Игтисадијјат илә сијасәтин бир-бири илә әлагәли олмасына сәбәб олан амилләрдән бири дә, истеһсал олунмуш малларын вә ја мәнфәә
Yüklə 1,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
178 əhalisi çox olan və milli sərvətləri mövcud ehtiyacları aradan qaldırmadığı ölkələrdə yoxsulluq baş alıb gedir və olduqca məhdud olan milli sərmayə əhalinin zəruri ehtiyaclarının aradan qaldırılmasına sərf olunur. Bütün bunlar milli sərmayənin hər hansı bir sahəyə qoyulmasına mane olur. Nəticədə, ölkə öz milli istehsal qüdrətindən məhrum olur. Bu kimi ölkələrdə əhalinin çoxluğu nəinki qüdrət və iqtidar mənşəyinə səbəb olmur, bəlkə əksinə olaraq, milli qüdrətin zəifləməsinə gətirib çıxarır. Bəzi Afrika, Latın Amerikası və Hindistan kimi ölkələri buna misal çəkmək olar. Әlbətdə, bəzi ölkələr əhalinin ehtiyaclarını aradan qaldırmaq imkanına malikdirlər, lakin beynəlmiləl iqtisadi əlaqələr və bu ölkələrə hakim olan hakimiyyət və idarəetmə üsulu, orada süni yoxsulluğun meydana gəlməsinə səbəb olur. Cəmiyyət keyfiyyət baxımından da müxtəlif təsirə malik olurlar. Hər hansı bir ölkənin əhalisi əgər yüksək təhsil səviyyəsi və standarta [dünya standartlarına] uyğun ictimai rifaha yiyələnərsə, sözsüz ki, milli qüdrətə yiyələnmək imkanına da malik olacaqdır. Yaponiya, İngiltərə və Almaniyada baş verənləri buna misal çəkmək olar. Әksinə olaraq, əhali yüksək təhsil səviyyəsi və ictimai rifaha yiyələnmədikdə, milli qüdrət günü-gündən zəifləyib, tənəzzülə uğrayır. Banqladeş, Hindistan, Somali, Әfqanıstan və Şri-Lanka kimi ölkələrin mövcud şəraitini buna misal çəkmək olar. Cəmiyyət mədəni və milli tərkib baxımından da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Həmahəng cəmiyyət, millətin həmrəyliyi və milli birliyin meydana gəlməsinə səbəb olur. Bir haldakı müxtəlif milliyyət və ünsürlərdən ibarət olan pərakəndə olan cəmiyyət, dövlət daxilində milli və ərazi parçalanmaya gətirib çıxarır. Sabiq Sovet İttifaqı və Yuqoslaviyanı buna misal çəkmək olar. Cəmiyyət, hökumətlə həmfikir və onun irəli sürdüyü şüarlarla həmrəy olma baxımından da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Hökumətə etimad edən və ona sadiq qalan bir millət, sözsüz ki, qüdrətli bir hökuməti təsis etməyə nail olur. Çünki hər bir hökumət ona sadiq olan ölkə vətəndaşlarına arxalanır. Amerika və İraqın İranla apardığı müharibə illərində İran əhalisinin dövlətə qarşı göstərdikləri sədaqət və fədakarlıqları buna misal çəkmək olar. 179 Cəmiyyət üzvləri dövlətə arxa olmadıqda, ölkə daxilində dövlətin zəifləməsi ilə nəticələnən ixtilaf və keşməkeşlər meydana gəlir. 2. Təbii sərvətlər; Təbii sərvətlər sabit amillərdən hesab olunurlar. Lakin qoyduğu müxtəlif təsir və istifadə olunduğu yerlər baxımından, habelə daimi istifadə olunduğu üçün baş verən dəyişiyliklərə görə, dəyişgən amillər sırasına da daxil olurlar. Eyni qayda olaraq, əgər ölkələr sabit inkişaf üsuluna yol tapıb təbii sərvətlərdən istifadəni cəmiyyətin ehtiyacları ilə həmahəng edə bilərlərsə, başqa sözlə desək, bir tərəfdən təbii sərvətlərdən daimi istifadə, digər tərəfdən isə coğrafi mühitin ekoloji bərabərsizliyi sabit bərabərliyə səbəb olur. Bəlkə də, təbii sərvətlərin bütün və ya bir hissəsini bu baxımdan sabit geopolitik amillərdən biri hesab etmək olar. Təbii sərvətlər müxtəlif növlərə bölünürlər və onlardan hər biri dövlətlərin siyasət, rəftar və davranışlarına özünə məxsus təsirlər qoyur. Təbii sərvətlər bunlardan ibarətdir: həyat, enerji, sənət və hərbi sahələrdə istifadə olunan mineral mənbələr. Həyat mənbələrinə elə bir təbii sərvətlər daxildir ki, bəşəriyyətin ən başlıca ehtiyaclarını aradan qaldıraraq, təbii həyatı birbaşa onlarla əlaqəli olmuş olsun və bu təbii sərvətlərə su, torpaq, yaralı əkin sahələri, hava, bitki örtüyü, fəza və heyvanat aləmi daxildir. Bu amillər bir-birləri ilə əlaqəli olaraq, ekosistemi təşkil edir və insanın orada yaşaya bilməsi üçün coğrafi mühitdə bir növ ekoloji bərabərlik yaradır. Sabit inkişafın qarşısına qoyduğu ən başlıca hədəflərdən biri də ekoloji stabillik və iqtisadi, ictimai, mədəni, siyasi inkişaf gedişatında sabitliyi bərqərar və yaratmaqdan ibarətdir. İnsan təbii sərvətlərin hər birindən düzgün istifadə etmədikdə, ekoloji stabillik pozulur və ətraf mühitə ağır zərbə dəymiş olur. İkinci dəstə, insanların həyatında geniş istifadə olunan enerji mənbəyidir. Neft, qaz, daş kömür, taxta, günəş, hidroelektrik, atom enerjisi və s. enerji mənbələrinin bəziləri isə əvəz olunmazdır. Bu günlər enerji mənbələri hərbi, yükdaşıma, istehsal, əkinçilik və hər 180 bir ailənin ictimai həyatına geniş şəkildə nüfuz etmişdir. Belə ki, əhalinin onlardan müəyyən müddət məhrum olması, onları ciddi çətinliklərlə qarşı-qarşıya qoyur. Üçüncü dəstəyə aid olan təbii sərvətlər, sənətdə istifadə olunan və insanların ən zəruri ehtiyaclarını aradan qaldıran dəmir və bir çox mineral maddələrdən ibarətdir. Әlbətdə, sənaye özünün xammala olan ehtiyacını ödəmək məqsədilə yalnız yeraltı qazıntılardan deyil, həyat üçün zəruri olan məhsullardan belə istifadə edir. Məsələn, əkinçilik, heyvandarlıq kimi fəaliyyətləri meydana gətirir və bununla yanaşı, insanların geyim və qida məhsullarını təmin edir. Dördüncü dəstəyə isə, ölkənin müdafiə və hərbi sənayesində istifadə olunan mis, dəmir, uran və bu kimi məhsullar daxildir. Bütün bu təbii sərvətlərin dünyada qeyri-bərabər şəkildə yerləşməsi, ölkələrarası siyasi rəqabət, istismar və müharibələrin aparılmasına səbəb olmuşdur və bu da təbii olaraq, onların xarici siyasət və əlaqələrinə öz təsirini qoymuşdur. Dövlətlər yuxarıda qeyd olunan təbii sərvətləri əldə etmək üçün öz və digər ölkələrin ərazilərində onları axtarır və istixrac olunması üçün milyonlarla pul sərf edirlər. Məhz bunun üçün ölkələrarası yaradılan əlaqələr qarşılıqlı ehtiyacların aradan qaldırılması əsasında qurulur. 3. Dövlət və hökumət orqanı; Siyasi coğrafiyada bu haqda söhbət açarkən qeyd etdik ki, hər hansı bir ərazinin sakinləri öz siyasi formalaşma və qəbul etdikləri qərarları hökumətə həvalə edirlər. Hökumət və siyasi orqan, ölkəni ərazisində məskunlaşmış əhalinin işlərini idarə etəmək üçün müxtəlif dövlət təşkilatları təsis edirlər. Geopolitologiyada əhəmiyyət kəsb edən isə, bu təşkilatın hansı malik olduğu qurluş və göstərdiyi fəaliyyətlərdən ibarətdir. Bu mənada ki, kifayət qədər güc və həmahəngliyə malik olduqda, əhalinin ehtiyaclarını aradan qaldırmağa nail olmaqla yanaşı, ölkənin idarə və beynəlmiləl səviyyəyə çatdırılmasında da müəssər addımlar atmağa qadir olacaqdır. Yox, əgər dövlət birlik və həmahənglikdən məhrum olarsa, hərcmərclik onun üzərinə hakim olaraq bürokratiyanın genişlənməsi, milli qüdrətin zəifləməsi, dövlət Yüklə 1,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|