Bu üç respublika xalqımızın ictimai-siyasi yaradıcılı-
ğının, onun tarixi magistralı ilo keçdiyi yolun müxtolif
dövrlorinin m əh s u lu d u r.
Bu haxım dan üç rcspublika millotin inkişaf romzi
olan
dorin
siyasi qütbiloşm onin, sinfi toboqoloşmonin
to zah ü rü d ü r.
A zorbaycan Cüm huriyyoti, A zorbaycan SSR vo Suvcren
A zorbaycan R cspublikasının tarixi m övcudluğu xalqımızı
"bütöv" xalq, bir kütlo-köçori moxluq kımi qəlomo veron
düşm onlorimizo osaslı cavabdır.
Ilo q iq o td ir ki, tarixin m ürokkob, ziddiyyotli, tolatümlü
gedişindo Iıor bir millotin golocoyo doğru inkişaf yolunu
ayırd c tm ok, ona istiqam ot verm o k d o millotin siyasi,
ictimai
qüvvolorinin
bir-birino qarşı
d u ra n cobholoro
bölür,
a lte rn a tiv
q a ışıs ın d a
qoyur.
Bu
mübahisosiz
hoqiqotdir.
AC -nin m ü hüm ohomiyyoti o n d a d ır ki, iri dövlotlorin,
çokişmolorin q urba nı olub iki hissoyo parçalanm ış yüz
ildon
artıq
ç a r
im periya
kölosindo,
ucqar vilayotdo
yaşamış bir millotin siyasi, milli şü u ru n u n ifadosi, millotin
öz monliyi, m ü q o d d o ra tı u ğrunda ictimai-siyasi hoyata
oyanması, omoli mübarizoyo başlanm ası rohni idi.
AC-i
eyni z a m a n d a
zohm otkeşlorin,
sinfi,
siyasi,
şü u ru n u n
inkişafında
da
m ühüm
rol oynadı. Xalqın
oksoriyyotinin milli
monafeyini
hansı
siyasi
qüvvolor
ardıcıl q o ruyub hoyata kcçiro bilor mosolosini müoyyon
dorocodo aydınlaşdırdı.
Bu
baxım dan,
bizim
fikrimizco,
A C ,
homçinin
A zorbaycan SSR-nin m eydana golmosi üçün obyektiv vo
subycktiv am illordon ibarot zominin yaranm asında mühüm
rol oynadı vo hom çinin bu iki Rcspublikanın özlori do
yeni
üçüncü
rcspublikanın,
osl
müstoqil
Azorbaycan
Rcspublikasının, s uveren A zorbaycan dövlotinin borqorar
olması tarixi şansının özoli oldu.
Bolko
do A C
olm asaydı
A zorbaycan
SSR
do
yaranm azdı, indi A zorbaycanın laleyi çox pis olardı.
Tarixi hadisolorin so n ra k ı gedişi bunu sübut edir. Indi
müstoqil A z orbayca n Respublikası da olmazdı.
Bcloliklo, bu üç respublikanı bir-birino qarşı qoymaq,
siyasi alver p r e d m e t in o çcvirm ok, ekslrem ist məqsodlor
üçün istifado e tm o k cohdlori qoti pislonmoii vo rodd
edilm olidir.
1918-1920-ci illor tarixon qısa olsa da tariximizin on
m ü ro k k o b , çox ziddiyyotli, çotin düyünlü dövrlorindon
biridir. M o ’Iu m d u r ki, tarix bölünm ozdir, tarixin gedişindo
fasilo, p au z a o lm u r. Tarix daim iroliyo doğru horokot-
dodir. Tarix dönm oz, geriyo qayıtm az k ateqoriyadır.
Tarixi hadisolor, c ta p la r üm umi tarixi zoncirin bir-biri
ilo sıx bağlı holqosidir. O nları bir-birindon olaqosiz todric
o lu n m u ş şokildo todqiq etm ok, öyronm ok vo şorh etm ok
clm ilikdon uza q d ır. Əlbotto, tarixi silsilodo dövrlori ayıran
nisbi sodlor do m ö v cuddur. A m m a sodlorin öztori do
kcçicidir. Tarixi hoqiqotin osas açarı iso tarixi dövrdo
k o n k re t - d ia le k tik elmi m ünasibotdir. Tarixi hadisolori
vo
fa k tla rı
com,
m ocm u
halında
götürm ok,
onların
ya ra n m a s ı,
inkişafı
vo
noticosi
-
bu
osas üç
amil
vohdotliyi m ontiqidir.
1918-1998-ci illor ara sın d a A zorbaycan xalqının hoya-
tın d a baş veron hadisolorin bir növ tokrarı, oxşarhğı
m ü şah id o o lu n u r. Bu kodoıii irsiyyot A C -nin taleyindon
ibrot dorsi götürm oyi d a h a da aktual ed ir. Foqot Ilegelin
kolam ı da yada d ü şü r - insanların tarixdoıı götürdüklori
osas ibrot dorsi, heç bir ibrot dorsi götürm om okdir!
Əlolxüsus milli-azadlıq h o rokatına, oııun ohomiyyotino
vo ro lu n a k o n k r c t
tarixi
nozordon
baxmaq, mövcud
d övrün dorin q a tl a r ın a n ü fu z ctm ok, ictimai-sosioloji vo
siyasi qarşılıqlı m ü nasibotlor kom pleksini açmaq ovozino,
üm um i ibarolor, k o n y u n k tu r m ühakim olor yürütm ok çox
zororli ciddi nöqsandır.
A z o rbaycanın tarixindo 1917-1920-ci illor clo çotin bir
lab irin td ir ki, b u n d an çıxmaq üçün anc aq haqq, hoqiqot
kom pası köm ok edo bilor. Bu dövr elo bir tarixi düyün
nöqtosidir ki, clo bir tarixi d ü yündür ki, onu açmaq
üçün
hissiyyat,
emosiya açarı yox, yalnız eimi açar
lazım dır. Bclo olm asa tarixi doiağın düyüııü d a h a da
dolaşar, h ə q iq ə t m e y d a n a çıxmaz, y e n ə d ə biz uduzarıq.
Bizə indi an c a q h ə q iq ə t lazımdır.
Tarix elmi n ü fu z d a n d ü şm üşdür. Bu bizim günahımız
deyil, bəlam ızdır. Elm imizin n ü fu z u n u anc aq prinsipial
elm əsasında q ald ıra bilərik. T ə n q id və mübahisələrlə
yanaşı artıq k o n stru k tiv təd b irlər və real işlər tələb
olunur. B u n u n üçün birincİ növbədə qruppabazlıqdan,
in triq ad an , tə k o b b ü rlü k d ə n və tə h q ira n ə ibarə lərdən uzaq
o lm aq
lazım dır,
elmi
həyatım ızın
ekologiyasını
bu
z ə h ə rlə r d ə n təm iz lə m ə k vacibdir.
Elmi baxışlarda bir tərəfliliyin, qərəzçiliyin, aradan
götürülm əsi üçün an c a q s ə n ə d lə rə və f a k tla ra istinad
etm ək ,
o n ları
obyektiv
təhlil
etm ək ,
oponentlərin
fikirlərino h ö r m ə tl ə y an a şm a q , o n la ra tə h q ira n ə ittiham-
lar yağdırm ağa, d a m ğ a la r yapışdırm ağa yol verm əm ək
lazımdır.
X R O N O L O G İY A
27 fe v ral
3 m a rt
6 m a rt
9 m a r t
27 m a rt
15-20 aprel
11-17 may
İyun
Sentyabr
22 o k tyabr
1917-ci il
R usiyada F e v ra l b u rjua-dem okratik
inqilabının baş verm əsi.
B akı şəhəri İctim ai taşkilatları
İcraiyyə kom itəsinin təşkili.
Ə sgər, fə h lə v ə zabit d eputatları
S ovetlərinin təşkili.
M ü v ə q q ə ti h ö k u m ə t tərə fin d ə n Q afqaz
canişinliyinin ləğvi v ə Xüsusi
Z aq a fq a z iy a K om itəsinin təşkili.
M ü səlm an ictimai təşkilatları
Şurasının v ə onun m üvəqqəti komi-
təsinin təşkili
B akıda Q a fq a z m üsəlm anlarının qurul-
tayının keçirilm əsi
I Ü m u m ru siy a m üsəlm an qurultayınııı
M oskvada keçirilm əsi.
"Müsavat" partiyasının vo 'T ü rk -Ə d ə m i
Mərkəziyyət" partiyasının "Türk-Ədomi-
M ərkəziyyət M üsavat" adı altında
birləşməsi.
"İttihad - R usiyada müsəlmanlıq" par-
tiyasının təşkili.
Bakı fohlə v ə hərbi d ep u tatları
vSove-
tinə seçkilər keçirilm əsi.
Dostları ilə paylaş: |