172
Aydındır ki, sabit amillər dəyişilməz, qeyri-sabit amillər isə
dəyişgən xüsusiyyətə yiyələnərək, bir çox hallarda insani xislətə
malik olurlar. Təbii mənbələr kimi bəzi amillər də şəraitdən asılı
olaraq
bəzən sabit, bəzən də dəyişgən xüsusiyyətə malik olurlar.
1-SABİT GEOPOLİTİK AMİLLӘR
1.
Mövqeiyyət;
Ölkə və dövlətlərin quruluşu haqqında söhbət açarkən, coğrafi
mövqeyyətə işarə etmişdik və onun ifa etdiyi rol da diqqət
mərkəzinə çevrildi.
Milli dövlətlər, regional və ümumdünya quruluşuna malik olan
geopolitologiya, coğrafi mövqe və onun ifa etdiyi siyasi rolu daim
diqqət mərkəzinə çevirir. Məntəqələrin coğrafi mövqeiyyəti oradan
mümkün qədər çox bəhrələnib, milli mənafeni təmin etmək
məqsədilə qarşıya çıxan çətinlikləri aradan qaldırıldığı üçün daim
dövlətlərin diqqət mərkəzində olmuşlar. Məntəqə və nahiyələrin
malik olduğu strateji mövqe, təhlükəsizlik və ifa etdiyi siyasi roldan
lazımi qaydada bəhrələnməyin ən başlıca şərti, coğrafi mövqelərin
həqiqi mahiyyəti, xüsusiyyət və ifa etdiyi rol barədə düzgün təhlil və
araşdırmalara yiyələnməkdir. Məsələn İran İslam Respublikası əgər
malik olduğu coğrafi mövqein (Fars körfəzi və Xəzər dənizi arasında
yerləşdiyini, onların arasında rabitə rolunu oynadığını, habelə Fars
körfəzində Hormoz boğazı kimi olduqca əhəmiyyətli mövqeə malik
olduğunu) əhəmiyyətinə diqqət yetirərsə təbii ki, xarici ölkələrlə
yaratdığı əlaqələrin nəzmə salınmasında əldə etdiyi fürsət və öz
coğrafi bacarıq və potensialından daha yaxşı istifadə edə bilər. Buna
nail olduqda, o, xarici səfərlərini güclü və zəif, böyük və kiçik
ölkələrlə yüksək səviyyəli diplomatik əlaqələr yaradıb məntəqədə
malik olduğu mövqesini daha da gücləndirə bilər.
2.
Әrazi genişliyi;
Bu bir həqiqətdir ki, hər bir ölkənin beynəlmiləl hüquq
çərçivəsində geniş əraziyə yiyələnməsi, ona ehtiyaclarını aradan
qaldırmağa daha çox köməklik edir. Hərçənd, bu günlər hər hansı
bir ölkənin geniş əraziyə malik olmasına bir o qədər də əhəmiyyət
verilmir. Belə ki, əhalinin sayının artması hər bir vətəndaşın payına
düşən ərazinin azalması və bunun nəticəsində ölkə daxilində sıxlığın