdik.
Hərçənd ki, Tiflis böyük, tamaşalı şəhərlərdən biridir. Ancaq bu söhbətlərdən o dərəcədə kədərləndim ki, bütün dünya gözümdən düşdü, heç bir şeyi görmək həvəsi məndə qalmadı. Bir az yatdım. Qatarın hərəkətinə az qalmış durub mehmanxananın hesabını verdim. Bir bələdçi
33 götürüb yola düşdük. Bütün yolu vətəndən avara düşüb qürbətdə tam fəlakət və zildətlə gün keçirən millətimin pərişan halı haqqında düşünürdüm. Hey papiros çəkir, köksümü ötürürdüm. Nəhayət, təəssüratımın şiddətindən öz-özümə dedim: "Gərək bundan sonra vətənin vəziyyətini soruşmaqdan, həmvətənlərimin əhvalını yazmaqdan vaz keçəm. Çünki hamısı ancaq qəm-qüssə gətirir". Sonra atamın vəsiyyəti yadıma düşdü. Gördüm əlacım yoxdur, yazmalıyam.
Sabahısı gün ikindi çağı çox gec Bakıya çatdıq. Bir baş "Qafqaz" mehmanxanasına getdik. Bu mehmanxanada mənzil kirayəsi ucuz idi, hər günü bir manat idi. Ancaq çox çirkli idi. Xidmətçiləri də olduqca kobud idilər. İki gecədən artıq qalmalı olmadığımıza görə başqa yerə köçmək istəmədim. Mehmanxanadakıların əksəriyyəti müsəlman idi. Hər kəs öz mənzilində xörək hazırlayır, kabab bişirirdi. Bəziləri tiryək də çəkirdilər. Yusif əmiyə dedim:
“Gedək bir az şəhəri gəzək. Həm də bəlkə bu andıra qalmış tiryəkin zəhlətökən iyindən canımız qurtarsın.”
Mehmanxanadan çıxdıq. Qapıda xidmətçilərdən biri bizim qabağımızı kəsib dedi:
“Məşədi, nəqd pul, qiymətli şeydən-zaddan varınızdırsa, burada qoymayın. İşdi, oğurlansa biz cavabdeh deyilik.”
“Mənzilin açarı cibimizdədir,” -- dedim.
“Mən açar-maçar bilmirəm. Sizə xəbərdarlıq elədim, vəssəlam.”
“Qorxma,” -- dedim, -- “bizim bir neçə köynək-tumandan savayı bir şeyimiz yoxdur. Nə tacirik, nə də sərraf.”
Ancaq xidmətçinin bu haləti məni həm təəccübləndirdi, həm də ona gülməyim tutdu. Nə isə, mehmanxanadan çıxıb dəniz kənarına getdik. Hər tərəfə baxdım, yenə də Batumda olduğu kimi, həmvilayətlərimizi gördüm. Dəstə-dəstə özlərini günə verib bitlənirdilər. Bizdən bir qədər aralı bir dəstə adam toplaşdı. Səs-küy ucaldı. Birini döyüb ucadan deyirdilər: "Bu köpəkoğlu həmşərini vurun!"[3]. Çatan o adamı döyürdü. Mən camaatdan soruşdum ki, bunun günahı nədir, nəçidir və nə üçün döyülür? Dedilər iranlıdır, özü də muzdurdur. Sahibi Bakı əhalisindən olan bir müsəlmanın gəmisində işləyir. Onu vuranlar da gəmi muzdurlarıdır. Özləri də bu şəhərin əhalisindəndirlər.
Yüklə 2,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|