İBTİDAİ İcma quruluşU
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1941 25 avqust
- 1945 iyun-sentyabr
- 1945 5 sentyabr
- 1945 2-4 oktyabr
- 1945 12 dek–1946 12 dek
- 1945 dekabr
- 1946 yanvar-fevral
CƏNUBİ AZƏRBAYCAN II DÜNYA MÜHARİBƏSİ İLLƏRİNDƏ 1941-1946 Cənubi Azərbaycanda demokratik və milli azadlıq hərəkatı baş verməsi. Bu dövrdə İranda və Cənubi Azərbaycanda demokratik hərəkatın canlanmasına səbəb Rza şahın hərbi-polis rejiminin iflasa uğraması, Şimali Azərbaycandan sovet qoşunlarının tərkibində Cənubi Azərbaycana göndərilmiş ziyalıların, mədəniyyət xadimlərinin əhali arasında apardığı mədəni-kütləvi tədbirlər olmuşdu
Cənubi Azərbaycanda demokratik hərəkatın birinci mərhələsi. Bu mərhələdə dərketmə, milli şüur inkişaf edi və xalq kütlələri ana dilində yazıb-oxumağa başladı
SSRİ və Böyük Britaniyanın İrana qoşun yeridərək Cənubi Azərbaycanı tutması 1941 29 sentyabr Tehranda İran Xalq Partiyasının Azərbaycan təşkilatlarının təşəbbüsü ilə müxtəlif ictimai-siyasi birliklərin yaradılması. Onlardan “Azərbaycan cəmiyyəti” və “Azərbaycan zəhmətkeşlər təşkilatı” xüsusilə fərqlənirdi
Rza şahın hakimiyyətdən getməsi 1941-1979 Məhəmməd Rza şahın İranda hakimiyyəti 1942 dekabr ABŞ-ın İrana qoşun yeritməsi 1945-1946 Cənubi Azərbaycanda demokratik hərəkatın ikinci mərhələsi. Hərəkatın ikinci mərhələsi Milli Hökumətin yaranması və fəaliyyəti ilə xarakterikdi. Ümumiyyətlə bu mərhələdə Azərbaycan Demokratik Firqəsi, silahlı fədai dəstələri yaradıldı, Azərbaycan dilində “Azərbaycan” qəzeti nəşrə başladı, ADF təsisçilərinin ilk konfransı və birinci qurultayı keçirildi, Azərbaycan Xalq Konqresi (Müəssisələr Məclisi) çağırıldı, Milli Məclisə seçkilər keçirildi, Təbriz universiteti təsis olundu, Milli mədəniyyətin tərəqqisinə möhkəm zəmin yarandı, dil haqqında qanun, aqrar qanun və əmək haqqında qanun qəbul edildi
Cənubi Azərbaycanın bir sıra yerlərində silahlı fədai dəstələri yaradılması 1945 3 sentyabr Seyid Cəfər Pişəvərinin başçılığı ilə Azərbaycan Demokratik Firqəsinin (ADF) yaradılması. ADF yaradılması haqqında verdiyi bəyanatda partiyanın proqram prinsipləri izah edilir, Demokratik İran tərkibinə Azərbacjana inzibati-təsərrüfat, mədəni muxtariyyət verilməsi tədbirləri irəli sürülürdü. Bəyanatda həmçinin, milli həmrəylik əldə edilməsini nəzərdə tutulur, cəmiyyətin bütün üzvlərinin xeyrinə təkamül yolu ilə sosial-iqtisadi islahatlar keçirilməsi tələb olunur, milliyyətindən və dinindən asılı olmayaraq, Azərbaycanda yaşayanların hamısı üçün hüquq bərabərliyini təmin edilməsi bildirilir, İranın siyasi həyatının demokratikləşdirilməsi irəli sürülürdü. Tərkibi fəhlə, kəndli, ziyalı, xərda və orta sahibkarlar və bəzi mülkədarlardan ibarət olan ADF-nin yaranmasında məqsəd mürtəce qüvvələrin hücumlarının qarşısını almaq idi
ADF-nin orqanı olan “Azərbaycan” qəzetinin nəşrə olunmağa başlanması 1945 13 sentyabr ADF-in təsisçilərinin ilk konfransının keçirilməsi. Konfrans tərkibi 11 nəfərdən ibarət olan Müvəqqəti komitə seçdi və ən qısa müddətdə partiyanın birinci qurultayının çağırılması qərara aldı
ADF-nin birinci qurultayının keçirilməsi. ADF-nin birinci qurultayı başda S.C.Pişəvəri olmaqla, partiyanın Mərkəzi Komitəsini seçdi və dinc yolla siyasi mübarizəni davam etdirməyə yönəlmiş konkret fəaliyyətə başlanıldı, 1945-ci il 3 sentyabr tarixli bəyanatının əsas müddəaları partiyanın proqram və nizamnaməsi kimi qəbul etdi
Azərbaycan Xalq Konqresinin çağırılması və özünü Müəssisələr Məclisi elan etməsi. Müəssisələr Məclisi ümumi seçkilər yolu ilə Azərbaycan Milli Məclisinin çağırılmasını və Milli Hökumətin yaradılmasını istəyirdi
21 Azər hərəkatı. Seyid Cəfər Pişəvərinin başçılığı ilə Milli Hökumətin yaradılması. Bu dövrdə İranın hakim dairələrinin Milli Hökumətin yaradılmasının qarşısını ala bilməməsinin səbəbi Sovet hərbi hissələrinin hələ İranda olması idi. Belə ki, Sovet hərbi birləşmələri Cənubi Azərbaycanda hərəkat üçün qaranat rolunu oynayırdı
Milli hökumətin fəaliyyət dövrü. Milli hökumət fəaliyyəti dövründə Milli Məclis inzibati-ərazi orqanları yaratmaq məqsədilə vilayət, mahal, şəhər, qəsəbə və kənd əncümənlarə seçkilər haqqında qanun qəbul etdi, yerli əncümənlərə seçkilər keçirildi, dil haqqında qanun, aqrar qanun və əmək haqqında qanun qəbul edildi. Bundan başqa hökumət və Milli Məclis Azərbaycanda sənaye, ticarət və maliyyənin inkişafına, vergi sisteminin təkmilləşdirilməsinə yönəldilmiş bir sıra başqa qanun və fərmanlar verdi, ana dilində dərsliklər yazıldı, müxtəlif ədəbiyyat, qəzet və jurnallar nəşr edildi, onlarca yeni məktəblər, kitabxana və qiraətxanalar açıldı, müxtəlif təşkilat , birlik və muzeylər yaradıldı, Təbriz universiteti təsis olundu
Milli Məclisin vilayət, mahal, şəhər, qəsəbə və kənd əncümənlarinə seçkilər haqqında qanun qəbul etməsi
İran hökumətinə başçılıq edən Əhməd Qəvam (Qəvalmüssəltənə) hökumətinin Milli Hökumətlə danışıqlara başlaması
Cənubi Azərbaycanda yerli əncümənlərə seçkilər keçirilməsi və hökumətin müvafiq strukturlarının yaradılması 1946 16 yanvar Milli Hökumətin dil haqqında qanun qəbul etməsi. Bu qanunda “Azərbaycan dili” Azərbaycan ərazisində rəsmi dövlət dili elan edildi. Bununla yanaşı Azərbaycanda yaşayan milli azlıqların öz dillərində təhsil almaq hüququ saxlanılırdı Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|