Иҹтимаи-сијаси мүталиәЛӘрин әсаслары

YENİ BEYNӘLMİLӘL NİZAM-İNTİZAMIN TӘKLİF OLUNAN NÜMUNӘSİ VӘ YA DÜNYA İŞLӘRİNİN İDARӘ EDİLMӘSİ NӘZӘRİYYӘSİ

Yeni beynəlmiləl nizam istər hal-hazırkı BMT-nin struktur və fəaliyyətində dəyişikliklər aparmaqla, istərsə də beynəlxalq rabitələri tənzimləyən yeni bir qurumun təsis edilməsilə olsun, özündə bir sıra xüsusiyyətləri cəmləşdirməlidir. Arzu edilən belə bir qurumun əsl hədəfi dünya işlərini tənzimləmək və idarə etmək, bəşər cəmiyyətindəki ayrı-ayrı qrupların daxili və xarici əlaqələrini daha optimal səviyyəyə qaldırmaqdır. Bu cür yeni qurum, iqtisadi, ictimai-siyasi münasibətlərdəki ədalətsizliyin və hərc-mərcliyin qarşısını almalı, sülh şəraitində birgə yaşayış, bərabərlik, asayiş, rifah, bəşərin maddi-mənəvi təkamülünü təmin edən yolları aça bilən və insan sivilizasiyasının çikəklənməsinə zəmanətçi olan təşkilata çevrilməlidir. Yeni beynəlmiləl təşkilatın xüsusiyyətlərini aşağıdakı kimi şərh edə bilərik:

1. Yeni qurumun qanuniliyi dünyanın bütün millətlərinin propersional surətdə həmin orqanda təmsil olunmasından asılıdır və hər bir xalq bu yeni təşkilatın formalaşmasında öz xüsusi payına malik olmalıdır;

2. Bu qurumda bütün millətlərin nümayəndələri bərabər hüquqlara malikdirlər və onlar öz öhdəlikləri, xüsusilə də büdcə və maliyyə cəhətdən olan öhdəliklərinə bərabər səviyyədə cavabdehdirlər;

3. Qəbul edilən qərarlar, millətlərin nümayəndələrinin 2/3 səs çoxluğu ilə təsdiqləşib, beynəlxalq qanun kimi tanınır və bundan sonra bütün üzvlər ona hörmətlə yanaşmalıdırlar;

4. Büdcə və maliyyə ödəmələrinin öhdəsindən gələ bilməyən kiçik və kasıb dövlətlərin payının ödənilməsi üçün ümumi yığıncaq yeni maliyyə ehtiyatları tapmalı və onlardan həmin məqsədlə istifadə etməlidir;

5. Başqa dövlətlərdən daha çox maliyyə vəsaitinin cəlb edilməsi, ümumi beynəlxalq iqtisadi fəaliyyətlərdən əldə olunan gəlirlərin adı çəkilən məqsədlər üçün istifadə olunmalıdır. Dünya okeanlarındakı sərvətlərdən müştərək şəkildə bəhrələnməklə qazanılan maliyyə ehtiyatları bu istiqamətə yönəldilə bilər;

6. Ümumi yığıncaq yeni beynəlmiləl nizamın əsas orqanı olmalıdır. O, dünya işlərini idarə etmək üçün nümayəndələrin 2/3-sinin, yəni qəti əksəriyyətin səs çoxluğu ilə qəbul edilən qərar və qanunların hamı tərəfindən icra olunmasına çalışmalıdır. Başqa beynəlxalq qurumların yaradılması, onların vəzifə və səlahiyyətlərinin təyin edilməsi də ümumi yığıncağın öhdəsindədir.

7. Bu qurum qəbul edilən qərarların icra mexanizminə malik olmalı və bütün dünya üzrə ən qüdrətli qanunverici orqana çevrilməlidir. O, BMT-nin daxili strukturları üçün fəaliyyət prinsiplərini təsdiq etməlidir.

8. Ümumi yığıncaq tərkisilah, ekologiya, elm və maarif, səhiyyə, insan hüquqları, münsiflik kimi dünya səviyyəli işlərlə məşğul olan xüsusi qanunverici və icraedici şuralar təsis etməli, onların fəaliyyətlərini öz nəzarəti altında saxlamalıdır. Bu zaman hər hansı bir dövlət və ya ayrı-ayrı hüquqi şəxslərin həmin fəaliyyətlərlə müxalifətçilik etməsi nəzərə alınmamalıdır.

9. Heç bir dövlət və ya ölkə öz qüdrəti və xüsusi geopolitik mövqeyinə görə imtiyazlara malik olmamalı, ümumi yığıncaqda və onun digər orqanlarında bütün dünya millətləri bərabər səviyyədə, eyni hüquqlarla təmsil edilməlidirlər.

10. Beynəlxalq qurumun və ona tabe olan orqanların işçiləri, ölkələrin coğrafi xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla, növbə ilə ümumi yığıncaq və onun tabeçiliyindəki qurumların rəyinə əsasən seçilməlidirlər.

11. Dövlətlər ümumi yığıncağın qərarlarını icbari şəkildə yerinə yetirməlidirlər. Üzrsüz surətdə qərarların icrasından boyun qaçırdıqda, onlara qarşı sanksiyalar tətbiq edilməlidir.

12. Beynəlmiləl nizamın təşkilat quruluşu 3 ya 4 səviyyədə olmalıdır ki, bunlar da aşağıdakılardan ibarətdir: ümumdünya, regional və ya qitə və ümummilli səviyyədə. Bunlar isə öz növbəsində, silsiləvari və mərtəbəli şəkildə qərar tutacaqlar. Regional təşkilat dünya səviyyəsindəki quruma oxşayacaqdır, lakin onun nüfuz dairəsi, çıxardığı qərarlar və fəaliyyəti həmin məntəqə ilə məhdudlaşan işlərə şamil olacaqdır. Ümumdünya təşkilatı və regional qurumlar bir-birlərinin işlərinə müdaxilə etməyəcəkdir. Çünki onların hər birinin səlahiyyətləri aydın şəkildə qanunvericilik aktlarında göstəriləcəkdir.

13. Regional təşkilatın məntəqə dövlətlərinin nümayəndələrindən ibarət olan öz ümumi yığıncağı olmalıdır. Həmin məntəqədə sülh və təhlükəsizlik, münsiflik, iqtisadi-ictimai inkişaf, ekologiya, elm və maarif və s. sahələrdə fəaliyyət göstərən xüsusi orqanlar yaradılmalıdır. Bu qurumların iş üslubu və strukturları beynəlmiləl nizamla uzlaşmalıdır.

14. Yeni beynəlmiləl qurumun iqamətgahı ya Avropa, ya Asiya, ya da Afrikada yerləşməlidir.

Regional qurumların iqamətgahları coğrafi baxımdan həmin məntəqənin mərkəzi bölgələrində yerləşməlidir. Ümumdünya və regional qurumların iqamətgahlarının ərazisi, milli dövlətlərin səlahiyyətlərindən xaricdə olmalıdır. Bu ərazilər lazımi toxunulmazlıqlara və ondan irəli gələn hüquqlara malik olurlar. Regional qurumların hər biri onlara üzv olan dövlətlərin ərazisindən istifadə edə bilərlər. Onların iqamətgahları üçün seçilən məkan, üzv ölkələrin rəyinə əsasən təyin olunur və adətən, regionda orta coğrafi mövqe tutan dövlətin ərazisində yerləşir. Lazım gəldikdə iqamətgah bir yerdən başqa yerə köçürülə bilər.

Regional nizamlar və onların coğrafi əhatə dairəsi üçün həmçinin, bunların iqamətgahlarının coğrafi mövqeyi barədə aşağıdakı təkliflər irəli sürülür:

Məntəqə və onun coğrafi iqamətgahının

əhatə dairəsi və coğrafi mövqeyi

1. Şimali Amerika - Kanada, ABŞ;

2. Mərkəzi Amerika – Nikarakua, Venesuela;

3. Cənubi Amerika - Argentina, Braziliya;

4. Şimali Afrika və Səhra - Әlcəzair, Liviya;

5. Qərbi Afrika və Cənubi Səhra - Nigeriya, Zair;

6. Şərqi və Cənubi Afrika – Tanzaniya, Mozambik;

7. Okeaniya məntəqəsi – Indoneziya, Avstraliya;

8. Cənub Qərbi Asiya – Iran, Suriya;

9. Cənub Şərqi və Cənubi Asiya – Tailand, Banqladeş;

10. Şərqi Asiya – Koreya, Çin;

11. Sabiq SSRI ərazisi – Qazaxıstan, Ukrayna;

12. Qərbi və Cənubi Avropa - Isveçrə, Italiya;

13. Şərqi Avropa və Balkanlar – Rumınya, Polşa.