İbrahim bəYİn səyahətnaməSİ
Yüklə 2,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
25 “Getməyin!”
Sonra Yusif əmini bir kənara çəkib pıçıldadı:
“Məbadə bunların qəhvəxanalarına gedəsiniz. Hamısı şarlatan, oğru və lotudur. Yaxşısı budur ki, "İmperial" mehmanxanasına gedəsiniz. Bu yaxınlıqdadır. Orada qalmağınız məsləhətdir. Doğrudur, gecədə bir-iki manat artıq verməlisiniz, ancaq hər bir təhlükədən asudə olarsınız.”
Yusif əmi hambala dedi ki, "İmperial" mehmanxanasına gedəcəyik. Orada gecəsi iki manata bir otaq tutduq. Gecəni yatıb istirahət etdik. Səhər tezdən mehmanxanadan çıxıb, həmvətənlərimizdən birinə rast gəlib, Tiflis maşınının nə vaxt hərəkət edəcəyini ondan soruşduq. O dedi ki, biri indi hərəkət edəcək, biri də axşam. Gördük ki, indikinə çatmarıq. Ona görə də qərara gəldik ki, axşam maşınını gözləyək, həm də şəhəri yaxşı-yaxşı gəzək. O həmvətənimizin adını və vilayətini soruşdum.
“Dedi adım Əlidir, özüm də lənkəranlıyam.”
O da öz növbəsində məndən soruşdu:
“Bəs siz haradan təşrif gətirirsiniz?”
“Misirdən gəlirik,” -- dedim.
“Mən də bir müddət Misirdə olmuşam,” -- dedi.
Hətta bəzi adamların əhvalından xəbər tutdu.
Dedim:
26 “Qəribədir, burada hara baxırsan iranlıdır. Özü də hamısı pərişan, hamısı fəlakətlə əlbəyaxa! Məlum olur ki, hamısı yoxsuldur.”
“Bəli,” -- dedi. -- “Burada iranlı çoxdur. Bu gün bazar günü olduğuna görə hər yerdə tətildir. Buraya toplaşanların çoxu sabah işdə olar.”
“Nə iş görürlər,” -- deyə soruşdum.
Cavab verdi:
“Hamısı fəhlə və hambaldır. Qırx-əlli nəfəri də tabaqçı, aşpaz və alverçidir. Qalanı avara- sərgərdan, gündəlik çörəyinə möhtac bəndələrdir.”
“Bəyəm nə qədərdilər?”
“Dörd-beş min nəfər olar,” -- dedi.
Öz-özümə dedim: "İlahi, cəlalına çox şükür. Bu kiçik şəhərdə dörd-beş min nəfər iranlı var. Hamısının da vəziyyəti pərişan".
Müsahibim dedi:
“Ağayi-mən, bu nə fərmayişdir? Qafqazın bütün şəhərləri, qəsəbələri, hətta kəndləri bu kimi iranlılarla doludur. Hələ burada başqa yerlərə nisbətən azdır.”
“Bəs İran dövləti bunlara niyə icazə verir ki, vətənlərini tərk etsinlər?”
“Allah atana rəhmət eləsin,” -- dedi. -- “Elə bil o dünyadan gəlmisən. Nə qoymusan, nə axtarırsan? Əvvəla İranda əmin-amanlıq yoxdur, iş yoxdur, çörək yoxdur. Daha bu yazıqlar nə eləsinlər. Bəzisi hakimlərin özbaşınalığından, bir parası bəylərbəyi, darğa və kətxudanın 27 zülmündən baş götürüb qaçıblar. Bu alçaqlar birində beş şahı pul görən kimi o saat min hiylə və bəhanə ilə ona papuş tikirlər. Birinə deyirlər: sənin qardaşın sərbaz idi, qoşundan qaçıbdır. O birinə bənd olurlar ki, əmioğlun neçə vaxt qabaq çaxır içib və ya qohumlarından biri qumar oynayıbdır. Hətta qonşunu tutub qonşusunun etmədiyi günah üstündə cərimə edirlər. Əgər bu bəhanələr onların məqsədini təmin etməsə, onda özünə mnn cür töhmət və iftira atacaqlar. Buna görə də xalq cəlayi-vətən edib, Osmanlı ölkəsinə, Rusiyaya, Hindistana gedir. Bu ölkələrdə də səfirlərin, konsulların, onların haramxor adamlarının əlindən asudə deyillər. Burada gördüyün o yazıq ayaqyalınlar hər gün səhərdən axşamadək günün istisi altında palçıq daşıyır, fəhləlik eləyirlər. Kafərin də onlara rəhmi gəlir. Ancaq bu səfirlər, konsullar və onların maaşsız- donluqsuz nökərləri biçarə iranlıları rəhmsizliklə soyur, hərəsindən ildə dörd min manat təzkirə pulu alırlar. Eşitdiyimə görə, İstambulda və Osmanlı ölkəsinin sair yerlərində iranlılara bundan da çox zülm olunur. Konsullar iranlılardan aldıqları pulun hesabına səfirliyin bütün xərclərini ödəyirlər. Əslində konsulların İran təbəələrini soymaqdan başqa bir vəzifəsi yoxdur. Səfirlər konsulluq rütbəsini bir növ icarəyə verirlər.”
Bu fəhlələrdən biri öldükdə, azdan-çoxdan bir şeyi olarsa, cənazəsinin başında hamıdan əvvəl konsulxana məmurları hazır olur. Onlar özlərini ölünün həqiqi varisi hesab edirlər. Əgər ölən yoxsul olsa, cənazəsi üç günlərlə yerdə qalsa da, o tərəfə dolanan olmaz. Gərək bu bədbəxt muzdur fəhlələrin özləri pul toplayıb, meyidi dəfn etsinlər.
Hal-hazırda həmin Batum şəhərində qırx-əlli nəfər günahsız iranlı zindanda yatır. Konsul bu haqda heç bir məqamdan sorğu-sual etmir, etsə də ruslar onun sözünə etina etməyəcək, deyəcəklər ki, rüşvət aldığın üçün onu buraxdırmaq istəyirsən. Ruslar konsulların öz təbəələri ilə necə rəftar etmələrindən baxəbərdirlər. Həm də bilirlər ki, konsulun, hətta ondan yuxarıda oturanların güzəranı bu bir ovuc əlsiz-ayaqsız rəiyyətdəndir. Rəiyyətin hüququnu qorumalı olan bu cənablar özləri onları çapırlar. Daha belə olduqda əcnəbidən nə gözləmək olar?
Dedim:
“Görünür, İran dövlətinin bunların rəftarından xəbəri yoxdur. Gərək təbəələr özləri ərizə yazıb, zalimlərdən şikayət eləsinlər.”
Dedi:
“Vallah, dövlət məndən də yaxşı bilir, necə yəni bilmir? Bir halda ki, dövlət öz xarici məmurlarına maaş verməyə, əksinə, külli məbləğ də əlindən ala, əlbəttə, onu heç vaxt sorğu- suala çəkib deyə bilməz ki, nə üçün bunu belə elədin, onu elə elədin.”
Yüklə 2,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|