Iii. Amaliy mashg‘ulotlar uchun materiallar 1-amaliy mashg’ulot. Ekologia va atrof muhit muhofaza fanini tadqiqot uslublari

5-AMALIY MASHG’ULOT. ATROF-MUHIT OMILLARINING INSON ORGANIZMIGA TA’SIRI.
Fan-texnika inkilobi jamiyat va tabiatning uzaro munosabatida sifat jixatidan yangi boskichni boshlab berdi. Bu boskich tabiiy boyliklarni uzlashtirish g’oyat zurayganligi, sayyoramizdagi mavjud resurslardan misli kurilmagan darajada foydalanish bilan tavsiflanadi, fan-texnika inkilobi ilgari ma'lum bo’lmagan texnik va texnologik vositalarni yuzaga keltirdi. Inson fan-tsxpika inkilobi natijasida tabiat munosabat borasidagi erkinlikda yangi boskichga kutarildi, natijada u uziga ilgari buysunmagan kupgina kuchlarni jilovlab oldi.
Fan va texnikanipg shiddatli tarakkiyoti, xozirgi vaktda insonning tabiatga ta'sir kursatiish doirasi va miksslarining kengayganligi shunga olib keldiki, antropogen omillarning ta'sirida tabiiy muhitda uzgarishlar ruy bermokda. Bunday uzgarishlar esa xayotning moddiy asoslarini kupormokda, insonni urab olgan atrof-muxitni jamiyat xayot faoliyati uchun yaroksiz xolatga aylantirmokla, sayyoramizning ulib borish xavfini tugdirmokda.
Xayot kechirish vositalarini saqlab kolish muammosi «asr mavzusi»ga aylanib, jaxon jamoatchiligi dikkat markazida turibdi. Ishlab chikarish jarayonlari okibatida muxitning ifloslanishi kelgusi avlodlar uchun mutlako ochik —kurinib turgan xavf bo’libgina kolmay, balki u xozirning uzida xam ijtimoiy Xalokat yokasiga kelib koldi.
Fan-texnika inkilobi atrofimizni urab turgan tabiagga ijtimoiy ta'sirning kuchayishi tabiatning jamiyatga tasiri kuchayishiga olib kelishini (kayga aloka) yakkol kursatmokda. Yuzlab chikarish jaraenlarining ruy berayotgan jadallashuvi xalk xujaligiga tyubora usib boruvchi mikdorlarda tabiat boyliklarini jalb kilishni takozo etadi. Bu bilan jamiyatning tabiatga bevosita karamligini xam kuchaytiradi.
Xozirgi fan-texnika inkilobi davrida insonning tabiat boyliklaridan foydalanish imkoniyatlari goyat kengayadi. Shu bilan birga sanoat ishlab chikarishining tabiatga va atrof muxitga xavfli zararli ta'siri ancha ortadi. Insonning uz mikyoslari jixatidan tabiiy jarayonlar bilan tsnglashadigan goyat ulkan geologik faoliyati natijasida biosferaning tabiiy muvozanati buziladi, unga ekologik zarar etkaziladi.
Keyingi 100 yilda insoniyat energetika boyliklarini ming barobar kupaytirdi, bu esa unga tabiatga jiddiy va okibatlari uzokka chuziladigan ta'sir utkazish imkonini berdi. Fan-texnika inkilobi davomida bu kursatkichlar yana xavfi usib boradi. Rivojlangan mamlakatlarda tovarlar va xizmatlarning umumiy xajmi endilikda xar 15 yilda ikki barobarga ortmokda. Shunga muvofik ravishda atmosferani, suv xavzalarini. tuprokni bo’lgovchp xujalik faoliyatp chikindilari mikdori xam ikki baravar kupaymokda. Ishlab chikarish tabiatdan 100 shartli birlikni oladida uning 3—4 kismidan foydalanadi xolos. Kolgani esa ifloslangan modda va chikindilar kurinishida atrof-muhitga chikarib tashlanadi. Industriya jixatidan rivojlangan mamlakatlarda tabiatdan xar yili jon boshiga 30 tonna modda chikarib olinadi, shundan ayrim xollarda 1 —1,5 foizga etardi.
Fan-texnika inkilobi jamiyat va tabiatning uzaro munosabatida sifat jixatidan yangi boskichni boshlab berdi. Bu boskich tabiiy boyliklarni uzlashtirish g’oyat zurayganligi, sayyoramizdagi mavjud resurslardan misli kurilmagan darajada foydalanish bilan tavsiflanadi, fan-texnika inkilobi ilgari ma'lum bo’lmagan texnik va texnologik vositalarni yuzaga keltirdi. Inson fan-tsxpika inkilobi natijasida tabiat munosabat borasidagi erkinlikda yangi boskichga kutarildi, natijada u uziga ilgari buysunmagan kupgina kuchlarni jilovlab oldi.
Fan va texnikanipg shiddatli tarakkiyoti, xozirgi vaktda insonning tabiatga ta'sir kursatiish doirasi va miksslarining kengayganligi shunga olib keldiki, antropogen omillarning ta'sirida tabiiy muhitda uzgarishlar ruy bermokda. Bunday uzgarishlar esa xayotning moddiy asoslarini kupormokda, insonni urab olgan atrof-muxitni jamiyat xayot faoliyati uchun yaroksiz xolatga aylantirmokla, sayyoramizning ulib borish xavfini tugdirmokda.
Xayot kechirish vositalarini saqlab kolish muammosi «asr mavzusi»ga aylanib, jaxon jamoatchiligi dikkat markazida turibdi. Ishlab chikarish jarayonlari okibatida muxitning ifloslanishi kelgusi avlodlar uchun mutlako ochik —kurinib turgan xavf bo’libgina kolmay, balki u xozirning uzida xam ijtimoiy Xalokat yokasiga kelib koldi.
Fan-texnika inkilobi atrofimizni urab turgan tabiagga ijtimoiy ta'sirning kuchayishi tabiatning jamiyatga tasiri kuchayishiga olib kelishini (kayga aloka) yakkol kursatmokda. Yuzlab chikarish jaraenlarining ruy berayotgan jadallashuvi xalk xujaligiga tyubora usib boruvchi mikdorlarda tabiat boyliklarini jalb kilishni takozo etadi. Bu bilan jamiyatning tabiatga bevosita karamligini xam kuchaytiradi.
Xozirgi fan-texnika inkilobi davrida insonning tabiat boyliklaridan foydalanish imkoniyatlari goyat kengayadi. Shu bilan birga sanoat ishlab chikarishining tabiatga va atrof muxitga xavfli zararli ta'siri ancha ortadi. Insonning uz mikyoslari jixatidan tabiiy jarayonlar bilan tsnglashadigan goyat ulkan geologik faoliyati natijasida biosferaning tabiiy muvozanati buziladi, unga ekologik zarar etkaziladi.
Keyingi 100 yilda insoniyat energetika boyliklarini ming barobar kupaytirdi, bu esa unga tabiatga jiddiy va okibatlari uzokka chuziladigan ta'sir utkazish imkonini berdi. Fan-texnika inkilobi davomida bu kursatkichlar yana xavfi usib boradi. Rivojlangan mamlakatlarda tovarlar va xizmatlarning umumiy xajmi endilikda xar 15 yilda ikki barobarga ortmokda. Shunga muvofik ravishda atmosferani, suv xavzalarini. tuprokni bo’lgovchp xujalik faoliyatp chikindilari mikdori xam ikki baravar kupaymokda. Ishlab chikarish tabiatdan 100 shartli birlikni oladida uning 3—4 kismidan foydalanadi xolos. Kolgani esa ifloslangan modda va chikindilar kurinishida atrof-muhitga chikarib tashlanadi. Industriya jixatidan rivojlangan mamlakatlarda tabiatdan xar yili jon boshiga 30 tonna modda chikarib olinadi, shundan ayrim xollarda 1 —1,5 foizga etardi.