Игтисадијјат илә сијасәтин бир-бири илә әлагәли олмасына сәбәб олан амилләрдән бири дә, истеһсал олунмуш малларын вә ја мәнфәә
Yüklə 1,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SӘRHӘDLӘRİN İFA ETDİYİ ROL
- SӘRHӘD NÖVLӘRİ
- TORPAQ SӘRHDLӘR
- DӘNİZ SӘRHӘDLӘRİ
- HAVA SӘRHӘDLӘRİ
153 diqqətin yetirilməsi, qiymətlərin aşağı salınması və əhalinin sayının nisbi artırılmasını həyata keçirməklə paytaxt şəhərlərinin genişlənmələrinin qarşısını alsalar da, yenə də bu şəhərlər öz aparıcı rolunu qoruyub saxlayır və ölkənin bir nömrəli şəhərləri hesab olunurlar. SӘRHӘD Sərhəd iki qonşu ölkəni və ya iki siyasi məntəqəni bir-birindən ayıran coğrafi zolağa deyilir. Qədim zamanlarda qonşu ölkələr arasındakı sərhədlər dəqiq müəyyənləşdirilməmişdir. Bu səbəbdən də həmin ərazilər “sərhəd məntəqəsi” adlandırılmışdır. Lakin bu günlər ölkələrarası sərhədlər dəqiqliklə müəyyənləşdirilmiş və xüsusi şərti işarələrlə əlamətləndirilmişlər. Sərhədlərin ifa etdiyi ən başlıca rol, ölkə və məntəqələri bir- birindən ayırmaq olsa da, bu günlər ölkələrin qarşılıqlı ehtiyac və əlaqələri günbəgün genişləndiyi üçün sərhədlər onlara xas olan bu xüsusiyyəti əldən verməli olmuşlar. Bəlkədə yaxın gələcəkdə dünyanın bəzi məntəqələrində sərhədlər öz əhəmiyyətini itirərək, tamamilə aradan götürələcəkdir. Necə ki bu günlər Avropa, EKO, Fars körfəzinin Həmkarlıq Şurası və Şimali Amerika (Nefta) ölkələrində buna artıq nail olunmuş və ölkələrarası sərhədlər demək olar ki, aradan götürülmüşdür. SӘRHӘDLӘRİN İFA ETDİYİ ROL 1. Ayırıcı; Sərhədlə iki siyasi quruluş - dövlət, millət və mədəniyyət arasında ayrılıq salır. 2. Birlik və həmrəylik; Sərhədlər ölkə daxilində yaşayan millətləri bir-birləri ilə həmrəy və həmfikir edir. 3. Fərqləndirmə; 154 Sərhədlər iki ölkənin iqtisadi, ictimai və siyasi məsələlərdə arasında olan fərqi özündə əks etdirir. 4. Keşməkeş; Sərhədlər rəqib qonşu dövlət və millətlərin mübarizə və qarşıdurma meydanıdır. İrqi, milli, dini, mədəni, ərazi, iqtisadi və bu kimi digər ixtilaflar iki qonşu dövlət arasında düşmənçilik və müharibənin yaranmasına belə səbəb ola bilər. 5. Әlaqələr Sərhədlər müxtəlif dövlət və millətlərin qarşılıqlı əlaqə və münasibətlər dairəsi hesab olunur. Bu münasibətlər rəsmi və qeyri- rəsmi halda müxtəlif sahələrdə bərqərar olunur. Rəsmi əlaqələr gömrük, qeyri-rəsmi əlaqələr isə sərhəd zonasının müxtəlif nöqtələrində yaradılır. Ölkəyə daxil olan qaçaq mallar və müsafirlər qeyri-rəsmi əlaqələrə aiddirlər. SӘRHӘD NÖVLӘRİ Sərhədlər üç hissəyə, yəni quru, dəniz və hava sərhədlərinə bölünürlər və üçü birlikdə yer üzərində yerin mərkəzindən sərhəd nöqtələrinədək müəyyən məntəqələr təşkil edərək, vertikal istiqamətdə hava sərhədlərinin son nöqtəsində başa çatır. Yer altı, yer üstü, su və hava əhatə dairəsini də, nəzərdə tutduğu qanunları tətbiq və icra etmək üçün milli dövlətin hakimiyyəti və ya ərazi dövlətinin ixtiyarına qoyur. TORPAQ SӘRHDLӘR Torpaq sərhədləri ya dağ, çay və bu kimi təbii əlamətlər və ya coğrafi enlik və uzunluqla müəyyən olunur. Amerika ilə Kanada arasında təyin olunmuş 49 dərəcə şimali enlik sərhəd zolağını buna misal çəkmək olar. Bunlardan əlavə sərhədlərin təyin olunmasında, insani amillər də mühüm rol oynayır. Yəni hər hansı bir ictimai qrupun məskunlaşdığı məntəqə, ölkənin sərhəd zolağı təyin olunur və bu sərhədlərə “tətbiq olunmuş sərhədlər” deyilir. Ermənistanla Türkiyə arasındakı sərhəd zolağını buna misal çəkmək olar. Bəzi sərhəd zonaları da icbari olaraq, yəni ya keçmiş işğalçılıq siyasətini, ya ümumdünya və ya regional hegemon ölkələrin şəxsi 155 mənafeləri əsasında müəyyənləşdirilmişdir. Buna görə də, bəzən müəyyən ərazilər iki və ya daha artıq hissəyə bölünərək, dövlətlər arasında ciddi qarşıdurmalara gətirib çıxarır. DӘNİZ SӘRHӘDLӘRİ Dəniz sərhədləri, 1982-ci ilin Hüquq Konvensiyasına əsasən təyin olunur və onlar bir neçə ölçü vahidinə malik olurlar. Onlardan ən çox istifadə olunanı - 12 dəniz milidir və sahil dövlətin əhatə dairəsi məhz bu ölçü vahidi ilə müəyyənləşdirilir. Ümumiyyətlə, suda ərazinin əhatə dairəsi 12 milə qədər çəkilir. Suda sərhəd zolağının təyin olunması üçün əvvəl sahil haşiyəsi olan "başlanğıc xətt" adlı bir xətti çəkilir. Әraziyə aid olan məntəqənin kordinatları müəyyən olunduqdan sonra dəniz sərhədləri müəyyən fasilələrlə həmin xəttdən təyin olunur. Bu məsələlər isə aşağıdakılardan ibarətdir: 1. Dəniz əhatə dairəsi, 3-12 dəniz milinədək; 2. Nəzarət məntəqəsinin əhatə dairəsi, 12 dəniz mili; 3. İqtisadi məntəqənin əhatə dairəsi 176 dəniz mili. 4. Qitə plato əhatə dairəsi - fəza məhdudiyyəti olmadıqda, ya 2500 metrlik dərinlik və ya 350 dəniz mili ölçüsündə xətt çəkilir. Lakin adətən fəza məhdudiyyətləri belə bir genişliyə mane olur; 5. Azad dənizin və ya insanların müştərək ərazilərinin əhatə dairəsi. Bu kimi ərazilərdən əldə olunan təbii sərvətlər bütün bəşəriyyətin payına düşür. HAVA SӘRHӘDLӘRİ Hər bir ölkənin hava sərhədləri torpaq sərhədlərinin üzərində yerləşən hava qatlarından başlayaraq, son fəza qatlarınadək davam edir. Hava sərhədlərinin son əhatə dairəsi - atmosfer qatı məfhum baxımından müəyyən, ölçü baxımından isə heç də belə deyildir. Çünki müxtəlif hündürlüklərdə hava qatları bir-birlərindən fərqli olur. Buna görə də 150-120 milə yaxın hündürlükləri ölkələrin hava əhatə dairəsi nəzərdə tutulmuşdur. 1947-ci il icrası zəruri olan 1919-cu ilin Paris və 1944-cu ilin Çikaqo konvensiyasına əsasən, hər bir dövlətin hava və dəniz sərhədlərinə olan tam hakimiyyəti təyid və təsdiq olundu. Bundan Yüklə 1,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|